Imre Kálmán: Różnice pomiędzy wersjami

'''Emmerich (Imre) Kálmán'''<ref>Imienia „Emmerich” używają: {{Cytuj książkę odn|nazwiskoref= nie|Kydryński |imię=Lucjan |tytuł= Przewodnik operetkowy 1984|stronys=212}}. {{odn|ref=nie|Kamiński|2008|s=716}}. {{odn|ref=nie|Grun|1974|s=311}}. Imię „Imre” pojawia się w bardziej ogólnych wydawnictwach encyklopedycznych np. {{Cytuj książkę |tytuł=Mała Encyklopedia Muzyki |strony=486}}</ref>, ur. [[24 października]] [[1882]] w [[Siófok]] jako Imre Koppstein, zm. [[30 października]] [[1953]] w [[Paryż]]u) – [[Węgry|węgierski]] [[kompozytor]] [[operetka|operetkowy]]. Najwybitniejszy obok Lehára przedstawiciel [[Operetka wiedeńska#II operetka wiedeńska|II operetki wiedeńskiej]].

Dzięki wpływom swoich przyjaciół Alberta Szirmai i Wiktora Jacobi<ref>Albert Szirmai, autor operetek: ''Tanzhusaren'' (1909), ''Pusztakavalier'' (1912) i ''Rinaldo'' (1922) i Wiktor Jacobi, który odniósł sukces operetkami ''Der Mädchenmarket'' (1912) i ''Sibil'' (1919) bywają zaliczani wraz z Kálmánem do tzw. „operetki węgierskiej”. {{odn|ref=nie|Grun|1974|s=313-314}}</ref> w latach 1900-1904 podjął studia harmonii i [[kontrapunkt (muzyka)|kontrapunktu]] w Akademii Muzycznej w klasie kompozycji Hansa Kösslera, wraz z Bartókiem i Kodálym. Jednocześnie zgodnie z życzeniem ojca studiował prawo. Napisał w tym czasie cykl pieśni, poemat symfoniczny ''Endre und Johanna'' i [[scherzo]] orkiestrowe ''Saturnalia''{{odn|Grun|1974|s=311}}. W 1904 roku wykonała je Filharmonia Budapeszteńska. W 1906 roku wystawił swoją pierwszą komedię muzyczną ''Dziedzic Pereszleny''. Pisał też piosenki pod pseudonimem Koloman Imrey oraz artykuły, jako krytyk muzyczny<ref name="Kyd211">{{Cytuj książkę odn|nazwisko= Kydryński |imię=Lucjan 1984|tytuł= Przewodnik operetkowy |stronys=211}}</ref>, dla '„Pesti Naplo”{{odn|Grun|1974|s=311}}. W [[1907]] roku otrzymał nagrodę miasta Budapeszt im. [[Franciszek Józef I|Franciszka Józefa]], która umożliwiła mu w późniejszym czasie przeniesienie się do Wiednia<ref name{{odn|Kydryński|1984|s="Kyd211" />211}}.

Kolejna operetka ''[[Bajadera (operetka)|Bajadera]]'' (1921) przyniosła pewien postęp w zakresie rytmiki i harmonii{{odn|Grun|1974|s=334}}. Kálmánowski bohater, przybrany tym razem w zdobny w klejnoty [[turban]], i noszący imię hinduskiego księcia Radżami z Lahore, otoczony aurą tajemniczości, przybywa do [[Paryż]]a, aby się w nim zabawić. Tam spotyka Odette Darimonde, w której się zakochuje. Racja stanu walczy z miłością, Odette opiera się księciu, ale ostatecznie wyznaje mu miłość i wyjeżdża wraz z nim do Indii<ref name="Kyd219">{{Cytuj książkę odn|nazwisko= Kydryński |imię=Lucjan 1984|tytuł= Przewodnik operetkowy |stronys=219-222}}</ref>. Kálmán skomponował szereg przebojów muzycznych, choć nie ustrzegł się też pewnej groteskowości{{odn|Grun|1974|s=334}}. Operetka wystawiona 21 grudnia 1921 roku odniosła znaczny sukces. Przyniósł on kompozytorowi propozycję napisania kolejnego utworu dla odnowionego Theater an der Wien, którego dyrekcję objął w 1923 roku [[Hubert Marischka]]<ref>{{Cytuj książkę odn|nazwisko= Kydryński |imię=Lucjan 1992|tytuł=Usta milczą dusza śpiewa |stronys=144-145}}</ref>{{odn|Kamiński|2008|s=719}}. Premiera ''[[Hrabina Marica|Hrabiny Maricy]]'' 28 lutego 1924 roku przyniosła Kálmánowi sukces porównywalny z z sukcesem ''Księżniczki czardasza''. Libretto Brammera i Grünwalda opowiadało historię zubożałego arystokraty, hrabiego Tassila, który chcąc zapewnić swej siostrze odpowiedni do jej pochodzenia start życiowy, został administratorem majątku młodej i bogatej wdowy i po licznych perypetiach ożenił się z nią. Kálmán znowu zachwycił cygańskim temperamentem, witalnością i liryzmem. Tym razem węgierskie rytmy skojarzył z [[synkopa (muzyka)|synkopą]] jazzową. Jednocześnie mechaniczna niemal perfekcja wykonania wskazywała na pierwsze znamiona wyczerpywania się możliwości obranego przezeń kierunku{{odn|Grun|1974|s=345}}.

