Kosynierzy: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Stachowicz Kosynierzy.jpg|thumb|[[Michał Stachowicz]], Kosynierzy chłopskiego pospolitego ruszenia z 1794 roku]]

'''Kosynierzy''' – żołnierze pieszych formacji ochotniczych i [[Milicja|milicyjnych]] tworzonych na zasadzie [[Pospolite ruszenie|pospolitego ruszenia]], którzy uzbrojeni byli w [[kosa bojowa|kosy bojowe]].<ref>[[Włodzimierz Kwaśniewicz]], "Od rycerza do wiarusa czyli słownik dawnych formacji, funkcji, instytucji i stopni wojskowych", Lubuska Oficyna Wydawnicza, 1993, str. 1993</ref> Nazwa zazwyczaj odnosi się do okresu [[insurekcja kościuszkowska|insurekcji kościuszkowskiej]] choć podobne oddziały brały udział także w innych kampaniach wojennych na terenie Polski. Jednostki te ze względu na improwizowany charakter były charakterystyczne dla działań wojennych o charakterze [[Partyzantka|partyzanckim]] i powstańczym. Dewizą kosynierów było hasło "[[Żywią i Bronią]]", które umieszczone było na ich sztandarze.

== Historia formacji ==

{{osobny artykuł|Wojsko Tadeusza Kościuszki}}

Formacja pojawiła się w Polsce po raz pierwszy w czasie [[Insurekcja kościuszkowska|Insurekcji kościuszkowskiej]]. Pomysł na formowanie tego rodzaju jednostek przypisuje się [[Tadeusz Kościuszko|Tadeuszowi Kościuszce]] za broszurą [[Józef Pawlikowski|Józefa Pawlikowskiego]] pt. ''"Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość"''.<ref>[[Józef Pawlikowski]], "Czy Polacy mogą się wybić na niepodległość", Warszawa 1789</ref> Ten sam autor już w swojej młodości w anonimowej pracy ''"Projekt wzmocnienia sił krajowych"'' proponował aby ustanowić prawo zobowiązujące wsie do składek pieniędzy na broń palną oraz kucie grotów do pik i przerabianie kos gospodarskich na bojowe z żelazem "na prost oprawionem..."<ref>[[Stefan Bratkowski]], "Tadeusz Kościuszko. Z czym do nieśmiertelności", Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1979, ISBN 8321601855, str.340.</ref> upatrując w tym szansy na szybkie oraz w miarę tanie zwiększenie potencjału bojowego wojsk polskich w starciu z zaborcami.

 

 

Wbrew popularnym wyobrażeniom w okresie powstania kościuszkowskiego kosynierzy nie byli dominującym rodzajem wojsk i używano ich jedynie jako siły pomocnicze i uzupełniające. Pomimo pewnych niedostatków broni palnej większym problemem byli rekruci, którzy nie potrafili jej używać. Piesze regimenty koronne zaopatrzone były w broń palną na poziomie 75,4%, w batalionach strzelców oraz milicji na poziomie 68,9%. Reszcie żołnierzy przydzielono piki i kosy, głównie ze względu na nieumiejętność posługiwania się karabinami.<ref>Marian Maciejewski, ""Broń strzelecka wojsk polskich w latach 1717-1945", Wydawnictwo Glob, Szczecin 1991, ISBN 8370070663, str. 23.</ref> Tylko w jednym [[7 Regiment Pieszy Potockiego|7 Regimencie Pieszym Koronnym]] kosynierzy stanowili w 1794 roku większość żołnierzy.

{| # !! width=600px class="wikitable"

|+ '''Udział kosynierów w wojsku insurekcji kościuszkowskiej'''<ref>Marian Maciejewski, ""Broń strzelecka wojsk polskich w latach 1717-1945", Wydawnictwo Glob, Szczecin 1991, ISBN 8370070663, str. 22-23.</ref>

