Wdżar: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Uzupełnienie, dodanie grafiki, drobne merytoryczne. |
formatowanie typowe dla art. górskich, drobne redakcyjne |
||
Linia 23:
[[Plik:Rocks near the top of Wdżar.JPG|thumb|250px|Skałki andezytowe pod szczytem Wdżaru i widok w kierunku SW]]
[[Plik:Wdżar a5.jpg|thumb|250px|Efekt metamorfizmu kontaktowego - przeobrażone osady fliszowe w kamieniołomie ''Snozka'']]
'''Wdżar''' (766, 767 m) – szczyt w paśmie łączącym [[Lubań (Gorce)|Lubań]] z [[Pieniny|Pieninami]], pomiędzy przełęczami [[Drzyślawa]] i [[przełęcz Snozka|Snozka]], na granicy miejscowości [[Kluszkowce]] i [[Krośnica (województwo małopolskie)|Krośnica]]<ref name=eko>{{Cytuj książkę |tytuł=Pieniny polskie i słowackie. Mapa 1:25 000 |miejsce=Wrocław |rok=2000 |wydawca= Wyd. Kartograficzne Eko-Graf |isbn= 83-86645-38-5}}</ref>. W naukowo opracowanej [[Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski|regionalizacji Polski]] według [[Jerzy Kondracki|Jerzego Kondrackiego]] Wdżar należy do [[Pieniny|Pienin]], znajduje się w ich północnej strefie przejściowej<ref name=Kondracki>{{Cytuj książkę |nazwisko=Kondracki |imię=Jerzy |tytuł=Geografia regionalna Polski |wydawca=Wyd. Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok= 1998| |isbn=83-01-12479-2}}</ref>. Przez niektórych geografów jednak zaliczany jest do [[Gorce|Gorców]], opisywany zaś jest zarówno w przewodnikach turystycznych o Pieninach, jak i Gorcach<ref name=Nyka>{{Cytuj książkę|imię=Józef |nazwisko=Nyka |autor link= Józef Nyka |tytuł=Pieniny. Przewodnik. Wyd. IX |miejsce=Latchorzew |rok=2006 |wydawca=Wyd. Trawers |isbn= 83-915859-4-8}}</ref><ref name=Gorce>{{Cytuj książkę | nazwisko= Cieszkowski | imię=Marek | nazwisko2= Luboński | imię2=Paweł| tytuł= Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty | data=2004 | wydawca=Oficyna Wydawnicza "Rewasz" | miejsce=Pruszków | isbn=83-89188-19-8}}</ref>.
Ponieważ nazwa góry jest nieco trudna do wymówienia spotyka się wiele jej form: Wzor, Wżar, Wżary, Żar, Zdżar, Zżar, a na mapie z 1861 występuje pod nazwą Wzory<ref name=Nyka/>. Częściowo bezleśna, wyrazista kopuła stanowi charakterystyczny element krajobrazu.
==== Geologia ====
Wdżar jest szczególnie interesujący z geologicznego punktu widzenia. Jest bowiem jednym z kilku miejsc w okolicy (oprócz np. gór [[Jarmuta|Jarmuty]] i [[Bryjarka|Bryjarki]]), gdzie można spotkać magmową [[Skały wulkaniczne|skałę wulkaniczną]] – [[andezyt]]. Ze względu na wyjątkową budowę geologiczną Wdżar jest przedmiotem szczegółowych badań naukowych od ponad 100 lat. Pierwotnie obszar ten zbudowany był z osadów [[Flisz karpacki|fliszowych]] ([[piaskowce]] i [[łupki]] tzw. farmacji szczawnickiej, należące do utworów płaszczowiny magurskiej). W [[miocen]]ie w osady te dwukrotnie wdzierała się [[magma]] – powstało ponad 100 drobnych [[Intruzja|intruzji]] andezytów starszych i 3 intruzje andezytów młodszych
Nietypowy ani dla Pienin, ani dla Gorców andezyt opisano tutaj już w połowie XIX w., zaś w 1921 r. [[Stanisław Małkowski (geolog)|Stanisław Małkowski]] tak o nim pisał: „''... gołym okiem widać dobrze zachowane prakryształy skaleni oraz wydłużone, połyskujące, czarne [[amfibol]]e i [[augit]]y, pogrążone w szarym, drobnoziarnistym cieście skalnym''"<ref name=Nyka/>.
Dość częstym chwytem marketingowym jest nazywanie Wdżaru wygasłym [[wulkan]]em. Być może góra nieco przypomina [[stożek wulkaniczny]], jednakże nie ma naukowych dowodów na to, że w tym miejscu znajdował się wulkan.
