Samuel Twardowski: Różnice pomiędzy wersjami

Samuel Twardowski urodził się pomiędzy rokiem 1595 a 1600 (według R. Pollaka), w niezamożnej rodzinie szlacheckiej osiadłej w [[województwo kaliskie (I Rzeczpospolita)|województwie kaliskim]]. Jego ojciec, Mikołaj Twardowski, gospodarzył w majątku ziemskim w [[Lutynia (powiat pleszewski)|Lutyni koło Pleszewa]] (dziś w [[Gmina Dobrzyca (gmina)|Gminie Dobrzyca]]). Matką była Katarzyna z Ponętowskich. Młody Twardowski kształcił się w [[jezuici|jezuickim]] kolegium Karnkowskiego w [[Kalisz]]u i już wtedy podejmował pierwsze próby pisarskie. W latach 1616-1617, prawdopodobnie brał udział w wojnie moskiewskiej. W [[1621]] walczył w [[Bitwa pod Chocimiem (1621)|bitwie pod Chocimiem]]. W roku [[1622]] brał udział w poselstwie [[Krzysztof Zbaraski|Krzysztofa Zbaraskiego]] do [[Turcja|Turcji]], skąd wrócił latem roku [[1623]]. W latach 1624-1633 nie pojawiał się wcale na ziemi kaliskiej. Wątpliwym jest jego udział w europejskiej podróży królewicza Władysława (1624-1625). W tym okresie miał liczne kontakty z Warszawą, dzięki Zygmuntowi z Twardowa (brat stryjeczny), który piastował urząd sekretarza Władysława IV. W kolejnych latach jako sekretarz służył różnym magnackim rodom m.in. [[Wiśniowieccy|Wiśniowieckim]] i [[Leszczyńscy|Leszczyńskim]]. W latach 40. XVII w. gospodarzył w należącej do ks. Wiśniowieckich wsi Zarubińce na [[Podole|Podolu]]<ref>{{SgKP|XIV|424|Zarubińce (2)}}</ref>, skąd wypędziło go powstanie kozackie w 1648 r. Osiadł wtedy w Wielkopolsce, gdzie zarządzał kilkoma dworami w dobrach Sieniutów. W czasach [[Potop szwedzki|Potopu szwedzkiego]], podobnie jak większość [[szlachta|szlachty]], popierał początkowo [[Karol X Gustaw|Karola X Gustawa]], by w [[1656]] przejść na stronę [[Jan II Kazimierz|Jana II Kazimierza]]. Zmarł w [[1661]] w [[Zalesie Wielkie|Zalesiu Wielkim]] i pochowany został w kościele bernardyńskim w [[Kobylin]]ie.

Następnie w [[1638 roku - tę datę podaje wydanie z Serii I Biblioteki Narodowej (Nr 227) ''Dafnis drzewem bobkowym'' oprac. Jan Okoń, Kraków 1976r. ]] wydał [[sielanka|sielankę]] dramatyczną ''Dafnis drzewem bobkowym'', pisany [[oktawa (literatura)|oktawą (dokładnie 275 strof oktawowych)]] poemat stanowiący adaptację [[mit]]u o bogu [[Apollin]]ie napastującym nimfę [[Dafne]], która, by uniknąć gwałtu, zmienia się w [[w tytułowe drzewo bobkowe (laurowe)]]. Mit był w epoce [[barok]]u powszechnie znany dzięki ''[[Metamorfozy|Metamorfozom]]'' [[Owidiusz]]a, a interpretowany jako fabuła o moralnym heroizmie i ocalonej czystości.

* ''Przeważna legacyja, Jaśnie Oświeconego Książęcia Krzysztofa Zbaraskiego... od... Zygmunta III... do ... cesarza tureckiego Mustafy w roku 1621. Na pięć rozdzielone punktów. Z dodatkiem... stanu pod ten czas, rządow, ceremonij i zwyczajow poganskich'', Kraków 1633; wyd. następne: Kraków 1639, drukarnia F. Cezary; Wilno 1706; wyd. K. J. Turowski, Kraków 1861, ''Biblioteka Polska'', zeszyt: 19-20, 46-47; fragm. edycji 2. przedr. W. Taszycki ''Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII wieku'', Lwów 1928; także wyd. 2 Warszawa 1955; wyd. krytyczne: Warszawa 2000, oprac. Roman Krzywy, (diariusz legacji w formie poematu); przekł. rumuński: fragmenty ogł. P. Panaitescu "Călători poloni in ţările române", Bukareszt 1930, ''Academia Română Studii şi Cercetări'' XVII, s. 15-21

