Natura: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Addbot (dyskusja | edycje)
m Bot: Przenoszę linki interwiki (1) do Wikidata, są teraz dostępne do edycji na d:q7860
poprawa wywołania szablonu {{Inne znaczenia}}, poprawa definicji, źródła/przypisy, drobne redakcyjne
Linia 1:
{{Inne znaczenia|jednego ze znaczeń tego słowa|2=[[Natura (filozofia)|inne znaczenianatura tegow słowafilozofii]]}}
{{Do weryfikacji}}
[[Plik:Crab 3.6 5.8 8.0 microns spitzer.png|thumb|250px|right|[[Mgławica Kraba]] widziana w [[podczerwień|podczerwieni]] przez [[kosmiczny Teleskop Spitzera|SST]]]]
{{Inne znaczenia|jednego ze znaczeń tego słowa|[[Natura (filozofia)|inne znaczenia tego słowa]]}}
[[Plik:GalunggungThe Earth seen from Apollo 17.jpg|thumb|250px|[[GalunggungZiemia]] wwidziana ze [[1982]],Statek wybuchkosmiczny|statku [[wulkankosmicznego]]u i [[piorunApollo 17]]y]]
[[Plik:Hopetoun falls.jpg|thumb|[[Wodospad]] ''Hopetoun Falls'' w [[Australia|Australii]]]]
[[Plik:Crab 3.6 5.8 8.0 microns spitzer.png|thumb|250px|right|[[Mgławica Kraba]] widziana w [[podczerwień|podczerwieni]] przez [[Teleskop Spitzera]]]]
[[Plik:The Earth seen from Apollo 17Galunggung.jpg|thumb|250px|[[Ziemia]],Erupcja widziana w [[1972wulkanu]] ze statku [[Apollo 17Galunggung]]]]
'''Natura''', '''przyroda''' – w najszerszym znaczeniu to [[wszechświat]], [[rzeczywistość]]. Termin ten obejmuje także [[Zjawisko fizyczne|zjawiska fizyczne]] oraz [[życie]] – bez uwzględnienia wytworów i oddziaływania [[Człowiek rozumny|ludzi]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4009276/natura.html | tytuł = ''natura'' - encylkopedia PWN | opublikowany = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | data dostępu = }}</ref><ref>{{cytuj stronę | url = http://sjp.pwn.pl/szukaj/natura | tytuł = ''natura'' - słownik języka polskiego PWN | opublikowany = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | data dostępu = }}</ref>.
[[Plik:Hopetoun falls.jpg|thumb|right|250px|
[[Wodospad]] [[Hopetoun Falls]], w [[Wiktoria (stan Australii)|Wiktorii]], [[Australia]]]]
'''Natura''', '''przyroda''' – w najszerszym znaczeniu to świat, [[wszechświat]], rzeczywistość materialna. Termin ten obejmuje zjawiska świata [[fizyka|fizycznego]] – zarówno nieożywionego, jak [[życie|życia]] – w ogóle, bez szczególnego uwzględniania lub z wyłączeniem produktów działalności ludzkiej i ludzkiego oddziaływania na przyrodę.
 
== Wszechświat ==
{{Osobny artykuł|Wszechświat}}
'''Wszechświat''' w [[kosmologia|kosmologii]] to nazwa oznaczająca [[czasoprzestrzeń]], która zawiera wszystkie obiekty materialne i energię, dostępne do obserwacji metodami bezpośrednimi lub pośrednimi poprzez [[teleskop]]y i inne przyrządy obserwacyjne. W tej chwili ([[2008]]) słowo wszechświat jest dla naukowców dwuznaczne. Zgodnie z ogólnie przyjętą teorią względności i opartej na niej teorii [[Wielki Wybuch|Wielkiego Wybuchu]] wiek Wszechświata szacuje się na 13,7 [[mldmiliard]]ów lat. Dla niektórych [[kosmologia obserwacyjna|kosmologów obserwacyjnych]], jest to [[sfera]] o promieniu około 4 × 10<sup>26</sup> m (50 mld [[rok świetlny|lat świetnych]]), z nami w centrum, a pojęcie ogólnej czasoprzestrzeni nie ma sensu. Dla niektórych [[fizyka teoretyczna|fizyków teoretycznych]], Wszechświat jest czasoprzestrzenią według modelu [[Wielki Wybuch|Wielkiego Wybuchu]] w małej skali (8 × 10<sup>26</sup> m). Obecne pomiary jednorodności [[Mikrofalowe promieniowanie tła|promieniowania tła]] wskazują, że Wszechświat jest prawdopodobnie płaski i będzie rozprzestrzeniał się w [[nieskończoność]].
Powszechnie dziś przyjętym modelem powstania i ewolucji Wszechświata jest model [[Wielki Wybuch|Wielkiego Wybuchu]].
 