<ref name=Malkowski/>
Na stokach Wdżaru znajdują się 3 nieczynne kamieniołomy: ''Snozka'' (od strony północnej), ''Tylka'' i ''Lisi Łom'' (od strony północno-zachodniej). Andezyt (głównie intruzje młodszej generacji) eksploatowano tu już w latach 1873-77, wykorzystując je do budowy drogi [[Czorsztyn]] – przełęcz Snozka. Na większą skalę eksploatowała je od [[1928]] r. spółka Kamieniołomy Miast Małopolskich. Również po wojnie trwała eksploatacja (do lat 70-tych). Andezyt wykorzystywano gospodarczo jako kamień budowlany (słupki graniczne, okładziny, krawężniki, schody, murki)
Najlepiej do obserwacji geologicznych nadaje się jednopoziomowy kamieniołom ''Snozka''., który ostro wcina się w południowe stoki Wdżaru. Jego długość wynosi 150 m, szerokość – do 30 m, natomiast wysokość skalnych ścian dochodzi do 40 m.
W kamieniołomie obserwować można andezyty młodszej (świeża skała) i starszej (zwietrzała skała) generacji, [[Cios (geologia)|cios]] w andezycie (czyli charakterystyczne, uporządkowane spękania, spowodowane kurczeniem się masy skalnej podczas stygnięcia), brekcje o charakterze intruzyjno-tektonicznym (zbudowane z fragmentów andezytów i skał fliszowych) oraz kontakt intruzji ze skałami fliszowymi – przeobrażonymi pod wpływem wysokiej temperatury łupkami i piaskowcami ([[metamorfizm kontaktowy]])
Nieco na południe od szczytu widać niewysokie, ostrokrawędziste baszty i stoły skalne, które są typową formą [[Wietrzenie|wietrzenia]] andezytu. Na dwóch skałkach (miejsce zaznaczone czerwoną farbą) znajdują się unikatowe anomalie magnetyczne (po przyłożeniu kompasu igła wychyla się nawet do położenia odwróconego). Ich geneza jest sprawą dyskusyjną: stanowią przejaw [[paleomagnetyzm]]u (minerał [[magnetyt]] tkwiący w skale „zapamiętał” namagnesowanie Ziemi w momencie zastygania magmy, odmienne od dzisiejszego) lub powstały na skutek uderzenia pioruna. Poniżej skałek znajduje się niewielkie rumowisko andezytowe
====
Dzięki andezytom na Wdżarze znajduje się jedyne w Polsce stanowisko [[Rozrzutka brunatna|rozrzutki brunatnej]] – paproci związanej wyłącznie z andezytowym podłożem<ref name=Gorce/>. Występowanie skał magmowych w polskich Karpatach w obrębie osadów fliszowych należy do rzadkości. Dlatego też odsłonięcia andezytów Wdżaru stanowią niezwykle cenną osobliwość przyrody nieożywionej i zasługują na objęcie ochroną prawną. Od dawna postulowano objęcie kamieniołomu Snozka i skałek pod szczytem ochroną w formie [[Rezerwat przyrody|rezerwatu]]
==== Turystyka ====
Wdżar znajduje się tuż po północnej stronie [[droga wojewódzka nr 969|drogi wojewódzkiej nr 969]] i jest silnie zagospodarowany. Zarówno w zimie, jak i w lecie znaleźć tu można sporo atrakcji turystycznych: m.in. wyciąg krzesełkowy, park linowy, ścieżka edukacyjna (dzięki niej zostały udostępnione turystycznie kamieniołomy ''Tylka'' i ''Lisi Łom'', niestety treść tablic informacyjnych zawiera sporo błędów i nieścisłości), [[Ośrodek Narciarski Czorsztyn-Ski w Kluszkowcach|ośrodek narciarski Czorsztyn-Ski]] (trasy zjazdowe i wyciągi orczykowe), letni tor saneczkowy czy rowerowa trasa downhill oraz zaplecze gastronomiczno-techniczne.
Kamieniołom ''Snozka'' (teren prywatny) jest wykorzystywany przez wspinaczy skałkowych. Z Wdżaru roztacza się widok na SE ([[Beskid Sądecki]], [[Pieniny Właściwe]] i [[Małe Pieniny]]), S i SW ([[Pieniny Spiskie]], [[Magura Spiska]], [[Tatry]], [[Podhale]], [[Orawa]], [[Beskid Żywiecki]]).
Linia 57 ⟶ 56:
: {{szlak|niebieski}} – niebieski : przełęcz Snozka – [[Lubań (Gorce)|Lubań]]. Czas przejścia około 2:40 h, ↓ 2 h
{{Przypisy|stopień= ====}}
==== Linki zewnętrzne ====
* [http://www.czorsztyn-ski.com.pl/zima/index.html/ Turystyka na Wdżarze]
▲[[Plik:Panorama z Wdżaru 2.jpg|thumb|left|350px|Szczyt Wdżaru i widok na [[Pasmo Lubania]]]]
{{Clear}}
|