Wilczak (Bydgoszcz): Różnice pomiędzy wersjami

Historycznie do obecnej jednostki urbanistycznej należy fragment gminy Wilczak włączonej do miasta w [[1920]] r. Zachodnia część gminy wyodrębniła się jako samodzielna jednostka urbanistyczna [[Jary (osiedle w Bydgoszczy)|Jary]], zaś część południowo-zachodnia dawnej gminy Wilczak stanowi obecnie część [[Błonie (Bydgoszcz)|Błonia]]<ref name="LA">Licznerski Alfons: Rozwój terytorialny Bydgoszczy. [w:] Kronika Bydgoska II</ref>.

W [[1970]] r. Wilczak zamieszkiwało 7,4 tys. osób, 20 lat później – 5,2 tys.<ref name="RB">Rogalski Bogumił: Charakterystyka i niektóre uwagi do miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Bydgoszczy. [w:] [[Kronika Bydgoska]] XVI</ref> W kolejnych latach liczba mieszkańców spadała: w [[1998]] r. wynosiła 4,7 tys. osób, w [[2007]] – 4,4 tys., a w [[2010]] r. – 4,2 tys.<ref name="LPR">Lokalny Program Rewitalizacji dla miasta Bydgoszczy na lata 2007-2015</ref>.

Po budowie [[Kanał Bydgoski|Kanału Bydgoskiego]] w 1774 r. odcięta została północna część majątku Wilczak Wielki, która z czasem przekształciła się w odrębną jednostkę: [[Okole (osiedle w Bydgoszczy)|Okole]] (niem. ''Schleusenau''). Mimo tego na początku [[XIX wiek]]u folwark Wilczak Wielki obejmował kilkaset hektarów ziemi ornej, łąk i pastwisk. W obrębie majątku w 1819 r. znajdowały się m.in. dom mieszkalny z oficyną, stodoła, owczarnia, obora i stajnia ze spichlerzem. W 1839 roku Wilczak był największym folwarkiem miejskim o powierzchni 225 ha i obejmował tereny położone między [[Kanał Bydgoski|Kanałem Bydgoskim]] i ulicą [[Ulica Szubińska w Bydgoszczy|Szubińską]] oraz ulicami Miedza, Różana i dawnym folwarkiem [[Miedzyń (osiedle w Bydgoszczy)|Miedzyń]]<ref name="GW">Gordon Wincenty: Bydgoskie dzielnice: Wilczak (Wielki). [w:] [[Kalendarz Bydgoski]] 1971</ref>. Zabudowania folwarczne znajdowały się przy dzisiejszej ulicy Czerwonego Krzyża przy pierwszym zakręcie w prawo idąc od ul. Nakielskiej. Początkowo ulica ta nie miała nazwy, stanowiąc dojazd do folwarku. Później nazwano ją ''Steilerweg'', a po wybudowaniu cegielni ''Ziegelstrasse''. W 19101920 r. przemianowano ją na ul. ''Jary''<ref name="GW"/>.

W [[1890]] r. na terenie Wilczaka Wielkiego było 119 dzierżawionych działek, usytuowanych przy sześciu ulicach: Miedza, Różana, [[Ulica Nakielska w Bydgoszczy|Nakielska]], Dolina, Na Wzgórzu, Ułańska. Około 20% właścicieli posiadało nazwiska polskie, z których połowa mieszkała Na Wzgórzu. Nieruchomości te zamieszkiwało wówczas 2101 mieszkańców, wśród których znajdowali się robotnicy, kupcy, urzędnicy i rzemieślnicy<ref name="GW"/>.

Szybki rozwój Wilczaka nastąpił w latach 1890-1914. Właściciele poszczególnych nieruchomości odsprzedawali parcele budowlane. Powstały nowe domy przy istniejących ulicach oraz nowe ulice z kamienicami czynszowymi, jak np. ul. Wincentego Pola, Chłopickiego i Stefana Czarnieckiego. W 1905 r. uruchomiono wzdłuż ul. [[Ulica Ferdynanda Focha w Bydgoszczy|Focha]] i [[Ulica Nakielska w Bydgoszczy|Nakielskiej]] [[Tramwaje w Bydgoszczy|linię tramwajową]] z dzielnicy [[Bartodzieje (osiedle w Bydgoszczy)|Bartodzieje Wielkie]] na Wilczak Wielki<ref name="KR"/>. ByłaLinię totą liniaod oznaczonaroku literą1912 C ioznaczano kolorem białym<ref, name="KR"/>.a następnie oznaczeniem literowym C.

