Organizacja międzynarodowa: Różnice pomiędzy wersjami

{{commons|Atlas of international organizations}}'''Organizacje międzynarodowe''' – niejednorodna grupa [[Uczestnicy stosunków międzynarodowych|uczestników stosunków międzynarodowych]] dzieląca się pod względem statusu [[prawo międzynarodowe|prawnomiędzynarodowego]] na [[międzynarodowe organizacje rządowe]] ([[język angielski|ang.]] ''International Governments Organizatons'' -– IGOs) i [[międzynarodowe organizacje pozarządowe]] ([[język angielski|ang.]] ''International Non-Government Organizatons'' -– INGOs)<ref>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe -– ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=35-36|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Mianem rządowych określa się [[organizacja|zorganizowane]] przez państwo struktury utworzone w celu rozwoju współpracy<ref name="OM36">{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe -– ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=36|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Muszą być one związkiem minimum trzech suwerennych państw, posiadać zdefiniowany cel i być powołane z [[umowa międzynarodowa|mocy umowy międzynarodowej]]<ref name="OM36" />. Z kolei określenie międzynarodowych organizacji pozarządowych zdefiniowano w rezolucji [[Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ|RGiS ONZ]] z 27 lutego [[1950]] jako ''organizacje działające w sferze [[stosunki międzynarodowe|stosunków międzynarodowych]], które nie zostały utworzone na podstawie umowy międzynarodowej''<ref name="OM36" />. Ponadto członkostwo w tych organizacjach z natury jest otwarte dla zainteresowanych stron. Ich działalność opiera się na statutach i regulaminach, czyli aktach o charakterze wewnętrznym<ref name="OM36" />.

Pojawienie się i rozwój organizacji międzynarodowych związany jest z procesem [[instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych|instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych]] i zmieniającą się pozycją państw w systemie międzynarodowym<ref name="OM15">{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe -– ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=15|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Źródeł instytucji arbitrażu międzynarodowego część badaczy dopatruje się już w [[Starożytna Grecja|starożytnej Grecji]]<ref name="OM15" />. W tym samym okresie powstawały już także związki państw o charakterze religijno-politycznym (tzw. [[Amfiktionia|amfiktionie]], np. [[Amfiktionia Delficka]]) oraz związki o charakterze polityczno-militarnym (tzw. [[symmachia|symmachie]], np. [[Związek Peloponeski]])<ref>{{cytuj książkę|rozdział=Zarys historii prawa międzynarodowego|imię=Remigiusz|nazwisko=Bierzanek|autor link=Remigiusz Bierzanek|imię2=Janusz|nazwisko2=Symonides|autor link2=Janusz Symonides|tytuł=Prawo międzynarodowe publiczne|wydawca=LexisNexis|miejsce=Warszawa|wydanie=8|rok=2008|strony=34|isbn=978-83-7334-294-1}}</ref>.

Pierwsze organizacje międzynarodowe w epoce nowożytnej powstały w [[XIX wiek]]u<ref name="PMP289">{{cytuj książkę|rozdział=Organizacje międzynarodowe|imię=Remigiusz|nazwisko=Bierzanek|autor link=Remigiusz Bierzanek|imię2=Janusz|nazwisko2=Symonides|autor link2=Janusz Symonides|tytuł=Prawo międzynarodowe publiczne|wydawca=LexisNexis|miejsce=Warszawa|wydanie=8|rok=2008|strony=289|isbn=978-83-7334-294-1}}</ref>. Miały one stosunkowo wąski zakres działania i pełniły głównie funkcje natury administracyjnej<ref name="PMP289" />. W [[1850]] powstał [[Związek Telegraficzny Państw Niemieckich i Holandii]] (zastąpiony w [[1865]] przez [[Międzynarodowy Związek Telegraficzny]])<ref name="PMP289" />, w roku [[1874]] -– [[Światowy Związek Pocztowy|Powszechny Związek Pocztowy]], w [[1875]] -– [[Międzynarodowy Związek Metryczny]], w [[1883]] -– [[Związek Ochrony Własności Przemysłowej]], w [[1886]] -– [[Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej]], a w [[1890]] -– [[Międzynarodowe Biuro Publikacji Taryf Celnych]]<ref name="PMP290">{{cytuj książkę|rozdział=Organizacje międzynarodowe|imię=Remigiusz|nazwisko=Bierzanek|autor link=Remigiusz Bierzanek|imię2=Janusz|nazwisko2=Symonides|autor link2=Janusz Symonides|tytuł=Prawo międzynarodowe publiczne|wydawca=LexisNexis|miejsce=Warszawa|wydanie=8|rok=2008|strony=290|isbn=978-83-7334-294-1}}</ref>. Z racji swego charakteru organizacje te nazywano związkami celowymi lub uniami administracyjnymi<ref name="PMP290" />. Ich powstanie wiązało się ze zmianą w strukturze systemu międzynarodowego -– na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się bowiem nowe mocarstwa, stopniowo ożywiał się też [[handel zagraniczny|handel międzynarodowy]]<ref name="OM25">{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe -– ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=25|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Ponadto pojawiały się nowe wynalazki, które otwierały możliwość intensyfikacji współpracy gospodarczej na skalę międzynarodową<ref name="OM25" />. Aby umożliwić ten proces wypracowano zatem nowe formuły kooperacji między państwami<ref name="OM25" />. Np. po wynalezieniu [[maszyna parowa|maszyny parowej]] wzrosła rola transportu morskiego<ref name="OM25" />. Z czasem dostrzeżono, że brak regulacji w tym zakresie oznacza duże ryzyko dla dostawców -– w [[1874]] powołano zatem [[Międzynarodowa Unia Ubezpieczeń Morskich|Międzynarodową Unię Ubezpieczeń Morskich]]<ref name="OM25" />. Z kolei w związku z rozwojem handlu utworzono [[Międzynarodowe Biuro Miar i Wag]] w [[1875]], którego zadaniem było m.in. opracowanie jednolitego systemu miar<ref name="OM25" />. Innym przykładem była próba standaryzacji obserwacji [[meteorologia|meteorologicznych]] -– przejawem tego było powołanie [[Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna|Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej]] w [[1878]] roku<ref name="OM25" />.

