Wikipedia

Jarząb: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Addbot (dyskusja | edycje)
748 218 edycji
m Bot: Przenoszę 50 linków interwiki do Wikidata, znajdziesz je teraz w zasobie d:q157964
Kenraiz (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
104 283 edycje
drobne merytoryczne
Linia 19:
| autor = [[Karol Linneusz|L.]]
| cytat = [[Species Plantarum|Sp. Pl. 477. 1753]]
| typowy=''[[jarząb pospolity|Sorbus aucuparia]]'' L.<ref>{{Cytuj stronę |url=http://botany.si.edu/ing/ |tytuł=Index Nominum Genericorum|data dostępu =2009-03-09}}</ref>
| commons = Category:Sorbus
| wikispecies =
Linia 26 ⟶ 27:
[[Plik:Sorb-cash.jpg|thumb|Liście (''[[Sorbus cashmiriana]]'')]]
 
'''Jarząb''' (''Sorbus'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[drzewo|drzew]] i [[krzew]]ów należący do rodziny [[różowate|różowatych]] (''Rosaceae''). Należy do niego wedługokoło niektórych80 gatunków [[taksonomiaDiplont|ujęć taksonomicznychdiploidalnych]] ok.oraz 100170 gatunkówtaksonów występującychpochodzenia na półkuli północnej[[mieszaniec|mieszańcowego]], szczególniezwykle w strefie umiarkowanej[[Poliploidalność|poliploidalnych]]<ref name=Ebednorz>{{Cytujcytuj książkę |nazwisko=Geoff autor Burnie= i inniLeszek Bednorz | tytuł =Botanica Jarząb brekinia Sorbus torminalis (L.) RoślinyCrantz w ogrodowePolsce | wydawca =Könemann Bogucki Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Poznań | data =2005 2010 | isbn =3 978-83-833161320-191692-0}}</ref>. JestPrzedstawiciele teżwystępują wielena obszarze [[mieszaniecEuropa|mieszańcówEuropy]]. i [[Gatunek typowyAzja|Gatunkiem typowymAzji]] jestoraz w ''[[SorbusAmeryka Północna|Ameryce aucupariaPółnocnej]]'' L(na południu sięgając do [[Arizona|Arizony]]). Wiele gatunków jest wykorzystywanych jako rośliny ozdobne i jadalne<ref name=philips>{{Cytujcytuj stronęksiążkę |url autor =http://botany Roger Philips, Martyn Rix | tytuł = The botanical garden.si Vol.edu/ing/ 1 Trees and shrubs |tytuł wydawca =Index NominumMacmillan Genericorum| miejsce = London | data dostępu= 2002 | strony =2009-03-09 262 | isbn = 0333730038}}</ref>.
 
=== Morfologia ===
; Pokrój: [[Krzew]]y i [[Drzewo|drzewa]] osiągające do 20 m wysokości<ref name=philips/>.
; [[Liść|Liście]]: Skrętoległe i opadające przed zimą. Mają piłkowany brzeg, są pojedyncze (wrębne, klapowane) lub dzielne, pierzasto złożone<ref name=philips/>.
; [[Kwiat]]y: Najczęściej białe, niewielkie, w [[podbaldach]]ach. Kwiaty pachną nieprzyjemnie ([[trimetyloamina]]). Kwitną w maju, czerwcu.
; [[Kwiat]]y: Najczęściej białe, rzadziej zaróżowione lub żółtawe. Niewielkie, zebrane zwykle są w spłaszczonych [[podbaldach]]ach rozwijających się w formie [[pąk]]a w roku poprzedzającym kwitnienie. [[Kielich (botanika)|Kielich]] z 5 działkami, zrosłymi u nasady. Płatków 5, zaokrąglonych. [[Pręcik (botanika)|Pręcików]] 15–20. [[Zalążnia]] jest dolna lub pośrednia, powstaje ze zrośniętych 2–5 [[owocolistek|owocolistków]] zawierających liczne [[zalążek|zalążki]]. Szyjek słupka, wolnych lub zrosłych u nasady, jest 5. Kwiaty zapylane są przez [[owady]]<ref name=philips/>.
; [[Owoc]]e: Nieduże (maksymalnie do 1,5 cm średnicy), [[owoc pozorny|jabłkowate]]<ref name=philips/>, czerwone lub pomarańczowe, brązowe, żółte, różowe, białe.
 