Spis z [[1910]] r. wykazał, że na Wilczaku było 277 budynków i 6004 mieszkańców, w tym 1195 posługiwało się językiem [[Język polski|polskim]], 4741 – [[Język niemiecki|niemieckim]], a 68 – [[Język hebrajski|hebrajskim]]<ref name="ZDOM"/>. Z kolei w 1915 r. Wilczak liczył już 6193 mieszkańców i był jednym z lepiej rozwiniętych przedmieść Bydgoszczy, o charakterze przemysłowo-rzemieślniczym<ref name="GW"/>.

W [[1920]] r. gmina Wilczak o powierzchni 217,33 ha wcielona została do Bydgoszczy<ref name="ZDOM"/>. Była wówczas obok [[Okole (osiedle w Bydgoszczy)|Okola]], [[Szwederowo (osiedle w Bydgoszczy)|Szwederowa]] i [[Bielawy (osiedle w Bydgoszczy)|Bielaw]] najbardziej zurbanizowanym z nowo włączonych osiedli. Obraz narodowościowy zmienił się na rzecz wyraźnej przewagi żywiołu polskiego.

Po przejściu Bydgoszczy w granice odrodzonego państwa polskiego, ostatni niemiecki właściciel folwarku Neumann skorzystał z [[Prawo opcji|prawa opcji]] i wrócił do [[Republika Weimarska|Niemiec]]. W 1921 r. nowym właścicielem resztówki folwarku Wilczak (44 ha, które pozostało z 225 ha areału folwarku na początku XIX wieku) wraz z budynkami, cegielnią i tartakiem został Zarząd Główny [[Polski Czerwony Krzyż|Polskiego Czerwonego Krzyża]] w [[Warszawa|Warszawie]]. W dworku mieszkalnym właściciela urządzono sierociniec, w którym umieszczono przede wszystkim sieroty wojenne. W [[1927]] roku PCK był zmuszony zlikwidować sierociniec<ref>na podstawie zarządzeń Ministerstwa Opieki w Warszawie</ref> i rozparcelował w całości resztę majątku<ref name="GW"/>. Tereny te, znajdujące się obecnie w jednostce urbanistycznej [[Jary (osiedle w Bydgoszczy)|Jary]], zostały podzielone na działki budowlane (tzw. osiedle Czerwonego Krzyża). W prostokątnym obszarze ograniczonym ulicami: Czerwonego Krzyża, Ostroroga, Lotników i Madalińskiego wytyczono sieć uliczek, przy których w latach 30. zbudowano szereg prywatnych domów mieszkalnych, lecz kompletna zabudowa terenu nastąpiła dopiero po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]]. Od 1927 r. ulicę łączącą z nowo wytyczonym osiedlem z [[Ulica Nakielska w Bydgoszczy|ul. Nakielską]] przemianowano na ul. Czerwonego Krzyża<ref name="GW"/>.

Po [[1945]] r. Wilczakiem nazywano oficjalnie tylko wschodni obszar dawnej gminy Wilczak Wielki. Pozostałe tereny przydzielono nowym jednostkom urbanistycznym: osiedlu [[Jary (osiedle w Bydgoszczy)|Jary]] oraz [[Błonie (Bydgoszcz)|Błonie]], gdzie w latach 60. powstało od podstaw duże osiedle mieszkaniowe. Opuszczony [[Kościół Miłosierdzia Bożego w Bydgoszczy|zbór ewangelicki]] przydzielono katolikom. Początkowo służył on jako kościół filialny dla potrzeb mieszkańców Wilczaka i [[Jary (osiedle w Bydgoszczy)|Jarów]]. 24 sierpnia [[1946]] ks. kard. [[August Hlond]] wydał dekret ustanawiający katolicką [[Parafia Miłosierdzia Bożego w Bydgoszczy|parafię Miłosierdzia Bożego]].