Kolejny wielki sukces przyniosła kompozytorowi wystawiona po raz pierwszy 26 marca 1926 roku ''[[Księżniczka cyrkówka]]''. Libretto, oparte na pomyśle ze ''Studenta żebraka'', opowiada o wydziedziczonym księciu, pracującym jako akrobata cyrkowy i księżnej Fedorze Palińskiej, intrydze, która doprowadza do ślubu księżniczki z cyrkowcem i miłości, która czyni możliwym pogodzenie się zakochanych<ref name="Kyd226">{{Cytuj książkę odn|nazwisko= Kydryński |imię=Lucjan |tytuł= Przewodnik operetkowy 1984|stronys=226-229}}</ref>. Operetka mimo bardzo dobrego odbioru u publiczności stanowi niemal fotograficzną kopię ''Hrabiny Maricy''{{odn|Grun|1974|s=346}}. Sukcesy kolejnych operetek otworzyły przed Kálmánem możliwość wystawienia spektaklu na Brodway. W 1927 roku opracował we współpracy z Oskarem Hammersteinem II [[musical]] ''Golden Hawn''. Gotową partyturę przesłał pocztą. Sztuka odniosła umiarkowany sukces, osiągając 184 przedstawienia{{odn|Grun|1974|s=417-418}}. Kryzys twórczy ujawniła w pełni wystawiona w 1928 roku ''Hrabina Chicago''. Kálmán próbował w następnej swojej operetce ''Fiołku z Montmartre'' nawiązać do nowego, bardziej dramatycznego, stylu Lehára. Efekt wykazał jednak jałowość takich poczynań. Na jego własnym, węgierskim terenie pojawił się tymczasem [[Pál Ábrahám]] z ''Teufelsreiter'' (1932), sprawiając, że austro-węgierskość Kálmána zaczęła być postrzegana jako fragment dawnej epoki{{odn|Grun|1974|s=346}}. W tym czasie centrum życia muzycznego przeniosło się z Wiednia do Berlina. W 1936 roku ustawy norymberskie zamknęły jednak przed Kálmánem sceny niemieckie. Premierę swej kolejnej operetki ''Cesarzowa Józefina'' (1936) powierzył więc teatrowi miejskiemu w [[Zurych]]u. Patetyczna parodia epoki napoleońskiej, nie spotkała się z dobrym przyjęciem u publiczności{{odn|Grun|1974|s=359}}.

Do 1938 roku mieszkał w Wiedniu. Odbywał tournées koncertowe, w 1934 roku otrzymał [[Legia Honorowa|Legię Honorową]]. Wybudował sobie pałacyk w Wiedniu<ref name{{odn|Kydryński|1984|s="Kyd211" />211}}. Z powodu żydowskiego pochodzenia, musiał w [[1938]] po aneksji [[austria|Austrii]] przez [[Niemcy]] opuścić Wiedeń, emigrując przez [[Zurych]] do Paryża, a stamtąd w [[1940]] do [[Stany Zjednoczone|USA]], gdzie pracował jako [[dyrygent]] i [[kompozytor]] [[muzyka rozrywkowa|muzyki rozrywkowej]]. College of Music w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]] przyznało mu tytuł [[doktor honoris causa|doktora honoris causa]]<ref name="Sło" />. W 1947 roku przyjął obywatelstwo amerykańskie. W [[1948]] roku wrócił do Europy i osiadł w Paryżu, potem w latach [[1949]]-[[1951]] w Wiedniu i po 1951 znów w Paryżu, gdzie dwa lata później zmarł ([[1953]])<ref name{{odn|Kydryński|1984|s="Kyd211" />211}}. W ostatnim okresie życia powtarzał swoje pomysły i melodie. Jego muzyka zatraciła świeżość i atrakcyjność. Podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych wystawił tylko jedną operetkę ''Marinka'' (1945) osnutą na tle tragicznego romansu arcyksięcia Rudolfa i baronówny Marii Vetsery. Utwór nie dotarł do Europy. Ostatni jego utwór ''Arizona Lady'' został pośmiertnie wystawiony, bez większego powodzenia, w Berlnie w 1954 roku<ref name{{odn|Kydryński|1984|s="Kyd212" />,212}}.

Swoją muzykę opierał, szczególnie w pierwszym okresie na [[folklor]]ze węgierskim, cygańskim, potem uczynił ją bardziej [[kosmopolityzm|kosmopolityczną]], wprowadzał nawet rytmy [[jazz]]owe. Jego najlepsze utwory łączą się z czardaszami, Węgrami i Budapesztem. Miał świetny nerw sceniczny, wyczucie efektu i ogromny temperament. Pisał z rozmachem utwory przypominające chwilami opery komiczne (szczególnie w wielkich finałach)<ref name="Kyd212">{{Cytuj książkę odn|nazwisko= Kydryński |imię=Lucjan |tytuł= Przewodnik operetkowy 1984|stronys=212}}</ref>.

* ''Arizona Lady'' (1954)<ref name="Kyd211a">{{Cytuj książkę odn|nazwisko= Kydryński |imię=Lucjan |tytuł= Przewodnik operetkowy 1984|stronys=211-212}}</ref>

* {{Cytuj książkę |nazwisko= Kamiński |imię=Piotr |tytuł= Tysiąc i jedna opera |tom=1 |datarok=2008 |wydawca=Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA |miejsce=Warszawa |isbn=978-83-224-0899-5 | odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko= Kydryński |imię=Lucjan |tytuł= Przewodnik operetkowy |datarok=1984 |wydawca=Polskie Wydawnictwo Muzyczne |miejsce=Kraków |strony= |isbn=83-224-0316-X | odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko= Kydryński |imię=Lucjan |tytuł=Usta milczą dusza śpiewa. Opowieść o życiu i twórczości Franciszka Lehára |datarok=1992 |wydawca=Wydawnictwa Radia i Telewizji |miejsce=Warszawa |strony= |isbn=83-212-0621-2 | odn=tak}}