Wdżar: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Uzupełnienie, dodanie grafiki, drobne merytoryczne.
Selso (dyskusja | edycje)
formatowanie typowe dla art. górskich, drobne redakcyjne
Linia 23:
[[Plik:Rocks near the top of Wdżar.JPG|thumb|250px|Skałki andezytowe pod szczytem Wdżaru i widok w kierunku SW]]
[[Plik:Wdżar a5.jpg|thumb|250px|Efekt metamorfizmu kontaktowego - przeobrażone osady fliszowe w kamieniołomie ''Snozka'']]
[[Plik:Panorama z Wdżaru 2.jpg|thumb|left|350px|Szczyt Wdżaru i widok na [[Pasmo Lubania]]]]
 
'''Wdżar''' (766, 767 m) – szczyt w paśmie łączącym [[Lubań (Gorce)|Lubań]] z [[Pieniny|Pieninami]], pomiędzy przełęczami [[Drzyślawa]] i [[przełęcz Snozka|Snozka]], na granicy miejscowości [[Kluszkowce]] i [[Krośnica (województwo małopolskie)|Krośnica]]<ref name=eko>{{Cytuj książkę |tytuł=Pieniny polskie i słowackie. Mapa 1:25&nbsp;000 |miejsce=Wrocław |rok=2000 |wydawca= Wyd. Kartograficzne Eko-Graf |isbn= 83-86645-38-5}}</ref>. W naukowo opracowanej [[Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski|regionalizacji Polski]] według [[Jerzy Kondracki|Jerzego Kondrackiego]] Wdżar należy do [[Pieniny|Pienin]], znajduje się w ich północnej strefie przejściowej<ref name=Kondracki>{{Cytuj książkę |nazwisko=Kondracki |imię=Jerzy |tytuł=Geografia regionalna Polski |wydawca=Wyd. Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |rok= 1998| |isbn=83-01-12479-2}}</ref>. Przez niektórych geografów jednak zaliczany jest do [[Gorce|Gorców]], opisywany zaś jest zarówno w przewodnikach turystycznych o Pieninach, jak i Gorcach<ref name=Nyka>{{Cytuj książkę|imię=Józef |nazwisko=Nyka |autor link= Józef Nyka |tytuł=Pieniny. Przewodnik. Wyd. IX |miejsce=Latchorzew |rok=2006 |wydawca=Wyd. Trawers |isbn= 83-915859-4-8}}</ref><ref name=Gorce>{{Cytuj książkę | nazwisko= Cieszkowski | imię=Marek | nazwisko2= Luboński | imię2=Paweł| tytuł= Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty | data=2004 | wydawca=Oficyna Wydawnicza "Rewasz" | miejsce=Pruszków | isbn=83-89188-19-8}}</ref>.
Ponieważ nazwa góry jest nieco trudna do wymówienia spotyka się wiele jej form: Wzor, Wżar, Wżary, Żar, Zdżar, Zżar, a na mapie z 1861 występuje pod nazwą Wzory<ref name=Nyka/>. Częściowo bezleśna, wyrazista kopuła stanowi charakterystyczny element krajobrazu.
 
==== Geologia ====
Wdżar jest szczególnie interesujący z geologicznego punktu widzenia. Jest bowiem jednym z kilku miejsc w okolicy (oprócz np. gór [[Jarmuta|Jarmuty]] i [[Bryjarka|Bryjarki]]), gdzie można spotkać magmową [[Skały wulkaniczne|skałę wulkaniczną]] – [[andezyt]]. Ze względu na wyjątkową budowę geologiczną Wdżar jest przedmiotem szczegółowych badań naukowych od ponad 100 lat. Pierwotnie obszar ten zbudowany był z osadów [[Flisz karpacki|fliszowych]] ([[piaskowce]] i [[łupki]] tzw. farmacji szczawnickiej, należące do utworów płaszczowiny magurskiej). W [[miocen]]ie w osady te dwukrotnie wdzierała się [[magma]] – powstało ponad 100 drobnych [[Intruzja|intruzji]] andezytów starszych i 3 intruzje andezytów młodszych.<ref name=Birkenmajer1>{{Cytuj pismo|imię=Krzysztof |nazwisko=Birkenmajer |autor link= Krzysztof Birkenmajer |tytuł=Forma geologiczna andezytów Wżaru |czasopismo=Acta Geol. Pol. |wydanie=12|wolumin=2|strony=201-213|rok=1962}}</ref><ref name=Birkenmajer2>{{Cytuj pismo|imię=Krzysztof |nazwisko=Birkenmajer |autor link= Krzysztof Birkenmajer |tytuł=Mioceńskie intruzje andezytowe rejonu Pienin: ich formy geologiczne i rozmieszczenie w świetle badań geologicznych i magnetycznych |czasopismo=Kwartalnik AGH Geologia |wydanie=22|wolumin=1|strony=15-25|rok=1996}}</ref><ref name=Malkowski>{{Cytuj pismo|imię=Stanisław |nazwisko=Małkowski|autor link= Stanisław Małkowski (geolog)|tytuł=Przejawy wulkanizmu w dziejach geologicznych okolic Pienin |czasopismo=Prace Muzeum Ziemi |wydanie=1|strony=11-55|rok=1958}}</ref>.
 
