Czeski Cieszyn: Różnice pomiędzy wersjami

Dzieje Cieszyna sięgają [[IX wiekuwiek]]u. Od roku 1290 do 1918 był on centrum, rządzonego w swej historii przez [[Piastowie|Piastów]] i [[Habsburgowie|Habsburgów]], [[Księstwo Cieszyńskie|księstwa cieszyńskiego]], stając się w epoce nowożytnej jednym z najważniejszych miast [[Śląsk]]a. Za spadkobiercę wielowiekowej historii uważana jest polska część miasta, powszechnie więc dzieje Czeskiego Cieszyna liczy się od lipca 1920. Wtedy to doszło do podziału miasta między [[II Rzeczpospolita|Polskę]] i [[Pierwsza Republika Czechosłowacka|Czechosłowację]], będącego wynikiem [[polsko-czechosłowackie konflikty graniczne|dwuletniego sporu terytorialnego]] między tymi dwoma powstałymi na gruzach monarchii austro-węgierskiej państwami. Jądrem Czeskiego Cieszyna jest historyczne przedmieście Saska Kępa; założone zostało przez księcia [[Albert Sasko-Cieszyński|Alberta Sasko-Cieszyńskiego]] w roku 1794, rozwinęło się jednak dopiero po budowie w 1869 roku [[Czeski Cieszyn (stacja kolejowa)|dworca kolejowego]].

Większość cieszyńskich zabytków, skupionych na obszarze Starego Miasta, znajduje się obecnie w polskiej części miasta. Na lewym brzegu Olzy dominuje zabudowa XIX-wieczna ([[historyzm (architektura)|historyzm]] i [[architektura secesji|secesja]]) oraz międzywojenna ([[modernizm (architektura)|modernizm]]). Ta druga pochodzi z czasów planowej rozbudowy Czeskiego Cieszyna, zapoczątkowanej w 1927 r. wg koncepcji architekta i urbanisty Emila Leo, przyczyną której był brak po czechosłowackiej stronie potrzebnych do funkcjonowania miasta obiektów publicznych, szkół itp.

Czeski Cieszyn powstał w 1920 roku w wyniku podziału dawnego [[Księstwo Cieszyńskie|Księstwa Cieszyńskiego]] pomiędzy [[Polska|Polskę]] i [[Czechosłowacja|Czechosłowację]]. Ustalona wtedy granica przebiegała przez miasto [[Cieszyn]] wzdłuż rzeki [[Olza (rzeka)|Olzy]], dzieląc miasto na dwie części. WsześniejWcześniej obszar obecnego Czeskiego Cieszyna stanowiły przedmieścia Cieszyna położone na lewym brzegu Olzy, za tzw. Bramą Wodną i Długim Mostem, o rozproszonej zabudowie i rządzone na prawie książęcym (kameralnym). Najstarszym z nich był [[Brandys (Czeski Cieszyn)|Brandys]] (niem. ''Brandeis'')<ref>Dzieje Cieszyna..., 2010, t. II, s. 254</ref>. W pierwszej połowie [[XVIII wiekuwiek]]u obszar Brandysa położony nabliżejnajbliżej [[zamek w Cieszynie|zamku książęcego]] zaczęto nazywać [[Kamieniec (Czeski Cieszyn)|Kamieńcem]] (niem. ''Steinplatz'')<ref>Dzieje Cieszyna..., 2010, t. II, s. 255</ref>. W 1794 r. na zlecenie księcia [[Albert Sasko-Cieszyński|Alberta Sasko-Cieszyńskiego]] na Kamieńcu założono nowe przedmieście kameralne [[Saska Kępa (Czeski Cieszyn)|Saską Kępę]] (niem. ''Sachsenberg''), na którym wzdłuż drogi od mostu założono 32 warsztaty [[sukiennictwo|sukiennicze]]<ref>Dzieje Cieszyna..., 2010, t. II, s. 256-257</ref>. W połowie [[XIX wiekuwiek]]u poprowadzono tędytu [[Kolej Koszycko-Bogumińska|Kolej Koszycko-Bogumińską]], później także [[Kolej Miast Śląskich i Galicyjskich]] z [[Frydek (Frydek-Mistek)|Frydku]] przez [[Cieszyn]] i [[Bielsko]] do [[Kalwaria Zebrzydowska|Kalwarii]]. Zbudowano okazały dworzec kolejowy, który do 1920 roku był głównym dworcem miasta Cieszyna. Od 1911 roku do dworca dojeżdżał [[tramwaj]] z historycznej części miasta (zob. [[Tramwaje w Cieszynie]]).

