|
'''Dyptych''' (gr. δίπτυχον – ''złożony we dwoje'') – spis imion, wymienianych w czasie liturgii w kościołach[[Kościół (organizacja)|Kościołach]] [[Chrześcijaństwo|chrześcijańskich]].
Pierwotnie słowo to oznaczało używane przez starożytnych [[Starożytna Grecja|Greków]] i [[Starożytny Rzym|Rzymian]] tabliczki do notowania, składające się z dwóch związanych ze sobą i złożonych deseczek lub płytek z kości lub metalu. W późniejszym okresie określano tą nazwą znajdujące się w każdym [[Kościół (budynek)|kościele]] tabliczki, na których zapisywane były imiona wyczytywane w czasie [[Msza|Eucharystii]] z ambony. Zawierały imiona darczyńców, zasłużonych członków [[gmina chrześcijańska|gminy]], miejscowego [[biskup]]a i niektórych innych hierarchów, [[święty]]ch, [[męczenniMęczennik chrześcijański|męczenników]]ków i zmarłych zasłużonych dla wspólnoty. Dyptychy używane były w kościołach od najdawniejszych, być może apostolskich czasów. W każdym razie według świadectwa [[Cyprian z Kartaginy|św. Cypriana]] w III wieku były w powszechnym użyciu. W [[kościołyKościoły wschodnie|kościołachKościołach wschodnich]] były używane do XV, a w [[Kościół łaciński|zachodnim]] – do około XII wieku.
Dyptychy mogły być różnego rozmiaru w zależności od liczby imion do nich wpisanych. Wraz z rozrostem dyptychów pojawiła się ich specjalizacja. Wyróżniano dyptychy żywych (δίπτυχα ζώντων, ''liber viventium'') i dyptychy zmarłych (δίπτυχα νεχρών, ''liber mortuorum''). W dyptychach żywych wpisywane były imiona [[papież]]y i [[patriarcha|patriarchów]], biskupów i duchownych, kolatorów[[kolator]]ów danego [[Kościół (budynek)|kościoła]], [[cesarze rzymscy|cesarza]], innych znanych osobistości i członków wspólnoty, a także [[Maria z Nazaretu|Matka Boska]], męczennicy i inni święci. Włączenie tych ostatnich do dyptychów żywych wskazuje na pojmowanie świętości jako uczestnictwa świętych w życiu Kościoła w charakterze orędowników i patronów. Do dyptychów zmarłych wpisywano tych, którzy za życia byli wpisani do dyptychów żywych, w pierwszej kolejności zmarłych biskupów.
Wpisanie do dyptychu było wielkim zaszczytem, wyrazem uznania dla sprawiedliwego życia wiernego, jego duchowego dostojeństwa i wierności nauce kościelnej. Z kolei wykreślenie z dyptychu było najcięższą karą, wskazującą, że wykreślona osoba została odłączona od Kościoła.
Z dyptychów żywych rozwinęły się [[martyrologium|martyrologia]]. Dyptychy zmarłych w kościołach[[Kościoły wschodnie|Kościołach wschodnich]] przekształciły się w [[pomiannik]]i.
We współczesnych [[Cerkiew prawosławna|kościołachKościołach prawosławnych]] nazwą „dyptych” określa się spis imion zwierzchników cerkwi autokefalicznych, w którym imiona te wymienione są według tradycyjnego porządku starszeństwa. Współcześnie w dyptychu wymieniane jest 15 cerkwi autokefalicznych: [[Patriarchat Konstantynopolitański|konstantynopolitańska]], [[Prawosławny patriarchat aleksandryjski|aleksandryjska]], [[Prawosławny Patriarchat antiocheńskiAntiocheński|antiocheńska]], [[PatriarchatPrawosławny patriarchat jerozolimskiJerozolimy|jerozolimska]], [[Rosyjski Kościół Prawosławny|rosyjska]], [[Gruziński Kościół Prawosławny|gruzińska]], [[Serbski Kościół Prawosławny|serbska]], [[PatriarchatRumuński rumuńskiKościół Prawosławny|rumuńska]], [[Bułgarski Kościół Prawosławny|bułgarska]], [[Autokefaliczny Cypryjski Kościół Prawosławny|cypryjska]], [[Grecki Kościół Prawosławny|grecka]], [[Albański Kościół Prawosławny|albańska]], [[Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny|polska]], [[Kościół Prawosławny Czech i Słowacji|czeska i słowacka]], [[Kościół Prawosławny w Ameryce|amerykańska]].
[[Kategoria:Chrześcijaństwo]]
|