* ''Szczęśliwa moskiewska expedycja Najaśnijeszego Władysława IV króla'', Warszawa 1634, drukarnia J. Rossowski

* ''Pamięć śmierci... Alexandra Karola królewica... roku Pańskiego 1634'', Lublin (1634), drukarnia P. Konrad (poemat)

* ''Daphnis drzewem bobkowym'', powst. najpóźniej w 1636, wyd. Lublin 1638, drukarnia Anna Konradowa; wyd. następne: pt. ''Daphnis w drzewo bobkowe przemienieła się'', Kraków 1661, drukarnia W. Siekielowic; Kraków 1702; wyd. krytyczne (edycja offsetowa) według wyd. 1661 (z podobizną fragmentu wyd. 1638) R. Pollak, S. Saski, Wrocław 1955, ''BPP'', seria B, nr 6, tu we wstępie wiadomości o egz. wydań i odpisach; wyd. popularnonaukowe: Wrocław 1976, oprac. Jan Okoń, (poemat powstał w związku z operą włoską V. Puccitellego z baletem, której scenariusz w jęz. polskim – prawdopodobnie J. Grotkowskiego – pt. ''Dafnis przemieniona w drzewo bobkowe. Apolog abo baśń Owidiuszowa, która była reprezentowana muzyką na kształt komediej, przed obecnością Króla J. M. ... w Warszawie... 1635'', Warszawa 1635, drukarnia J. Trelpiński – zachował się; scenariusz ten był zapewne podstawą poematu, choć możliwe, że Twardowski korzystał bezpośrednio z libretta operowego)

* ''Satyr na twarz Rzeczypospolitej w roku 1640'', brak miejsca wydania [[1640]] (3 edycje; wyd. bez podania autora; tu razem A. Rysińskiego ''Satyr polski na twarz dworską''); wyd. następne: ''Satyr... w roku 1645'', brak miejsca wydania 1645 (dedykacja podpisana krypt.: ''S. T. Z. S.''); brak miejsca i roku wydania; fragm. edycji 1645 przedr. w: ''Wybór tekstów do dziejów kultury Wielkopolski'', Poznań 1962; wyd. krytyczne: Lublin 2007, oprac. Sławomir Baczewski – [http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=44579&s=1 Wersja cyfrowa] w [[PBI]]

* ''Pałac leszczyński od sławy nieśmiertelnej pod wjazd... Bogusława... Leszczyńskiego na wielgopolską generalią... wystawiony w Poznaniu roku 1643'', Leszno ([[1643]]), drukarnia D. Vetterus; wyd. następne: Leszno [[1645]]; wyd. krytyczne: Warszawa 2002, oprac. Roman Krzywy; unikat edycji 1643 zniszczony w 1944; kopia w rękopisie Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego nr 261, s. 206-252; unikat edycji 1645 (defekt bez karty tytułowej), Biblioteka Kórnicka, sygn. 3639; późniejsze przedr. w ''Miscellanea selecta'' (zob. Wydania zbiorowe) skażone przez cenzurę jezuicką

* ''Jego Mości Panu Jakubowi z Rozdrażewa Rozdrażewskiemu i Jej Mości Paniej Annie z Bnina Przyjemskiej, marszałkowej nadwornej koronnej, epithalamium zaśpiewane w Koźminie dnia 2 octobris roku 1644'' (poemat panegiryczny w 424 wersach), unikat: Biblioteka Kórnicka, sygn. 3413

* ''Xiążę Wiśniowiecki Janusz'', Leszno 1646, drukarnia D. Vetter

* ''Władysław IV, król polski i szwedzki'', Leszno [[1649]], drukarnia D. Vetter; odb. tytułowe, Leszno 1650; rękopis – być może kopia – poematu z XVII w. znajdowała się w Bibliotece Krasińskich, nr 302, (poemat wywołał oburzenie w Moskwie; na nalegania posła moskiewskiego spalono w Warszawie, w roku 1650, kilkanaście kart dzieła