Jednocześnie powstawały także organizacje o charakterze pozarządowym, jak np. [[Międzynarodowe Biuro Pokoju]] ([[1892]]), [[Międzynarodowy Komitet Olimpijski]] ([[1894]]), czy też [[Międzynarodowa Rada Pielęgniarek]] ([[1899]])<ref name="OM26">{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe -– ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=26|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Przełom stanowiło zainicjowanie powołania [[Liga Narodów|Ligi Narodów]] w [[1919]] -– pierwszego [[system bezpieczeństwa zbiorowego|systemu bezpieczeństwa zbiorowego]], a zarazem organizacji międzynarodowej o charakterze ogólnym<ref name="PMP290" />. Była to pierwsza organizacja uniwersalna i zorientowana na kooperację o charakterze politycznym<ref name="OM26" />. Stała się ona również oznaką zmiany sposobu myślenia przez część decydentów politycznych -– po raz pierwszy w historii nowożytnej uznano, że tego rodzaju forma współpracy może być przede wszystkim szansą skutecznego działania, a nie tylko ograniczeniem [[suwerenność|suwerennej]] woli państw<ref>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe -– ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=28|isbn=83-229-2520-4}}</ref>.

Poniższa klasyfikacja wraz z przykładami organizacji międzynarodowych opiera się na klasyfikacji dokonanej przez ''Yearbook of International Organization'' w [[2000]] roku (dane z okresu [[1999]]-[[2000]])<ref>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe -– ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=38-39|isbn=83-229-2520-4}}</ref>:

* '''Konwencjonalne organizacje rządowe -– 263'''

** federacje organizacji międzynarodowych -– 1 -– [[Organizacja Narodów Zjednoczonych]]

** organizacje o członkostwie uniwersalnym -– 34 -– np. [[Organizacje wyspecjalizowane ONZ]]

** organizacje międzykontynentalne -– 37 -– np. [[Międzynarodowe Biuro Wystaw Światowych]], [[Biuro Rolne Narodów Wspólnoty]]

** organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie -– 191 -– np. [[Rada Europy]]

* '''Konwencjonalne organizacje pozarządowe -– 4928'''

** federacje organizacji międzynarodowych -– 38

** organizacje o członkostwie uniwersalnym -– 436

** organizacje międzykontynentalne -– 801

** organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie -– 3653

* '''Pozostałe organizacje międzyrządowe -– 1823'''

** organizacje wydzielające się lub półautonomiczne -– 725 -– np. [[Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju]]

** organizacje specjalistyczne -– 706 -– np. [[Zorganizowany Globalny System Usług]]

** organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo -– 59 -– np. część wspólnych przedsięwzięć w ramach dawnej [[Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej|RWPG]]

** organizacje nieaktywne lub rozwiązywane -– 333

* '''Pozostałe organizacje pozarządowe -– 7267'''

** organizacje wydzielające się lub półautonomiczne -– 1660

** organizacje specjalistyczne -– 2745

** organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo -– 59

** organizacje nieaktywne lub rozwiązywane -– 2812

Powyższa klasyfikacja pomija jednak organizacje o charakterze specjalnym -– takie jak organizacje religijne, międzynarodowe struktury o charakterze pomocniczym, organizacje narodowe, etc. -– łącznie ich liczbę w okresie 1999-2000 określono na 21772 (z czego 3648 miało charakter rządowy, zaś 18124 pozarządowy)<ref name="OM39">{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe -– ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=39|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Sumarycznie wyróżniano zatem wówczas ponad 36 tysięcy organizacji międzynarodowych<ref name="OM39" />.