Kosynierzy stanowili również istotną część piechoty [[Siła Zbrojna Narodowa|narodowych sił zbrojnych]] w okresie [[Powstanie krakowskie|powstania krakowskiego 1846 roku]]. Kompanie kosynierskie formowali na [[Wawel]]u Michał Pałczyński i Władysław Iżycki. Ich skład stanowili przede wszystkim włościanie z okręgu miasta Krakowa. Utworzono wtedy 1 batalion kosynierów, którym dowodził złotnik [[Teofil Zamojski]]. Do kadry oficerskiej należeli: Tomasz Leszczyński, Poker, Gloger, [[Władysław Otwinowski]], [[Ferdynand Zajączkowski]], [[Marian Pawełkiewicz]]. Podoficerowie byli uzbrojeni w strzelby myśliwskie. Byli nimi studenci: Stefan Wiśniewski, Antoni Bartosiński, Stefan Broll, Maurycy Wolff, Władysław Kaniewski, Franciszek Statkowski, Antoni Lewicki, Henisz, Odrzywolski, Ciaputowicz i inni. Żołd kosyniera wynosił 15 groszy dziennie i wypłacano go na 5 dni z góry.<ref>[[Marian Anusiewicz]], "Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej.Polska sztuka wojenna w latach 1832 - 1862", Zeszyt 13. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1959, s. 84 - 85. </ref>

 

===Insurekcja kościuszkowska 1794===

Improwizowane oddziały kosynierów po raz pierwszy zostały użyte w działaniach wojennych podczas tego powstania. Wzięły one udział w większości bitew insurekcji kościuszkowskiej:

*Dnia 6 czerwca 6000 kosynierów brało udział w przegranej przez wojsko polskie z połączonymi siłami prusko-rosyjskimi [[Bitwa pod Szczekocinami|bitwie pod Szczekocinami]].<ref> Kronika powstań polskich 1794–1944. ISBN 8386079029, str.36.</ref>

 

* Dnia 26 maja w [[Bitwa pod Ostrołęką (1831)|bitwie pod Ostrołęką]],

* W dniach 14 i 17 czerwca 1831 w walkach pod [[Kock]]iem - kosynierzy z [[9 Pułk Piechoty Liniowej Królestwa Kongresowego|9 Pułku Piechoty Liniowej Królestwa Kongresowego]],

* 3 sierpnia 1831 ok. 450 kosynierów pod komendą gen. bryg. [[Zygmunt Stryjeński|Zygmunta Stryjeńskiego]] wzięło udział w bitwie o Koło.<ref>[http://www.muzeumwp.pl/kalendarium/10/ informacja na stronach Muzeum Wojska Polskiego]</ref>

 

Kosynierzy brali udział również w [[Powstanie wielkopolskie 1848 roku|powstaniu wielkopolskim 1848]] m.in.

 

* Dnia 30 kwietnia 1848 roku w zwycięskiej dla Polaków [[Bitwa pod Miłosławiem|Bitwie pod Miłosławiem]] wzięło udział 1300 kosynierów.<ref>Eligiusz Kozłowski, Mieczysław Wrzosek, "Historia oręża polskiego", tom II. lata 1795-1939, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984, ISBN 8321403395, str.287</ref>

 

* Dnia 3 lutego 1863 grupa ok. 1 000 kosynierów, dowodzonych przez [[Władysław Jabłonowski (lekarz)|Władysława Jabłonowskiego]], przeprowadziła atak na rosyjskie armaty w zwycięskiej dla Polaków [[bitwa pod Węgrowem|bitwie pod Węgrowem]].<ref>Stefan Kieniewicz Powstanie styczniowe, Warszawa 1972; ISBN 83-01-03652-4</ref>

* Dnia 18 marca 1863 w zwycięskiej dla Polaków [[bitwa pod Grochowiskami|Bitwie pod Grochowiskami]]) kosynierzy pod dowództwem płk. Dąbrowskiego rozbili dwie roty [[25 Smoleński Pułk Piechoty|25 Smoleńskiego Pułku Piechoty]].<ref>Stefan Kieniewicz Powstanie styczniowe, Warszawa 1972; ISBN 83-01-03652-4</ref>

W czasie [[kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej]] [[1939]] powstała jednostka [[Kosynierzy gdyńscy|kosynierów gdyńskich]].