=== BiologiaSystematyka i ekologiapochodzenie rodzaju ===
Rodzaj o systematyce różnie przedstawianej i podlegającej dyskusji. Różni autorzy rozmaicie grupują należące doń taksony w sekcje, podrodzaje, a nawet wyodrębniają w osobne rodzaje. Przy szerokim ujęciu wyodrębnia się w obrębie rodzaju od 3 do 5 podrodzajów. W wąskich ujęciach zaliczane tu taksony rozdzielane są do 4 rodzajów: ''Aria'' (Persoon) Hoost, ''Torminalis'' Medicus, ''Chamaemespilus'' Medicus, ''Cormus'' Spach. Za pierwotny obszar pochodzenia rodzaju uważa się południowo-wschodnią Azję, skąd jego przedstawiciele rozprzestrzeniali się i różnicowali na obszarze Europy i Ameryki Północnej. Ze względu na bardzo skromne dane kopalne historia rodzaju jest oparta na dowodach pośrednich. Uważa się, że rodzaj mógł wyodrębnić się już w [[Kreda (okres)|kredzie]], ewentualnie w [[eocen]]ie<ref name=bednorz/>.
[[Siedlisko (biologia)|Siedlisko]]: jarząby występują na glebach przeciętnych, chociaż większość gatunków preferuje gleby żyzne i świeże, miejsca słoneczne. Zwykle dobrze też znoszą półcień.
 
; [[Synonim]]y<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxgenformgenus.pl?language=en11300 |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN)|data dostępu = 2010-04-02}}</ref>: ▼
=== Systematyka ===
▲; [[Synonim]]y<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxgenform.pl?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN)|data dostępu = 2010-04-02}}</ref>:
''Ariosorbus'' Koidz., ''Hahnia'' Medik., ''Micromeles'' Decne., ''Torminalis'' Medik.
 
; Pozycja systematyczna według [[Angiosperm Phylogeny Website]] (2001...aktualizowany [[system APG III]] z 2009)<ref name=apweb/>:
Rodzaj ''Sorbus'' należy do rodziny różowatych (''Rosaceae''), zaliczanej do obszernego rzędu [[różowce|różowców]] (''Rosales'') i wraz z nim do [[różowe|kladu różowych]] w obrębie okrytonasiennych. W obrębie rodziny należy do podrodziny ''Spiraeoideae'', plemienia ''Pyreae'', podplemienia ''Pyrinae''<ref name=grin/>.
; Pozycja w [[system Reveala|systemie Reveala]] (1993-1999):
Gromada [[okrytonasienne]] (''Magnoliophyta'' Cronquist), podgromada ''[[Magnoliophytina]]'' Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa ''[[Rosopsida]]'' Batsch, podklasa [[różowe]] (''Rosidae'' Takht.), nadrząd ''Rosanae'' Takht., rząd [[różowce]] (''Rosales'' Perleb), podrząd ''Rosineae'' Rchb., rodzina [[różowate]] (''Rosaceae'' Juss.), plemię ''Sorbeae'' Koehne, rodzaj jarząb (''Sorbus'' L.)<ref>{{cytuj stronę |url= http://www.crescentbloom.com/Plants/Genus/S/O/Sorbus.htm |tytuł=Systematyka rodzaju ''Sorbus'' |autor =Crescent Bloom |opublikowany=The Compleat Botanica | data dostępu=2009-03-09 |język=en}}</ref>.
 
; Gatunki dziko rosnące w Polsce<ref name="checklist2002">{{VascularPlantsPoland|2002}}</ref>:
Linia 54:
* [[jarząb szwedzki]] (''Sorbus intermedia'' (Ehrh.) Pers.)
 
; Pozostałe gatunki, głównie uprawiane (wybór)<ref name=grin/><ref name=E>{{Cytuj książkę |nazwisko=Geoff Burnie i inni |tytuł=Botanica. Rośliny ogrodowe |wydawca=Könemann |data=2005 |isbn=3-8331-1916-0}}</ref>:
* ''Sorbus americana'' Marsh. – [[jarząb amerykański]]
* ''[[Sorbus californica]]'' Greene
Linia 77:
* ''[[Sorbus ×thuringiaca]]'' (Nyman) Schonach – [[jarząb turyngski]]
* ''Sorbus vilmorinii'' C. K. Schneid. – [[jarząb Vilmorina]]
 
; Mieszańce międzyrodzajowe:
Przedstawiciele rodzaju mieszają się z gatunkami z rodzajów: [[grusza]] (''Pyrus''), [[aronia]] (''Aronia'') i [[irga]] (''Cotoneaster'')<ref name=philips/>.
 
{{Wikiquote|dopełniacz=o jarzębinie}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Jarząb”