Nietypowy ani dla Pienin, ani dla Gorców andezyt opisano tutaj już w połowie XIX w., zaś w 1921 r. [[Stanisław Małkowski (geolog)|Stanisław Małkowski]] tak o nim pisał: „''... gołym okiem widać dobrze zachowane prakryształy skaleni oraz wydłużone, połyskujące, czarne [[amfibol]]e i [[augit]]y, pogrążone w szarym, drobnoziarnistym cieście skalnym''"<ref name=Nyka/>.
 
Dzięki andezytom na Wdżarze znajduje się jedyne w Polsce stanowisko [[Rozrzutka brunatna|rozrzutki brunatnej]] – paproci związanej wyłącznie z andezytowym podłożem<ref name=Gorce/>.
 
Dość częstym chwytem marketingowym jest nazywanie Wdżaru wygasłym [[wulkan]]em. Być może góra nieco przypomina [[stożek wulkaniczny]], jednakże nie ma naukowych dowodów na to, że w tym miejscu znajdował się wulkan.
<ref name=Malkowski/>
 
====; Kamieniołomy ====:
Na stokach Wdżaru znajdują się 3 nieczynne kamieniołomy: ''Snozka'' (od strony północnej), ''Tylka'' i ''Lisi Łom'' (od strony północno-zachodniej). Andezyt (głównie intruzje młodszej generacji) eksploatowano tu już w latach 1873-77, wykorzystując je do budowy drogi [[Czorsztyn]] – przełęcz Snozka. Na większą skalę eksploatowała je od [[1928]] r. spółka Kamieniołomy Miast Małopolskich. Również po wojnie trwała eksploatacja (do lat 70-tych). Andezyt wykorzystywano gospodarczo jako kamień budowlany (słupki graniczne, okładziny, krawężniki, schody, murki).<ref name=Nyka/><ref name=BK>{{Cytuj pismo|autor= L. Bober, S. Kozłowski |tytuł=Surowce skalne pienińskiego pasa skałkowego |czasopismo=Przegląd Geologiczny |wydanie=11|wolumin=7|strony=318-322|rok=1963}}</ref>.
 
Najlepiej do obserwacji geologicznych nadaje się jednopoziomowy kamieniołom ''Snozka''., który ostro wcina się w południowe stoki Wdżaru. Jego długość wynosi 150 m, szerokość – do 30 m, natomiast wysokość skalnych ścian dochodzi do 40 m.
W kamieniołomie obserwować można andezyty młodszej (świeża skała) i starszej (zwietrzała skała) generacji, [[Cios (geologia)|cios]] w andezycie (czyli charakterystyczne, uporządkowane spękania, spowodowane kurczeniem się masy skalnej podczas stygnięcia), brekcje o charakterze intruzyjno-tektonicznym (zbudowane z fragmentów andezytów i skał fliszowych) oraz kontakt intruzji ze skałami fliszowymi – przeobrażonymi pod wpływem wysokiej temperatury łupkami i piaskowcami ([[metamorfizm kontaktowy]]).<ref name=Birkenmajer1/><ref name=Birkenmajer2/>.
 