 

Brak funduszy oraz improwizowane warunki insurekcji kościuszkowskiej spowodowały niejednolity strój oddziałów kosynierskich. Aby temu zapobiec dnia 6 maja 1794 roku magistrat krakowski polecił swojemu Komisariatowi Wojennemu umundurowanie milicji krakowskiej "w zupełności w jakie bądź mundury".<ref>[[Zdzisław Żygulski (junior)|Zdzisław Żygulski]], [[Henryk Wielecki]], "Polski mundur wojskowy", KAW, Kraków1988, ISBN 8303014838, str.49.</ref> Komitet z braku funduszy umundurował ją w czerwone rogatywki oraz białe sukmany. Masowy udział chłopów z ziemi krakowskiej w insurekcji kościuszkowskiej sprawił, że ludowy [[strój krakowski]] stał się mundurem wojskowym piechoty złożonej z [[Krakusi|Krakusów]] i Kosynierów.

 

Ubiór kosynierów w okresie [[Powstanie krakowskie|powstania krakowskiego 1846 roku]] stanowiła kurtka tzw. [[wołoszka]] z szaraczkowego sukna z kołnierzem [[karmazyn]]owym, konfederatką pąsową i spodnie szaraczkowe.<ref>[[Marian Anusiewicz]], "Wypisy źródłowe do historii sztuki wojennej.Polska sztuka wojenna w latach 1832 - 1862", Zeszyt 13. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1959, s. 84 - 85. </ref>

 

{{osobny artykuł|Kosa bojowa}}

Podstawowym uzbrojeniem kosyniera była przerobiona z [[Kosa|kosy gospodarskiej]], nabita na sztorc [[kosa bojowa]]. Ponieważ kosa do ścinania roślinności osadzana była poziomo, wymagała przekucia i wyprostowania trzpienia osadzającego ostrze w drzewcu. Narzędzia te czasem wymagały również innych przeróbek. Władze kierujące różnymi zrywami wolnościowymi przygotowywały w tym celu specjalne instrukcje dla chłopów. Najbardziej znaną były "Krótka nauka o pikach i kosach" napisana przez [[Piotr Aigner|Piotra Aignera]]<ref>Piotr Aigner, "Krótka nauka o pikach i kosach", Warszawa 1794.</ref> oraz "Nauka o urządzeniu kos i pik" wydana podczas [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]].<ref>"Nauka o urządzeniu kos i pik", Warszawa 1830</ref>

 

Dodatkowo w insurekcji kościuszkowskiej kosynierzy nosili również [[Topór|siekiery]] zwykle zatknięte za pasem. Część żołnierzy z tych oddziałów było uzbrojonych także w piki, a rekrutujący się z milicji ruchomej grenadierzy krakowscy z 1. i 2. regimentu po przeszkoleniu otrzymali również szable oraz broń palną.

 

*[[Władysław Ludwik Anczyc]] napisał w 1863 roku sztukę poświęconą kosynierom pt. "Trzech moskali : opowiadanie Walentego Kurka kosyniera spod Bodzentyna".<ref>Władysław Ludwik Anczyc, "Trzech moskali : opowiadanie Walentego Kurka kosyniera spod Bodzentyna", Kraków, 1863.</ref><ref>[http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=30531&s=1 Władysław Ludwik Anczyc, "Trzech moskali : opowiadanie Walentego Kurka kosyniera spod Bodzentyna" na stronach PBI]</ref> W 1862 roku w okresie poprzedzającym wybuch [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] wydawał on także tajne [[Kosynier (czasopismo)|czasopismo "Kosynier"]].

* Kosynierów na kilku swoich obrazach przedstawił krakowski malarz [[Michał Stachowicz]].

{{Przypisy}}

 

*Piotr Aigner, "Krótka nauka o pikach i kosach", Warszawa 1794.

*"Nauka o urządzeniu kos i pik do obrony ku pożytku obywateli... ", Warszawa 1830.

*Tadeusz M. Nowak, [[Jan Wimmer]], "Historia oręza polskiego", tom I. lata 963-1795, Wiedza Powszechna, Warszawa 1981, ISBN 8321401333.

 

{{Siostrzane projekty

|commons = Category:Kosynierzy

* [[1 Regiment Grenadierów Krakowskich]]

* [[2 Regiment Grenadierów Krakowskich]]

 

[[Kategoria:Piechota I Rzeczypospolitej]]