Edmund Różycki: Różnice pomiędzy wersjami

'''Edmund Różycki''' (ur. [[16 sierpnia]] [[1827]] w Agatówce<ref>{{SgKP|XV_cz.1|12|Agatówka}}</ref> na [[Wołyń|Wołyniu]], zm. [[23 maja]] [[1893]] w [[Kraków|Krakowie]]) – najważniejsza postać [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] na [[Ukraina|Ukrainie]]: nie tylko pełnił funkcję naczelnika Wydziału Prowincjonalnego Rusi, podporządkowanego [[Komitet Centralny Narodowy|Komitetowi Centralnemu Narodowemu]], ale był również dowódcą najliczniejszego i opromienionego najliczniejszymi zwycięstwami oddziału wojskowego, jaki utworzył się na ziemiach [[Ukraina|ukraińskich]] – tzw. jazdy wołyńskiej. W panteonie sław dziewiętnastowiecznej polskiej irredenty zajmuje on miejsce równie poczesne, co generałowie [[Józef Dwernicki]] – zwycięzca spod [[Bitwa pod Stoczkiem|Stoczka]] z 1831 roku, czy [[Michał Heydenreich]], ps. Kruk„Kruk”, który rozbił [[Rosjanie|Rosjan]] pod [[II bitwa pod Chruśliną|Chruśliną]] i [[Bitwa pod Żyrzynem|Żyrzynem]]. Różycki kontynuował rodzinną tradycję powstańczą, zapoczątkowaną przez ojca [[Karol Różycki|Karola]], oficera napoleońskiego i uczestnika [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]].

W 1847 roku Różycki wstąpił do służby wojskowej w [[artyleria|artylerii]]. Rok później, jako politycznie podejrzany w związku z wydarzeniami [[Wiosna ludówLudów|Wiosny ludówLudów]], został zesłany pod strażą na [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukaz]]. Pełnił tam obowiązki sztabowe – służył m.in. w akcjach pacyfikacyjnych wymierzonych przeciw góralom w [[Dagestan]]ie. Po stłumieniu ruchów wolnościowych w [[Europa|Europie]] udał się w 1851 roku z powrotem do [[Petersburg]]a. Niebawem został przyjęty do Akademii Wojskowej i uzyskał stopień [[porucznik]]a. W roku 1854, już w randze kapitana sztabu generalnego, wrócił na [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukaz]], gdzie przebywał cztery lata, walcząc przeciw [[Turcja|Turcji]], po czym wystarał się o 11-miesięczny urlop. Wykorzystał go, odwiedzając ojca i brata, a także rodzinę na [[Wołyń|Wołyniu]]. Zwiedził ponadto [[Francja|Francję]], [[Szwajcaria|Szwajcarię]] i [[Włochy]]. W [[Paryż]]u nawiązał kontakty z poetą [[Seweryn Goszczyński|Sewerynem Goszczyńskim]], dawnym kolegą ojca z oddziału [[Józef Dwernicki|Dwernickiego]] i znanym [[Andrzej Towiański|towiańczykiem]]. Po powrocie z zachodu musiał raz jeszcze udać się na [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukaz]]. Przebywał tam w latach 1858-601860, po czym udało mu się uzyskać zgodę na przeniesienie do [[Żytomierz]]a, do sztabu III korpusu armii rosyjskiej. W listopadzie [[1861]], myśląc już niewątpliwie o przystąpieniu do ruchu narodowowyzwoleńczego, wziął dymisję w stopniu [[podpułkownik]]a. Według jednej z relacji, na odchodnym dostał gros orderów, a cała ceremonia pożegnalna miała bardzo uroczystą oprawę.

* Dowódcy szwadronów: August Mazewski, Prozor, Józef Machczyński, Konopacki, Włodzimierz Szaszkiewicz (przyłączył się w czasie wyprawy na Podole)

9 maja Wołyńczycy zajął bez walki miasto [[Lubar]], którego załogę wzięto do niewoli, a następnie wypuszczono. W myśl założeń militarnych, jazda Różyckiego miała być kośćcem przyszłej armii rusińskiej, wokół niej powinny grawitować mniejsze grupy powstańców. Przez pewien czas strategię tę realizowano: oddział pozostawał w kontakcie ze zgrupowaniami [[Jan Chranicki|Jana Chranickiego]], które osłaniało prawą flankę i Władysława Ciechońskiego – idącego w awangardzie. Z Lubaru skierował się Różycki do [[Połonne]]go, które również zajął bez walki i gdzie być może strawił zbyt dużo czasu (5 dni), a następnie cofnął się w kierunku na wschód, aż spotkał Rosjan pod [[Miropol]]em, gdzie wywiązały się dwudniowe walki (16-17 maja). W sensie taktycznym bitwa została przegrana, albowiem Wołyńczycy ustąpili. Mimo, iż były na to szanse, nie doszło do upragnionego połączenia z [[Jan Chranicki|Chranickim]]. Różycki wymknął się jednak z obławy, manewrując najpierw na zachód, a potem na południe. [[19 maja]] wziął do niewoli 39 Rosjan pod Worobijówką w powiecie zwiahelskim, a następnie przekroczył granicę Podola, próbując zorientować się, na jakie wsparcie może liczyć, aliści przyłączyło się doń jedynie 60 osób pod dowództwem Szaszkiewicza. Jako anegdotę warto przytoczyć fakt, iż na [[Podole|Podolu]] Różycki biwakował w jarze Hańczarycha, gdzie, według proroctwa [[Wernyhora|Wernyhory]], miał się rozegrać ostateczny bój między Polakami a Rosjanami. Rosjan wprawdzie nie znaleziono, ale żołnierze byli bardzo pokrzepieni na duchu. Oddział kierował się na [[Chmielnik (Ukraina)|Chmielnik]], jednakże wobec braku perspektyw wzniecenia walk na [[Podole|Podolu]], wycofał się ostro na północ do [[Lubar]]u, by tam ostatecznie podjąć marsz ku granicy austriackiej. Różycki przechodził przez miejscowości: Chrabużna, [[Hryców]], Kośków<ref>{{SgKP|IV|463|Kośków}}</ref>, Malki i Butowce, aż 25 maja natknął się pod Laszkami<ref>{{SgKP|V|94| Laszki }}</ref> na Rosjan i wydał im bitwę. Niestety, nie był jej stanie wygrać wobec przytłaczającej liczebności przeciwnika (15 tysięcy żołnierzy). Warto jednak wspomnieć, że otrzymał tego dnia wsparcie w postaci 45-osobowego oddzialiku Eustachego Klukowskiego, który ocalał z bitwy pod Minkowcami<ref>{{SgKP|VI|448|Mińkowce k. Sławuty}}</ref>.