====; Skałki pod szczytem ====:
Nieco na południe od szczytu widać niewysokie, ostrokrawędziste baszty i stoły skalne, które są typową formą [[Wietrzenie|wietrzenia]] andezytu. Na dwóch skałkach (miejsce zaznaczone czerwoną farbą) znajdują się unikatowe anomalie magnetyczne (po przyłożeniu kompasu igła wychyla się nawet do położenia odwróconego). Ich geneza jest sprawą dyskusyjną: stanowią przejaw [[paleomagnetyzm]]u (minerał [[magnetyt]] tkwiący w skale „zapamiętał” namagnesowanie Ziemi w momencie zastygania magmy, odmienne od dzisiejszego) lub powstały na skutek uderzenia pioruna. Poniżej skałek znajduje się niewielkie rumowisko andezytowe.<ref name=Birkenmajer2/><ref name=Kozlowski>{{Cytuj pismo|imię=Stefan |nazwisko=Kozłowski |autor link=Stefan Kozłowski (geolog)|tytuł=Anomalia magnetyczna od pioruna na górze Wżar koło Czorsztyna i projekt utworzenia rezerwatu im. St. Małkowskiego |czasopismo=Przegląd Geologiczny |wydanie=11|wolumin=7|strony=349-351|rok=1963}}</ref>.
 
==== Ochrona przyrodyPrzyroda ====
Dzięki andezytom na Wdżarze znajduje się jedyne w Polsce stanowisko [[Rozrzutka brunatna|rozrzutki brunatnej]] – paproci związanej wyłącznie z andezytowym podłożem<ref name=Gorce/>. Występowanie skał magmowych w polskich Karpatach w obrębie osadów fliszowych należy do rzadkości. Dlatego też odsłonięcia andezytów Wdżaru stanowią niezwykle cenną osobliwość przyrody nieożywionej i zasługują na objęcie ochroną prawną. Od dawna postulowano objęcie kamieniołomu Snozka i skałek pod szczytem ochroną w formie [[Rezerwat przyrody|rezerwatu]] <ref name=Kozlowski/> oraz kliku [[Stanowisko dokumentacyjne|stanowisk dokumentacyjnych]].<ref name=UM>{{Cytuj pismo|autor=J. Urbam. W. Marglewski |tytuł=Koncepcja ochrony obiektów przyrody nieożywionej na górze Wżar koło Czorsztyna (Karpaty) |czasopismo=Pieniny – Przyroda i Człowiek |wydanie=4|strony=99-104|rok=1995}}</ref>. Niestety żadna z koncepcji ochrony nie doczekała się realizacji.
 
==== Turystyka ====
Wdżar znajduje się tuż po północnej stronie [[droga wojewódzka nr 969|drogi wojewódzkiej nr 969]] i jest silnie zagospodarowany. Zarówno w zimie, jak i w lecie znaleźć tu można sporo atrakcji turystycznych: m.in. wyciąg krzesełkowy, park linowy, ścieżka edukacyjna (dzięki niej zostały udostępnione turystycznie kamieniołomy ''Tylka'' i ''Lisi Łom'', niestety treść tablic informacyjnych zawiera sporo błędów i nieścisłości), [[Ośrodek Narciarski Czorsztyn-Ski w Kluszkowcach|ośrodek narciarski Czorsztyn-Ski]] (trasy zjazdowe i wyciągi orczykowe), letni tor saneczkowy czy rowerowa trasa downhill oraz zaplecze gastronomiczno-techniczne.
Kamieniołom ''Snozka'' (teren prywatny) jest wykorzystywany przez wspinaczy skałkowych. Z Wdżaru roztacza się widok na SE ([[Beskid Sądecki]], [[Pieniny Właściwe]] i [[Małe Pieniny]]), S i SW ([[Pieniny Spiskie]], [[Magura Spiska]], [[Tatry]], [[Podhale]], [[Orawa]], [[Beskid Żywiecki]]).
Linia 57 ⟶ 56:
: {{szlak|niebieski}} – niebieski : przełęcz Snozka – [[Lubań (Gorce)|Lubań]]. Czas przejścia około 2:40 h, ↓&nbsp;2 h
 
{{Przypisy|stopień= ====}}
 
==== Linki zewnętrzne ====
* [http://www.czorsztyn-ski.com.pl/zima/index.html/ Turystyka na Wdżarze]
 
[[Plik:Panorama z Wdżaru 2.jpg|thumb|left|350px|Szczyt Wdżaru i widok na [[Pasmo Lubania]]]]
 
{{Clear}}