Wojna grecko-włoska: Różnice pomiędzy wersjami

|nazwa = Wojna grecko−włoskagrecko-włoska 1940−19411940-1941

|data = [[28 października]] [[1940]] −– [[23 kwietnia]] [[1941]] (od 6 kwietnia 1941 stronami konfliktu były również: [[III Rzesza]] oraz [[Jugosławia]])

'''Wojna grecko-włoska 1940-1941''' – konflikt zbrojny pomiędzy [[Zjednoczone Królestwo Włoch|Królestwem Włoch]] a [[Królestwo Grecji (1935-1941)|Królestwem Grecji]], zapoczątkowany atakiem Włoch [[28 października]] [[1940]] roku. Po początkowych sukcesach atakujących z terytorium Albanii wojsk włoskich, Grecy przeprowadzili skuteczną kontrofensywę, odrzucając przeciwnika poza granicę kraju. [[6 kwietnia]] [[1941]] roku do walk po stronie Włoch włączyła się armia [[III Rzesza|III Rzeszy]], co doprowadziło do odwrotu wojsk greckich i ich kapitulacji [[23 kwietnia]] 1941 roku.

Po dojściu do władzy we Włoszech [[faszyzm włoski|faszystów]] rząd [[Benito Mussolini]]ego dążył do uzyskania mocarstwowej pozycji państwa. Głównym kierunkiem ekspansji były wybrzeża [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] i [[Bałkany]]. Już w 1923 roku w reakcji na zamordowanie w okolicach greckiej [[Janina (miasto)|Janiny]] włoskiego [[generał]]a Enrico Telliniego Mussolini wystosował do rządu greckiego ostre ultimatum, a po niezadowalającej odpowiedzi wydał jednostkom [[Regia Marina]] rozkaz, by zbombardowały i okupowały wyspę [[Korfu]]. Po mediacji [[Liga Narodów|Ligi Narodów]] i w wyniku nacisków [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] Włosi wycofali się pozostając w przekonaniu o słabości Grecji<ref name=autonazwa2>{{cytuj książkę|nazwisko=Gierowski|imię=Józef A.|tytuł=Historia Włoch|strony=525-526}}</ref>.

Strona włoska rozpoczęła w sierpniu 1940 roku kampanię [[propaganda|propagandową]] przeciwko Grecji oraz zorganizowała pewną liczbę [[prowokacja (zachowanie)|prowokacji]], o które oskarżano Greków<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=10}}</ref>. 15 sierpnia 1940 roku włoski [[okręt podwodny]] "Delfino"„Delfino” zatopił, pomimo obowiązującego pomiędzy oboma państwami pokoju, grecki [[krążownik lekki]] [[Elli (1914)|"Elli"„Elli”]], biorący udział w obchodach święta [[Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny|Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny]] na wyspie [[Tinos]]<ref name=ZF>Zvonimir Freivogel, ''Flota grecka w II wojnie światowej''.</ref>. Rząd włoski natychmiast wydał oświadczenie, w którym zaprzeczył obecności jakiejkolwiek swojej jednostki wojennej na okolicznym akwenie i oskarżył Wielką Brytanię o zatopienie krążownika celem pogorszenia stosunków Włoch z Grecją<ref name=AB>Aris Bilialis, ''Ofiara zdradzieckiej torpedy''.</ref>. Przeprowadzone z polecenia rządu greckiego śledztwo wykazało, że szczątki [[torpeda|torped]] znalezione na miejscu zdarzenia pochodzą z broni włoskiej produkcji, jednak wyniki dochodzenia zostały utajnione, aby nie prowokować siłowej reakcji Włoch i oficjalnie opublikowane dopiero po włoskiej agresji<ref name=AB />.

Ostrożne działania dyplomacji greckiej i zaangażowanie militarne Włoch [[II wojna światowa w Afryce|w Afryce]] spowodowały decyzję Mussoliniego o przełożeniu ataku na późniejszy termin. Po ustabilizowaniu się frontu afrykańskiego na początku października 1940 roku powrócono do planowania agresji. Nie bez wpływu na tę decyzję były: korzystanie przez [[Royal Navy]] z greckich portów i wód terytorialnych oraz przeprowadzona przez Niemców 12 października operacja zajęcia rumuńskich pól roponośnych<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Knox|imię=MacGregor|tytuł=Hitler'sHitler’s Italian Allies|strony=79}}</ref>.

