Elekcja 1573: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Kamila Kurek Znacznik: usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) |
m Wycofano edycje użytkownika 88.199.88.13 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Beno. |
||
Linia 1:
Pierwsza [[wolna elekcja]]. Wybór nowego monarchy [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] po śmierci ostatniego króla z dynastii Jagiellonów Zygmunta II Augusta [[7 lipca]] [[1572]] roku. Sejm elekcyjny na którym dokonano wyboru [[Henryk III Walezy|Henryka Walezego]] na króla Polski i wielkiego księcia Litwy rozpoczął się [[5 kwietnia]] [[1573]] roku i trwał do [[20 maja]] tego roku. W okresie od śmierci ostatniego Jagiellona do elekcji Walezjusza wypracowano sposób wyboru nowego monarchy Rzeczypospolitej, a zmiany ustrojowe zapoczątkowane podczas tego bezkrólewia przetrwały do reform przeprowadzonych w czasach [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]].
== Pierwsza faza bezkrólewia ==
Śmierć Zygmunta Augusta [[7 lipca]] [[1572]] roku, prawdopodobnie spowodowana gruźlicą, nie była zaskoczeniem dla elit Rzeczypospolitej, gdyż stan króla pogarszał się stale od wiosny [[1572]] roku<ref>S. Cynarski, ''Zygmunt August'', Wrocław 2004, s. 201-202.</ref>. Mimo to bezpotomna śmierć monarchy wywołała wśród mieszkańców nastroje katastroficzne. Ponieważ urzędy centralne oraz sądy sprawowały władzę w imieniu króla obawiano się anarchii, tym bardziej, że nie istniało żadne ustawodawstwo regulujące sprawy elekcji nowego monarchy. Sytuację polityczną pogarszały spory do jakich doszło w ostatnich latach panowania Zygmunta Augusta. Magnateria [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]] skłócona była o postanowienia [[Unia lubelska|unii lubelskiej]]. Litwini żądali rewizji umowy i powrotu województw kijowskiego i podlaskiego oraz Podlasia i Wołynia do Księstwa. Silne nadal były spory między ruchem egzekucyjnym, a magnaterią oraz katolikami i protestantami. Narastał też antagonizm między Wielkopolską, a Małopolską.
[[Plik:Sigismund II Augustus by Marcin Ostrowski.jpg|thumb|225px|[[Zygmunt II August]], malowidło [[Marcin Ostrowski|Marcina Ostrowskiego]]]]
Jeszcze przed śmiercią Zygmunta Augusta, na wieść o pogarszającym się stanie zdrowia króla, wielkopolscy senatorowie katoliccy zdecydowali na zjeździe w Łowiczu, że władzę podczas interregnum sprawować powinien najwyższy rangą senator – prymas Polski, czyli arcybiskup gnieźnieński [[Jakub Uchański]]. Jednocześnie powstał drugi ośrodek wokół wojewody i starosty krakowskiego oraz marszałka wielkiego koronnego [[Jan Firlej (marszałek wielki koronny)|Jana Firleja]]. Jako najwyższy rangą senator świecki, a zarazem nieformalny przywódca kalwinów uważał, że to on powinien sprawować godność [[interrex]]a podczas bezkrólewia. Decyzję zjazdu w [[Łowicz]]u odrzuciła na sejmikach szlachta kujawska i wielkopolska, zaś obóz Firleja został osłabiony przez wojewodę sandomierskiego, protestanta Piotra Zborowskiego, który nie poparł kalwina Firleja. Pomiędzy senatorami wielkopolskimi, a małopolskimi zarysowała się różnica poglądów co do sposobu przeprowadzenia elekcji. O ile senatorowie małopolscy (głównie Piotr Zborowski) postulowali [[elekcja viritim|elekcje viritim]], czyli wybór króla przez powszechny zjazd całej szlachty Rzeczypospolitej to senatorowie wielkopolscy uważali, że ta metoda może jedynie spowodować zamęt i dopuszczali wybór króla poprzez reprezentantów<ref>S. Płaza, ''Wielkie bezkrólewia'' w: ''Dzieje narodu i państwa polskiego'' pod red. J. Biernackiego, Kraków 1988, s. 4.</ref>. Elekcje viritim popierali magnaci ruscy Jan Zamoyski i Mikołaj Sienicki.
Na wieść o śmierci króla również szlachta zaczęła organizować się. Zjazdy szlacheckie przekształcano w konfederacje generalne, które wkrótce objęły siecią cały kraj, zapewniając bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne<ref>Szlachta w poczuciu wspólnoty i odpowiedzialności za porządek podczas bezkrólewia, organizowała się zupełnie spontanicznie. W zachowanych dokumentach zjazdu bełskiego odnaleźć można zdanie: «''sami z swej chęci, mając wiadomość i obwieszczenie o śmierci króla JM. od kasztelana naszego, do miasta Bełza (...) zjechaliśmy się''»; patrz E. Urwanowicz-Dubas, ''Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta'', Białystok 1998, s. 12.</ref>. Sprawy sądownicze przejęły tak zwane sądy kapturowe<ref>Od łacińskiego słowa ''capere'' – chwytać, łapać [przestępcę];S. Płaza, ''Wielkie bezkrólewia'', s. 4.</ref>, rozstrzygające głównie sprawy o charakterze kryminalnym. O znacznym zaangażowaniu szlachty w sprawy publiczne Rzeczypospolitej może świadczyć fakt, że tylko w Koronie wiadomo o 16 lokalnych i wojewódzkich zjazdach, choć na pewno było ich więcej<ref>E. Urwanowicz-Dubas, ''Koronne zjazdy szlacheckie'', s. 11.</ref>. Pod presją szlachty, która domagała się zjazdu całego senatu zorganizowano w Kaskach spotkanie dostojników zarówno wielkopolskich, jak i małopolskich. Wspólnie zdecydowano o zwołaniu specjalnego sejmu konwokacyjnego do Warszawy, który miałby ustanowić porządek przyszłej elekcji oraz zająć się sprawami bieżącymi: zabezpieczeniem granic, polityką zagraniczną w okresie bezkrólewia oraz sprawami finansowymi państwa.
W pierwszej fazie bezkrólewia pomimo dużych różnic dzielących powstałe obozy polityczne sprawa kandydatów na króla była drugorzędna. W okresie tym nie roztrząsano personalnych kandydatur do tronu, lecz skupiono się na stworzeniu prawa elekcyjnego i zapełnieniu luk w ustawodawstwie Rzeczypospolitej, tak by nowoobranego monarchę postawić przed istniejącym już systemem przepisów, który uniemożliwiłby królowi sprawowania funkcji nadrzędnej względem prawa<ref>A. Sucheni-Grabowska, ''Spory królów ze szlachtą w złotym wieku'', w: Dzieje narodu i państwa polskiego, Kraków 1988, s. 55.</ref>.
== Sejm konwokacyjny ==
| |||