Według [[Austro-Węgry|austriackiego]] spisu ludności z 1900 r. Brandys, Kamieniec oraz Saska Kępa miały razem 5044 mieszkańców (27,1% populacji Cieszyna) zamieszkałych w 269 budynkach (27,5% budynków w mieście)<ref>{{cytuj książkę|autor=|tytuł=Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien|url=http://wiki-commons.genealogy.net/images/8/89/Oesterreich-11.djvu?djvuopts&page=55|miejsce=Wien|rok=1906|język=de}}</ref>. Natomiast według spisu z 1910 r. Brandys, Kamieniec i Saska Kępa miały łączną powierzchnię 265 hektarów (39,6% powierzchni Cieszyna) zamieszkałych przez 6837 osób (30,4% populacji Cieszyna) w 380 budynkach (30,9% budynków w mieście), co dawało gęstość zaludnienia równą 2580 os./km², z czego 6524 było zameldowanych na stałe, 4167 (60,9%) było niemiecko-, 2195 (32,1%) polsko-, 160 (2,3%) czeskojęzycznymi a 2 osoby posługiwały się innym językiem, 4431 (64,8%) było [[Kościół łaciński|katolikami]], 1678 (24,5%) [[luteranizm|ewangelikami]], 19 (0,3%) [[kalwinizm|kalwinistami]], 700 (10,2%) wyznawcami [[judaizm]]u a 9 osób było innej religii lub wyznania<ref>{{cytuj książkę|autor=Ludwig Patryn (ed)|tytuł=Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien|url=http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=11734|miejsce=Troppau|rok=1912|język=de}}</ref>.

Podział miasta spowodował spadek znaczenia Cieszyna w regionie i zahamowanie jego rozwoju. Polska część miasta utraciła ważne połączenie kolejowe i wiele zakładów przemysłowych, natomiast Czeski Cieszyn został odcięty od swojego historycznego centrum; świątyń, urzędów i placówek oświatowych. {{fakt|Sfałszowany}} [[Czechosłowacja|czechosłowacki]] spis ludności przeprowadzony kilka miesięcy po podziale [[Zaolzie|Zaolzia]] z 1921 roku przedstawiał diametralnie odmienne zestawienie narodowościowe niż to miało miejsce przed objęciem w jurysdykcję tego obszaru przez władze czeskie<ref>[[Jan Drabina]], ''Górny Śląsk'', Wrocław 2002, 176-177</ref> , spośród 8068 mieszkańców zamieszkałych w 420 domach, Niemców miało być 3406, Czechów 2427, Żydów 674, a Polaków 526<ref>{{cytuj książkę|autor=|tytuł=Mistopis Československé republiky|url=http://www.zanikleobce.cz/chytil.php?chh=1250|miejsce=|rok=1929|język=cs}}</ref>. W [[lata 20. XX wieku|latach 20.]] rozpoczęto budowę "nowego" centrum Czeskiego Cieszyna, w tym rynku z ratuszem.

Dla rozwoju miasta w okresie międzywojennym spore zasługi miał ówczesny burmistrz [[Józef Kożdoń]] – pierwszy burmistrz miasta w latach 1920-1938<ref>Józef Golec, Stefania Bojda, ''Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej'', t. 1, Cieszyn 1993, s. 161.</ref>. W roku 1930 w mieście działało 20 firm budowlanych<ref>[[Janusz Spyra]] (teksty), ''Cieszyn – wczoraj i dziś. Česky Tĕšín – včera a dnes'', Česky Tĕšín 2001.</ref>.

W październiku 1938 roku Czeski Cieszyn został zajęty przez wojska polskie w trakcie aneksji [[Zaolzie|Zaolzia]] i włączony do miasta Cieszyna jako Cieszyn Zachodni. W okresie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w dzielnicy Konteszyniec działał obóz jeniecki [[Stalag VIII D]]. Po 1945 roku powrócił ponowny podział miasta i odrębność Czeskiego Cieszyna. Obszar terytorialny Czeskiego Cieszyna został powiększony najpierw o [[Sibica|Sibicę]] w 1947, następnie w 1960 o [[Żuków Dolny]] a w 1975 o [[Żuków Górny]], [[Mistrzowice (Czeski Cieszyn)|Mistrzowice]] (w tym [[Mosty (Czeski Cieszyn)|Mosty]] i [[Koniaków (Czeski Cieszyn)|Koniaków]]) i [[Stanisłowice]]. Mosty na Olzie, dzielącejdzielące miasto na dwie części, stały się najważniejszym przejściem granicznym pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W latach 80. XX w. otwarto [[Przejście graniczne Cieszyn-Boguszowice-Chotěbuz|nowe przejście graniczne]] na peryferiach miasta, które odciążyło ruch w centrum. Od 1990 roku nawiązano ścisłą współpracę z Cieszynem na gruncie kulturalnym - jedną z pierwszych inicjatyw w tym zakresie był [[Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Bez Granic"|Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Na granicy"]], od czasu przystąpienia Czech i Polski do [[Unia Europejska|UE]] noszący nazwę [[Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Bez Granic"|"Bez granic"]].

Plik:Czciesz cem 261279.jpg|CmentarzCentralny wcmentarz Czeskim Cieszyniekomunalny

Plik:Czciesz cemjud 279268.jpg|CmentarzFragment wopuszczonego Czeskimcmentarza Cieszynieżydowskiego

Plik:Czciesz judres 265337.jpg|OpuszczonyPomnik cmentarzupamiętniający żydowskijeńców wobozu CzeskimStalag CieszynieVIII D

Plik:Czciesz jud 266750.jpg|OpuszczonyBudynek cmentarzdawnej żydowskisynagogi Szomre-Szabos, obecnie Dom [[Polski Związek Kulturalno-Oświatowy|PZKO]] w Czeskim Cieszynie

Plik:CzcieszNádraží judČeský 268Těšín.jpg|FragmentDworzec opuszczonego cmentarza żydowskiegokolejowy w Czeskim Cieszynie