W chwili ataku na Grecję armia włoska dysponowała w Albanii ośmioma [[dywizja]]mi, w tym jedną pancerną oraz silnym lotnictwem (około 300 samolotów, w tym około 100 [[samolot bombowy|bombowców]])<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Jowett|imię=Philip S.|tytuł=The Italian Army 1940-45 (I)|strony=6-7|nazwisko2=Andrew|imię2=Stephen}}</ref>. Jednak większość żołnierzy stanowili niedawno powołani rezerwiści a armia jako całość nie była przygotowana do prowadzenia walk w specyficznym górskim terenie [[Epir]]u<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Rawski|imię=Tadeusz|tytuł=Piechota w II wojnie światowej|strony=82-84}}</ref>.

Wzmocniona przez przybywające na front nowe dywizje armia grecka przeszła do bardziej zdecydowanych działań. Na początku listopada Grecy wyprowadzili kontratak na pozycję 3. Dywizji Alpejskiej ''Julia'' w górach Pindos, odcinając ją od reszty wojsk<ref name=JS19>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=19}}</ref>. Także na innych odcinkach frontu atak włoski uległ znacznemu spowolnieniu lub zatrzymaniu. Spowodowało to nerwową reakcję Mussoliniego, który 1 listopada uznał front grecki za priorytetowy, przyznając pierwszeństwo dostaw zaopatrzenia przed wojskami walczącymi w Afryce<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Knox|imię=MacGregor|tytuł=Hitler'sHitler’s Italian Allies|strony=80}}</ref>, a po kilku dniach zreorganizował struktury dowodzenia w Albanii. Dotychczasowego głównodowodzącego, generała [[Sebastiano Visconti Prasca]] zastąpił 9 listopada generał [[Ubaldo Soddu]]<ref name=JS19 />.

W nocy z 11 na 12 listopada 1940 roku brytyjskie [[samolot torpedowy|samoloty torpedowe]] startujące z [[lotniskowiec|lotniskowca]] [[HMS Illustrious (1940)|HMS "Illustrious"„Illustrious”]] przeprowadziły udany [[atak na Tarent|atak na flotę włoską]] stacjonującą w porcie w [[Tarent|Tarencie]]. Spowodowało to uzyskanie przez Royal Navy lokalnej przewagi na morzu i osłonięcie wybrzeży greckich przed spodziewanym desantem. Zwolnione w ten sposób wojska zostały przez generała Papagosa użyte w planowanej kontrofensywie w Albanii<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Murray|imię=Williamson|tytuł=A War to Be Won|strony=97-98|nazwisko2=Millet|imię2=Allan R.}}</ref>. Rozpoczęta 14 listopada na północnym odcinku frontu doprowadziła do odzyskania przez Greków utraconych pozycji.

Grecka piechota atakowała wzdłuż górskich grzbietów, zmuszając w ten sposób Włochów do wycofywania się z zajmowanych przez nich dolin na kolejne pozycje obrony. Sposób ten okazał się skuteczny w specyficznych warunkach gór Epiru, ale nie sprzyjał prowadzeniu szybkich działań. Dodatkowo brak [[rokada|dróg rokadowych]] w górach utrudniał manewrowanie atakującym wojskom<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Rawski|imię=Tadeusz|tytuł=Piechota w II wojnie światowej|strony=84-85}}</ref>. Pomimo to wojska greckie kontynuowały natarcie, w połowie grudnia docierając około 60 kilometrów w głąb terytorium Albanii<ref name=JS21>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=21}}</ref>. Grudniowe pogorszenie pogody i trudności związane z wydłużeniem dróg zaopatrzeniowych zmusiły Greków do wstrzymania natarcia i przed końcem roku front ustabilizował się w okolicach albańskich miast [[Këlcyra]] i [[Tepelena]]<ref name=JS21 />.