[[astronomia|AstronomowieAstronom]]owie mówią również o wielu wszechświatach, a (jedynym domniemanym, empirycznym potwierdzeniem ich istnienia jestma być ''[[funkcja falowa Hawkinga|funkcja falowa]] Wszechświata'', zaproponowana przez astrofizyka i kosmologa [[Stephen Hawking|Stephena Hawkinga]]) - chociaż nie jest to zgodne z punktemprzedstawioną widzenia pierwszej przedstawionej tutajpowyżej [[definicja|definicjidefinicją]]. Mają wtedy na myśli tworywszechświaty, które (być może) istnieją w innej [[Czasoprzestrzeń|czasoprzestrzeni]], niż nasza (np. jestpostawiono [[hipoteza|hipotezę]], że każda [[czarna dziura]] jest zalążkiem nowego wszechświata). W tym sensie można więc mówić również o ''[[metawszechświatWieloświat|meta-Wszechświeciewieloświecie]]'' (lub wszech-wszechświeciemetawszechświecie) zawierającym wszystkie wszechświaty. O tę hipotezę opartyoparta jest jeszczeinna jeden modelteoria powstania naszegoWszechświata [[Wszechświat]]a, zwany [[teoria Wielkiej Kraksy|teorią Wielkiej Kraksy]].
 
== Ziemia ==
{{Osobny artykuł|Ziemia}}
'''Ziemia''' - trzecia w kolejności, (licząc od [[Słońce|Słońca]]) i, piąta co do wielkości [[planeta]] [[Układ Słoneczny|Układu Słonecznego]]. Jest największą z [[planeta skalista|planet skalistych]] w Układzie Słonecznym, a także jak dotychczas jedynym znanym miejscem występowania [[życie|życia]]. Wokół Ziemi krąży jeden [[naturalny satelita]] - [[Księżyc]] oraz prawdopodobnie dwa [[Księżyce Kordylewskiego|księżyce pyłowe]] ([[księżyce Kordylewskiego]]) i znaczna liczba [[sztuczny satelita|sztucznych satelitów]]. Stałą, stabilną orbitę posiada także planetoida [[(3753) Cruithne]], która pozostając w rezonansie z orbitą Ziemi przez niektórych jest uważana za drugi księżyc Ziemi.
 
Ziemia ma właściwąposiada [[masa (fizyka)|masę]] i grawitację odpowiednią dla utrzymania [[Atmosfera|atmosfery]], która chronichroniącej przed szkodliwym [[promieniowaniePromieniowanie ultrafioletowejonizujące|promieniowaniem ultrafioletowymjonizującym]], aoraz takżewłasne [[pole magnetyczne]] chroniące przed pochodzącym ze Słońca [[wiatr słoneczny|promieniowaniemwiatrem korpuskularnymsłonecznym]]. Oddalenie od Słońca jest właściwe dla utrzymania odpowiedniej temperatury. Uważa się, że czynniki te sprzyjały powstaniu życia na Ziemi.
Oddalenie od Słońca jest właściwe dla utrzymania odpowiedniej temperatury. Uważa się, że czynniki te sprzyjały powstaniu życia na Ziemi.
{{Przypisy}}
# Całość świata przyrodniczego - zarówno jego część żywą ([[rośliny]], [[zwierzęta]], ludzie) jak i nieożywioną ([[minerał]]y, [[planeta|planety]], [[gwiazda|gwiazdy]]), wraz z prawami regulującymi funkcjonowanie tego świata. W tym sensie jest ten termin tożsamy z całym [[wszechświat]]em.
# Całość świata przyrodniczego przeciwstawioną światu [[kultura|kultury]], a więc nie obejmującą wytworów człowieka, zarówno materialnych jak i niematerialnych: [[maszyna|maszyny]], [[budynek|budynki]], [[Odzież|ubiory]], [[miasto|miasta]], [[państwo|państwa]], [[Idea (pojęcie)|idee]], [[Liryka|poezja]] itd. W tym rozumieniu jest to stan pierwotny, prymitywny.
# Żywą część świata przyrodniczego, jednak zwykle z wyłączeniem ludzi - czyli świat roślin i zwierząt
# Ogół praw rządzących światem przyrody ożywionej lub ożywionej i nieożywionej razem wziętych. W tym sensie słowa "natura" używa się w takich pojęciach jak [[prawo naturalne]], [[zjawisko naturalne|zjawiska naturalne]] itp.
# Charakter rzeczy - zbiór podstawowych, charakterystycznych lub wrodzonych cech właściwych dla danych przedmiotów czy zjawisk, np. natura człowieka - zespół cech właściwych zachowaniu ludzi albo "taka jest natura słońca, że nie pyta tylko świeci".
# Wrodzone predyspozycje [[behawior]]alne, które charakteryzują przedstawicieli danego [[Gatunek (biologia)|gatunku]], np. "zgodnie z wilczą naturą".
# Siłę, która kształtuje organizmy żywe, w szczególności człowieka - "natura obdarzyła go bystrym wzrokiem".
# Przedmioty, towary wykorzystywane jako [[środek płatniczy]] - "otrzymać zapłatę w naturze"
 
{{wikisłownik|natura}}