* ''Pobudka wychodzącemu wojsku pod Ołykę pro 1 Maii anno 1649'', brak miejsca i roku druku; unikat: Biblioteka Kórnicka, sygn. 12894

* ''[[Nadobna Paskwalina]] z hiszpańskiego świeżo w polski przemieniona ubiór'', Kraków [[1655]], drukarnia Ł. Kupisz; wyd. następne: Kraków 1701; wyd. krytyczne R. Pollak, Kraków 1926, ''Biblioteka Narodowa'', seria I, nr 87; wyd. popularnonaukowe: Wrocław 1980, oprac. Jan Okoń, Warszawa 1983, oprac. Jan Ślaski, (przeróbka nieznanego bliżej utworu napisanego w języku włoskim lub hiszpańskim, względnie po łacinie, będącego utworem jednego z naśladowców Montemayora z pierwszej ćwierci XVII w., według K. Niklewiczówny prawdopodobnie Celio Malespiniego.

* ''Wojna domowa'', wyd.: cz. 2 pt. ''Wojna kozacka późniejsza...'', Leszno (pomiędzy 1651 a 1655), drukarnia D. Vetter (tekst nieco odmienny niż w edycji z roku 1681); cz. 1 (tylko cz. 1 wbrew tytułowi) pt. ''Wojna domowa z Kozaki i Tatary, Moskwą... przez lat dwanaście tocząca się dotąd'', Kraków 1660, drukarnia Ł. Kupisz; całość pt. ''Wojna domowa z Kozaki i Tatary, z Moskwą, potym Szwedami i z Węgry przez lat dwanaście za panowania... Jana Kaziemierza... Na cztery podzielona księgi... Opus posthumum'', Kalisz 1681, drukarnia T. J. (tekst zmieniony w wielu miejscach przez cenzurę jezuicką); dedykacja całego dzieła i osobna do cz. 4, wierszem – opuszczone w edycji 1681, z autografu ogł. J. Kozłowska "Nieznane wiersze S. ze Skrzypny Twardowskiego", ''Biblioteka Warszawska'' 1913, t. 1, s. 383; rękopis części 2-4, zapewne autograf, Biblioteka Narodowa, zniszczony w 1944; różnice pomiędzy autografem i drukiem podaje A. F. Kowalkowski ''"Wojna domowa" S. Twardowskiego'' (szkic monograficzny), cz. 1-2, Poznań 1934 (rękopis Katedry Literatury Polskiej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu); przekł. ruski: S. Sawicki, 1718

* ''Wielmożnym... Piotrowi z Bnina Opalińskiemu, wojewodzicowi poznańskiemu... i... Annie z Lachowiec Sieniuciance, oblubieńcom nowym epitalamium... zaśpiewane w Kotuszowie dnia... maja... 1661'', Kraków (1661), drukarnia Ł. Kupisz (panegiryk o 609 trzynastozgłoskowcach); wyd. krytyczne A. Sajkowski "Ostatni utwór S. Twardowskiego", ''Miscellanea staropolskie'', Wrocław 1962, ''Archiwum Literatury'', t. 6; unikat (według Estreichera nieznany): Biblioteka Narodowa, sygn. XVII 3. 5337

* ''Nagrobek P. Samuela Twardowskiego poety polskiego. Sam go sobie pisał 1661 r.'', ogł. H. Barycz "Miscellanea z dziejów piśmiennictwa polskiego XVI-XVII wieku." 3. Autobiografia S. ze Skrzypny Twardowskiego, ''Pamiętniki Literackie'', rocznik 43 (1952), s. 547 i odb.; rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. nr 2386

* Wiersze, niektóre z nich ogł. po raz pierwszy w: ''Miscellanea selecta...'', zob. Wydania zbiorowe – utwory drobne, fragm. dzieł przedr. m.in.: J. Lemański ''Satyra polska. Antologia'', t. 1, Warszawa 1914; J. Kott, A. Ważyk ''Wiersze, które lubimy. Antologia'', brak miejsca wydania 1951; przekł. francuski: A. Orchowski ''Omen królowi szwedzkiemu...'' (prozą); w książce ''Choix de poésies polonaises'', Getynga 1816.

