|
|commons =
}}
'''Juan Emilio Bosch Gaviño''' (ur. [[30 czerwca]] [[1909]] w [[Concepción de La Vega|La Vega]], zm. [[1 listopada]] [[2001]] w [[Santo Domingo]]) – [[Dominikana|dominikański]] pisarz, historyk oraz polityk, [[Prezydenci Dominikany|prezydent kraju]] w 1963.
ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებები ნებისმიერ ასაკში შეიძლება განვითარდეს, თუმცა უმეტესად ახალგაზრდებში გვხვდება. ფარისებრი ჯირკვალი გამოიმუშავებს ჰორმონ თიროქსინს, რომელიც შეიცავს იოდს. თიროქსინი მოქმედებს ჩვენი ორგანიზმის თითქმის ყველა უჯრედზე. ის არეგულირებს ნივთიერებათა ცვლის სიჩქარეს, ასრულებს მნიშვნელოვან როლს კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, ნერვული-, გულ-სისხლძარღვთა-, რეპროდუქციული- და ძვალ-კუნთოვანი სისტემის მუშაობაში. აქედან გამომდინარე, ფარისებრი ჯირკვლი ჩვენი ორგანიზმისათვის ძლიერ მნიშვნელოვანი ორგანოა.
30 grudnia 1963 odniósł zwycięstwo w pierwszych od 1924 demokratycznych wyborach. Dążył do przeprowadzenia reformy agrarnej i ustanowienia prawa pracy. Był współzałożycielem Partido Revolucionario Dominicano (1939) i założycielem Partido de la Liberación Dominicana (1973) – partii demokratycznej powstałej po trzydziestoletniej dyktaturze (era [[Rafael Leonidas Trujillo|Rafaela Trujillo]]). Z powodu m.in. komunistycznych sympatii nie miał poparcia [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] i został obalony 25 września 1963 przez wojskowy zamach stanu. W 1990 ponownie kandydował na prezydenta. Autor powieści, opowiadań, esejów i prac historycznych – był profesorem historii i nauczycielem akademickim<ref>''Wielka Encyklopedia Polonica. Suplement'', Poznań, 2001, s. 168</ref>.
მდგომარეობას, როდესაც ფარისებრი ჯირკვალი ჰორმონს არასაკმარისი რაოდენობით გამოიმუშავებს, უწოდებენ ფარისებრი ჯირკვლის ჰიპოფუნქციას . თიროქსინის არასაკმარისი გამომუშავება შესაძლოა სხვადასხვა მიზეზით იყოს განპირობებული, თუმცა ერთ-ერთი წამყვანი - ორგანიზმში იოდის დეფიციტია. ასეთ პირობებში თიროქსინი სინთეზირდება იოდის გარეშე და თავის ფუნქციას ვეღარ ასრულებს. მდგომარეობის გამოსასწორებლად ფარისებრი ჯირკვლის უჯრედები ინტენსიურად მრავლდებიან, რათა მეტი რაოდენობით თიროქსინი გამოიმუშავონ, ჯირკვალი მატულობს ზომაში და წარმოიქმნება ე.წ. ჩიყვი. ამგვარად, ტერმინი ჩიყვი, რომელიც საკმაოდ აქტუალურია, ამ დაავადების ერთ-ერთი სიმპტომია და არა თავად დაავადება. იოდის დეფიციტის შედეგად განვითარებულ ჩიყვს იოდდეფიციტური ჩიყვი ეწოდება.
ზოგიერთი ქვეყნის ბუნებრივი გარემო იოდის ნაკლებობით გამოირჩევა ამიტომ ამ ქვეყნების მოსახლეობა მიდრეკილია ჩიყვის განვითარებისაკენ. თუკი ჩიყვი ვითარდება ბუნებრივ გარემოში იოდის მცირე შემცველობის შედეგად, მას ენდემურ ჩიყვსაც უწოდებენ. საქართველო მიეკუთვნება იმ ქვეყნების რიცხვს, რომელთათვისაც ენდემური ჩიყვი იყო და რჩება სერიოზულ პრობლემად. ქვემოთ წარმოდგენილია ენდემური ჩიყვის გავრცელების სიხშირე საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში (იხ. ცხრილი). ამავდროულად, საქართველოში, ისევე როგორც მთელს მსოფლიოში, დღესდღეობით, ფარისებრი ჯირკვლის სხვა დაავადებებიც არის გავრცელებული.
ფარისებრი ჯირკვლის ჰიპოფუნქცია იწვევს ჰიპოთირეოიდიზმს , ხოლო ჰიპერფუნქციის შედეგად ადგილი აქვს თიროქსინის ჭარბი რაოდენობით გამომუშავებას და ჰიპერთირეოიდიზმის ჩამოყალიბებას.
ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებებისათვის დამახასიათებელი სიმპტომები აიხსნება იმ პროცესების მოშლით, რომლებშიც თიროქსინი მონაწილეობს. კერძოდ: ფარისებრი ჯირკვლის ზომაში მატება ჰიპოფუნქციის დროს წარმოადგენს ორგანიზმის საპასუხო რეაქციას თიროქსინის ნაკლებობის შესავსებად, რათა მეტი ჰორმონი გამომუშავდეს. ჰიპერფუნქციის დროს კი ჯირკვლის ზომაში მატება ქსოვილის გადაგვარებით არის გამოწვეული. ჰიპოფუნქციის დროს სხეულის ტემპერატურის კლება განპირობებულია ჟანგვითი რეაქციების დაქვეითებით, რის შედეგადაც ენერგია სითბოს სახით ნაკლებად გამოიყოფა. ჰიპერფუნქციის პირობებში პირიქით, ჭარბი თიროქსინის ზეგავლენით ნახშირწყლების ჟანგვა ინტენსიურად მიმდინარეობს და სითბოც ჭარბად გამოიყოფა. ჰიპოფუნქციის დროს ჟანგვითი რეაქციების დაქვეითების გამო, ადგილი აქვს აგრეთვე ცხიმოვანი ქსოვილის მატებას და ჭარბი წონის დაგროვებას. მაშინ როცა ჰიპერფუნქციის დროს ჟანგვითი პროცესები აქტივდება და შესაბამისად, წონაც კლებულობს. ჰიპოფუნქციის დროს ნივთიერებათა ცვლა დათრგუნულია, შესაბამისად მოთხოვილება ჟანგბადზე და საკვებზე შემცირებულია, ამიტომ გული ნაკლები დატვირთვით მუშაობს. ჰიპერფუნქციისას პირიქით, გულის შეკუმშვები გახშირებულია, რათა უზრუნველყოს ორგანიზმის მომატებული მოთხოვნილება ჟანგბადსა და საკვებზე. ჰიპოფუნქციის დროს ნივთიერებათა ცვლა შეფერხებულია ნერვულ ქსოვილშიც, ამიტომ აღინიშნება ნერვული აქტივობის დათრგუნვა და ძილიანობა, განსხვავებით ჰიპერფუნქციისგან, სადაც ადგილი აქვს აგზნებადობას და უძილობას. გარდა აღნიშნულისა, ჰიპოთირეოიდიზმს ახასიათებს თმების ცვენა და ფრჩხილების მტვრევადობა, კანის გაუხეშება და აქერცვლა. მძიმე შემთხვევებში ადგილი აქვს მეხსიერების დაქვეითებას, მეტყველების გაძნელებას, სახისა და კიდურების შეშუპებას. ჰიპერთირეოიდიზმის დროს კი ადგილი აქვს სხეულის კანკალს, თვალების ბუდიდან გადმოწევას, რაც ბაზედოვის დაავადების სახელით არის ცნობილი.
ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებების დიაგნოსტიკის ძირითადი მეთოდებია ჯირკვლის ულტრაბგერითი გამოკვლევა და ხელით გასინჯვა, აუცილებელიასისხლსა და შარდში იოდისა და ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების რაოდენობის ანალიზი. აღნიშნული მეთოდებით ახდენენ ჯირკვლის ქსოვილის სტრუქტურის შემოწმებას, ორგანიზმში თიროქსინის რაოდენობის განსაზღვრას და საბოლოოდ, დაავადების დიაგნოსტირებას. დიაგნოზის გათვალისწინებით ჰიპოთირეოიდიზმის მედიკამენტოზური მკურნალობის შემთხვევაშის ინიშნება ხელოვნური თიროქსინის შემცველი პრეპარატები, როგორიცაა ლ-თიროქსინი, ეუთიროქსი და სხვ. ისინი ასრულებენ ორგანიზმში ბუნებრივი ჰორმონის ფუნქციას. ჰიპერთირეოიდიზმის შემთხვევაში მიმართავენ ქირურგიულ ჩარევას და ჯირკვლის ნაწილობრივ ამოკვეთას, რითაც ამცირებენ თიროქსინის გამომუშავებას. იმ შემთხვევაში, თუკი ფარისებრი ჯირკვლის დაავადება იოდის დეფიციტს უკავშირდება, მისი პროფილაქტიკა ბევრად უფრო ეფექტურია, ვიდრე მკურნალობა. მასობრივი პროფილაქტიკის მიზნით საკმარისია ყოველდღიურად მივიღოთ იოდიზირებული მარილი, ჩვეულებრივის ნაცვლად, თუმცა უნდა დავიცვათ იოდიზირებული მარილის შენახვისა და მოხმარების წესები: შევინახოთ მარილი თავდახურულ ჭურჭელში და გამოვიყენოთ თერმული დამუშავების ბოლო სტადიაზე. პროფილაქტიკის ,,ოქროს” წესია წელიწადში ერთხელ მაინც გამოვიკვლიოთ ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქცია.
{{Przypisy}}
|