Po ataku na Tarent uaktywniła się również grecka marynarka wojenna. Jej głównym zadaniem było zabezpieczanie własnych linii komunikacyjnych oraz próby przerwania włoskich dostaw na front. Greckie [[niszczyciel]]e kilkakrotnie podejmowały rajdy w kierunku [[cieśnina Otranto|cieśniny Otranto]], nie napotykając jednak okrętów ani [[konwój morski|konwojów]] przeciwnika. Udanymi akcjami były wypady w celu bombardowania pozycji włoskich na wybrzeżu albańskim. Pewne sukcesy odniosły również greckie [[okręt podwodny|okręty podwodne]], działające na [[Morze Adriatyckie|Adriatyku]], które zatopiły kilka włoskich transportowców za cenę utraty jednej jednostki: 29 grudnia 1940 roku "Proteus"„Proteus” został zatopiony przez włoski torpedowiec "Antares"„Antares”<ref name=ZF />.

Obie strony konfliktu ucierpiały bardzo mocno na skutek mroźnej zimy. Dużym problemem było funkcjonowanie służby zdrowia. Najczęściej jedynym sposobem doraźnej pomocy rannym i odmrożonym na górskich odcinkach frontu były [[amputacja|amputacje]], konieczność transportu rannych na tyły angażowała zaś nieproporcjonalnie wielu żołnierzy<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Rawski|imię=Tadeusz|tytuł=Piechota w II wojnie światowej|strony=85}}</ref>. Równie wielkie trudności występowały w zaopatrzeniu w broń, amunicję i żywność. Tę ostatnią wiele greckich oddziałów zdobywało po prostu na przeciwniku<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=22}}</ref>. Nie do przecenienia po stronie greckiej okazała się pomoc ze strony ludności cywilnej, w tym kobiet, które na górskich bezdrożach wzięły na siebie ciężar prowadzenia transportu broni, amunicji, żywności, także domowych posiłków i świeżej odzieży, dla walczących oddziałów, czasem całkowicie zastępując służby armijne w niedostępnych rejonach walk <ref name=Rawski82 />. Równocześnie jednak obie strony wzmacniały swoje wojska. W lutym 1941 roku siły greckie walczące przeciwko Włochom wynosiły około 300 tysięcy żołnierzy, zaś Włochy posiadały w Albanii ponad 400 tysięcy wojskowych pod nowym dowództwem generała [[Ugo Cavallero]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=22-23}}</ref>, zgrupowanych w dwudziestu dywizjach piechoty, czterech górskich i dwóch pancernych<ref>Илья Мощанский: ''Битва за Балканы''. S. 40.</ref>.

Przyczyną planowania przez III Rzeszę operacji zajęcia Bałkanów było zarówno niepowodzenie wojsk włoskich w wojnie z Grecją, jak również coraz większa obecność militarna Wielkiej Brytanii w tym regionie. 29 października 1940 roku Brytyjczycy uzyskali od rządu greckiego zgodę na stworzenie bazy wojskowej w zatoce Suda na [[Kreta|Krecie]], co stwarzało zagrożenie nalotów na obszary roponośne w Rumunii<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=27}}</ref>. Na początku lutego 1941 roku Niemcy uzyskali zgodę Bułgarii na wykorzystanie jej terytorium do ataku na Grecję, zaś 1 marca Bułgaria oficjalnie przystąpiła do [[pakt trzech|paktu trzech]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=28-29}}</ref>. Po przewrocie wojskowym w Jugosławii w nocy z 26 na 27 marca 1941 roku i przejęciu władzy w tym kraju przez sympatyków krajów zachodnich plany niemieckie zostały skorygowane o dodatkowy atak na Jugosławię z terenów [[Węgry|Węgier]], Rumunii i Bułgarii przy współudziale Włoch<ref>Илья Мощанский: ''Битва за Балканы''. Ss. 17-19.</ref>.