* S. Karwat Wokiciewicz (Wójcikiewicz) ''Sieradz się święci pod wjazd Stanisława Koniecpolskiego... przełożony i przyczyniony. Roku 1634'', przedr. w: ''Miscellanea selecta...'', zob. Wydania zbiorowe; według Estreichera znane obecnie tylko z przedruków, (tekst przekładu prawdopodobnie rozszerzony; oryginał łaciński wyd. Kraków 1633)

* Horacy ''Ody: Beatus ille; Non ebur...; Quem tu Melpomene'', wyd. w: ''Miscellanea selecta...'', zob. Wydania zbiorowe; ''Pieśni wszystkie Horacjusza przekładania różnych'', t. 1-2, Warszawa 1773; przedr. S. Kot "Urok wsi i życia ziemiańskiego w poezji staropolskiej", ''Księga pamiątkowa na 75-lecie "Gazety Rolniczej"'', Warszawa 1938 i odb. Warszawa 1937, (tłumaczenia o charakterze parafraz; należą do najwcześniejszych prac Twardowskiego)

* M. K. Sarbiewski ''Ody'' (cztery); wyd. w: ''Miscellanea selecta...'', zob. Wydania zbiorowe; M. K. Sarbiewski ''Opera posthuma'', Warszawa 1769.

* ''Miscellanea selecta... W różnych panegirycznych okazjach do druku sparsim podane, teraz jako godne pamięci w jedno opus zebrane'', Kalisz 1681; wyd. następne: Kalisz 1682 (obie edycje miewają 2 różne dedykacje); pt. ''Zbiór różnych rytmów'', Wilno 1770; wyd. K. J. Turowski, Kraków 1861, ''Biblioteka Polska'', seria V, zeszyt: 19-20, 46-47; zbiór głównie najwcześniejszych, pomniejszych utworów; tu m.in. po raz pierwszy wyd.: ''Mariannie Twardowskiej wdzięcznej dziecinie jedynaczce swojej ojciec napisał'' (4 treny); ''Omen królowi szwedzkiemu...''; ''Na wjazd Macieja Łubińskiego, pomorskiego biskupa, do Włocławka R. P. 1631''; ''Pod elekcją szczęśliwą Władysława IV roku 1631'' (3 wiersze pochwalne, naśladowane z Horacego); tu także: ''Szczęśliwa moskiewska...'', ''Pamięć śmierci...'', ''Pałac leszczyński...'', S. Karwat Wokiciewicz (Wójcikiewicz) ''Sieradz się święci...'', Horacy ''Ody:...'', M. K. Sarbiewski ''Ody''

* ''Poezje'', wyd. K. J. Turowski, Kraków 1861, ''Biblioteka Polska'', seria V, zeszyt: 19-20, 46-47, (tu: ''Przeważna legacja...''; ''Zbiór różnych rytmów).

* Fragm. aktów natury majątkowej i gospodarczej z lat 1623-1651, ogł. R. Pollak "S. Twardowski w kaliskich aktach grodzkich" (materiały biograficzne), ''Roczniki Historyczne'', t. 15 (1939/1946)

* Notatka biograficzna jednego z zakonników klasztoru bernardyńskiego w Kobylinie na egzemplarzu klasztornym ''Wojny domowej'', ogł. E. Raczyński ''Wspomnienia Wielkopolski'', t. 1, Poznań 1842, s. 368; fascimile pisma w: T. Wierzbowski ''Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego'', t. 2, Warszawa 1904; P. Chmielowski ''Historia literatury polskiej'', wyd. 2, wyd. S. Kossowski, t. 1, Lwów 1914, s. 365.

* ''Katafalk rycerski... Mikołajowi z Dambrowice Firlejowi, starościcowi trembowelskiemu'', brak miejsca wydania (1649); tamże: ''Pamiątka wiecznej sławy... Andrzeja Firleja... wojewody sendomirskiego, wojsk koronnych hetmana, (wiersz; autorstwo przypisał Estreicher XXXI, 443)

* [http://www.staropolska.pl/barok/S_Twardowski/biogram.html Samuel Twardowski - biogram] i [http://www.staropolska.pl/barok/barok_019.html wybrane fragmenty utworów] - ''Staropolska Online'' (''autor: Dagmara Zandman '')

* ''Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut'', t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 361-366