Wobec asekuranckiej postawy Wysockiego planowane połączenie jego oddziału z jazdą wołyńską nie doszło do skutku: dowódca wyprawy galicyjskiej wkroczył na [[Wołyń]], kiedy Różyckiego nie było już tam od miesiąca. Co więcej, 2 lipca został rozbity pod [[Bitwa pod Radziwiłłowem|Radziwiłłowem]] i wkrótce aresztowany przez władze austriackie. Powstanie na Rusi straciło zatem swojego formalnego przywódcę. W takich okolicznościach 10 lipca [[Rząd Narodowy (powstanie styczniowe)|Rząd Narodowy]] mianował Różyckiego wodzem naczelnym ziem ruskich i awansował go na stanowisko gen. brygady, wyasygnował dlań także kwotę 200 tys. złotych. Różycki dysponował w [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]] stosunkowo liczną siłą zbrojną (sięgającą 5 tys. ludzi), jednak brak szerszego akcesu włościan do powstania, kunktatorska postawa Zarządu [[Podole|Podola]], a pośrednio również ogólnie niekorzystne wrażenie zrywu majowego skazały kolejną interwencję na [[Wołyń|Wołyniu]] na niepowodzenie. Wypady lotnych oddziałów konnych do województwa włodzimierskiego organizowano nieregularnie, a ich celem raczej było stworzenie wrażenia, że powstanie nie zamarło zupełnie, niż realizacja założeń strategicznych. W tym czasie do Galicji przybył sędziwy ojciec Edmunda, pragnący wziąć udział w walce, jednak zorientowawszy się w sytuacji, szybko wrócił do [[Paryż]]a. Różycki asystował w listopadzie przy utworzeniu Wydziału Rządu Narodowego w [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]], lecz już niebawem miał wypełnić zadanie zgoła inne. Ówczesny dyktator powstania, [[Romuald Traugutt]], wysłał go do [[Konstantynopol]]a z misją zasięgnięcia informacji co do szans utworzenia tam siły zbrojnej, która miałaby zostać przerzucona na Ruś. Niewątpliwie, otrzymaniu tak delikatnego poruczenia pomogło bliskie powinowactwo z [[Michał Czajkowski (pisarz)|Michałem Czajkowskim]] vel Sadykiem Paszą (żona Różyckiego była siostrą poety)<ref>[http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=38641&from=publication Pamiętniki] [[Tadeusz Bobrowski (1829-1894)|Tadeusza Bobrowskiego]].</ref>. Przed wyjazdem Różycki scedował dowództwo nad pułkiem gen. Janowi Chaleckiemu, resztę zaś spraw – przede wszystkim organizacyjnych – powierzył płk. Janowi Stelli-Sawickiemu ps. Struś„Struś”. Raport z trwającej kilka tygodni wyprawy tureckiej wysłał Różycki już z [[Paryż]]a. Wnioski, które w nim zawarł, można streścić następująco: agent [[Hôtel Lambert (obóz polityczny)|Hotelu Lambert]] nad [[Bosfor]]em – Władysław Jordan – działał ze wszech miar nieudolnie, a wyprawa zbrojna z [[Turcja|Turcji]] na Ruś pochłonęłaby 4 miliony. Drogo, więc należałoby zerwać ze środowiskiem reakcyjno-szlacheckim w [[Polska|Polsce]] i oprzeć się na masach ludowych. Na takie dictum acerbum [[Romuald Traugutt|Traugutt]] odpowiedział, że milionami nie dysponuje, a z reakcją nigdy nie trzymał. Memorandum odłożono ad acta… Tak skończyła się służba Różyckiego w [[powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]].

{{CytatD
|; Tu proch rycerski prawego człowieka

; na zmartwychwstanie swej ojczyzny czeka,

; Gdy z Wolą Bożą duch jego na przedzie

; jak niegdyś braci do boju powiedzie

; Matce Ojczyźnie dał swój żywot cały

; Wielki w miłości i wielki w pokorze

; Polsko, na chwilę odwetu i chwały

; daj Tobie więcej takich synów Boże.}}