Atak niemiecki nastąpił 6 kwietnia 1941 roku. W Albanii wojska greckie i jugosłowiańskie podjęły 7 kwietnia próbę zaatakowania pozycji włoskich, ale ich natarcie zostało zatrzymane przez dobrze przygotowaną obronę<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=53-54}}</ref>. Po przełamaniu przez Niemców pozycji greckich w [[Macedonia (Grecja)|Macedonii]] i rozbiciu armii jugosłowiańskiej greckie dowództwo, w obawie o odcięcie dywizji na froncie albańskim, wydało rozkaz odwrotu. Włosi postępowali w ślad za Grekami, zajmując teren niemal bez walki<ref name=autonazwa1>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=62-64}}</ref>. Obecny w Grecji od marca brytyjski korpus ekspedycyjny (tzw. ''Force W'') nie wytrzymał impetu uderzenia niemieckiego i pierwszy, przed ogólnym odwrotem Greków, wycofywał się na południe z zamiarem jak najszybszej ewakuacji na Kretę<ref>Илья Мощанский: ''Битва за Балканы''. S. 41.</ref>. 20 kwietnia 1941 roku generał [[Jeorjos Tsolakoglu|Jeorios Tsolakoglu]], działając w porozumieniu z dużą częścią wyższych oficerów armii greckiej, choć bez zgody i wiedzy naczelnego dowódcy, rządu i króla [[Jerzy II Grecki|Jerzego II]], podpisał akt kapitulacji armii greckiej przed wojskami niemieckimi. Jednak Mussolini nie zgodził się na zawarcie rozejmu za pośrednictwem swych sojuszników i zażądał kapitulacji również przed jego armią. Odpowiedni akt został podpisany 23 kwietnia 1941 roku w [[Saloniki|Salonikach]]<ref name=autonazwa1 />. 27 kwietnia 1941 roku wojska niemieckie zajęły [[Ateny]], zaś ostatnie walki z wycofującymi się z kontynentalnej Grecji Brytyjczykami, przy bardzo ograniczonym udziale wojsk włoskich, wygasły 30 kwietnia 1941 roku<ref>Илья Мощанский: ''Битва за Балканы''. Ss. 49-51.</ref>.

W trakcie działań na froncie greckim wojska włoskie straciły 13 755 zabitych, 115 350 rannych, chorych i z poważnymi [[odmrożenie|odmrożeniami]] oraz 25 067 zaginionych. Kapitulacja armii greckiej oznaczała niewolę dla około 270 tysięcy, spośród ponad 300 tysięcy jej żołnierzy<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Jowett|imię=Philip S.|tytuł=The Italian Army 1940-45 (I)|strony=7|nazwisko2=Andrew|imię2=Stephen}}</ref><ref>Илья Мощанский: ''Битва за Балканы''. S. 51.</ref><ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Solarz|imię=Jacek|tytuł=Bałkany 1940-1941|strony=74}}</ref>. Pomimo to, jesienią 1944 roku, w trakcie opuszczania Grecji przez wojska niemieckie, greckie siły zbrojne były już [[Historia Grecji#Liczebność sił zbrojnych|odbudowane]] do łącznie ponad 200 tysięcy zbrojnych, w zorganizowanych oddziałach różnych opcji politycznych<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Γρηγοριαδης|imię=Σολων|tytuł=Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, Τομος Α'|strony=632-633}}</ref>.

* {{cytuj książkę|nazwisko=Knox|imię=MacGregor|tytuł=Hitler'sHitler’s Italian Allies. Royal Armed Forces, Fascist Regime, and the War of 1940-43|miejsce=Cambridge|data=2003|isbn=0-511-01454-6}}

* {{cytuj pismo|nazwisko=Мощанский|imię=Илья|tytuł=Битва за Балканы: Боевые действия в Южной Европе 28 октября 1940 −– 1 июня 1941 года|czasopismo=Военная Летопись|wolumin=2/2007}} ({{cytuj pismo|nazwisko=Moszczanskij|imię=Ilja|tytuł=Bitwa za Bałkany: Bojewyje diejstwija w Jużnoj Jewropie 28 oktiabria 1940 −– 1 ijunia 1941 goda|czasopismo=Wojennaja Lietopis|wolumin=2/2007}})