Do [[1805]] r. na wzgórzu w rejonie ul. Seminaryjnej-Lubelskiej istniało miejsce straceń, zwane ''Górą Szubieniczną''. W pobliżu mieszkali kaci, do 1858 r. wymieniani w księgach gruntowych<ref name="GSZ">Gordon Wincenty: Góra Szubieniczna. [w:] [[Kalendarz Bydgoski]] 1973</ref>. W celu uniknięcia kontaktu ludności z rozbudowujących się przedmieść z widokiem egzekucji i zwłok, szubienicę przeniesiono na teren przy drodze do [[Niemcz]]a<ref name="GSZ"/>. Z początkiem XIX wieku władze miejskie oddały ziemię u podnóża wzgórza osobom prywatnym do zagospodarowania w formie dziedzicznej dzierżawy. Wówczas powstała tu dzisiejsza ulica Lubelska, a potem jej przedłużenie – ul. Na Wzgórzu.

W [[1834]] r. wzgórze przekształcono w park tarasowy z drzewostanem złożonym z [[Dąb|dębów]], [[buk]]ów, [[grab]]ów, [[jesion]]ów, [[Lipa|lip]], [[klon (roślina)|klonów]] i [[Kasztanowiec|kasztanowców]]. Nazwę Góra Szubieniczna (niem. ''Galgenberg'') zmieniono w 1835 r. na Wzgórze Książęce (niem. ''PrinzenhohePrinzenhöhe'')<ref name="GSZ"/>, co miało związek z pobytem w tym miejscu 15 czerwca [[1835]] r. następcy tronu pruskiego, późniejszego [[Fryderyk Wilhelm IV Pruski|Fryderyka Wilhelma IV]]. Pozostałością po parku jest istniejąca aleja przy ul. Seminaryjnej naprzeciw szpitala oraz zieleń na zboczu<ref>Kuczma Rajmund: Zieleń w dawnej Bydgoszczy. Instytut Wydawniczy „Świadectwo”. Bydgoszcz 1995</ref>.

W [[1878]] r. rozpoczęto na Wilczaku produkcję traków oraz maszyn do obróbki drewna na terenie, który od końca XVIII w. był miejscem prowadzenia działalności gospodarczej (papiernia 1801-1846, fabryka maszyn z odlewnią żelaza 1846-1878)<ref name="GW"/>. Właścicielem przedsiębiorstwa był [[Carl Blumwe]], a od 1887 r. jego syn [[Wilhelm Blumwe|Wilhelm]]. Rozwój fabryki związany był z korzystną koniunkturą dla przemysłu drzewnego w Bydgoszczy, związaną z eksportem drewna z [[Królestwo Kongresowe|Królestwa Kongresowego]] drogą wodną przez [[Wisła|Wisłę]] i [[Kanał Bydgoski]] do [[Cesarstwo Niemieckie|Cesarstwa Niemieckiego]]. W końcu XIX wieku firma miała swoje przedstawicielstwa w [[Berlin]]ie, [[Magdeburg]]u i [[Kolonia (Niemcy)|Kolonii]], a wyroby eksportowała m.in. do [[Chiny|Chin]], [[USA|Ameryki]] i [[Afryka|Afryki]]<ref name="BI">Brzozowska Iwona, Derkowska-Kostkowska Bogna: Fabryka Carla i Wilhelma Blumwe na bydgoskim Wilczaku. [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 2. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1997</ref>. Działalność przedsiębiorstwa w niemałym stopniu przyczyniła się do rozwoju Wilczaka<ref name="GW"/>.

* między 1953, a 1956 w nowo zbudowanych barakach przy ul. Nakielskiej 151a przymusowo osiedlono ludność cygańską z taborów<ref>Krzysztof Błażejewski "Wozy kolorowe w kajdankach", Express Bydgoski 24 VIII 2012 [http://www.express.bydgoski.pl/look/article.tpl?IdLanguage=17&IdPublication=2&NrIssue=2223&NrSection=80&NrArticle=229732]</ref>.