Polska Partia Robotnicza: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Paweł Finder.jpg|thumb|185px|[[Paweł Finder]]]]

 

 

Wojskową organizacją PPR była [[Gwardia Ludowa]] (od 1944 jako [[Armia Ludowa]]), w styczniu 1943 r. PPR powołała organizację młodzieżową - [[Związek Walki Młodych]]. Organami prasowymi były m.in. „Trybuna Wolności” i „Trybuna Chłopska”.

== Geneza, charakter partii ==

 

 

== Działalność polskich komunistów 1938-1941 ==

W informacji Wydziału Bezpieczeństwa Departamentu Spraw Wewnętrznych Delegatury pisano : ” Po zawarciu w sierpniu 1939 paktu radziecko – niemieckiego (…) wśród pozostałych w kraju komunistów nastąpiła konsternacja. Pod adresem Komunistycznej Międzynarodówki nierzadko odzywały się głosy zdrady sprawy proletariatu. (…) Po otrząśnięciu się z pierwszych wrażeń, elementy komunistyczne rozpoczęły starania w kierunku wyłonienia właściwego trzonu ideologiczno – partyjnego.”<ref>"Tragedia Komunistycznej Partii Polski" pod red. Jaremy Maciszewskiego "Książka i Wiedza" 1989 str. 162 ISBN 83-05-12429-0</ref>. Już w styczniu 1940 komendant Służby Zwycięstwu Polsce gen. Tokarzewski donosił gen. Sosnkowskiemu : „ Komuniści rozwijają nader słabą działalność. Partia jako całość jest nadal rozbita, działają poszczególne grupy nie mające żadnego mocniejszego oparcia wśród robotników.”<ref>”Armia Krajowa w dokumentach”, t. I Londyn 1970, s. 61</ref>. W miesiąc później gen. Rowecki depeszował, że grupy komunistyczne w Warszawie i Zagłębiu „dążą do stworzenia grupy narodowych komunistów”. „ W GG pojawili się emisariusze komunistyczni przybyli z ZSRR z instrukcją wznowienia taktyki szerokiego „frontu ludowego”(…) Celem ma być odbudowa „suwerennego” państwa polskiego w sojuszu z ZSRR” .”<ref>”Armia Krajowa w dokumentach”, t. I Londyn 1970, s. 116</ref>. Była to grupa ze Spychalskim i Albrechtem na czele.

 

 

Od jesieni 1940 zaczęła działać również Szkoła Polityczna w Nagornoje a potem w Puszkino pod Moskwą (po wybuchu wojny radziecko – niemieckiej w Kusznarenkowie), której słuchaczami zostali m.in. Mołojec, Finder i Nowotko.

 

 

== Utworzenie PPR i budowa struktur ==

Niemcy wielokrotnie podejmowali próby rozbicia PPR – już w nocy na 28 kwietnia 1942 na terenie całego GG w ramach wielkiej, skoordynowanej akcji aresztowano 931 polskich komunistów. Na przełomie września i października 1942 w Warszawie gestapo aresztowało ok. 40 działaczy PPR (w tym kilku członków Grup Inicjatywnych), z których 37 [[Publiczna egzekucja więźniów Pawiaka w Warszawie (1942)|powieszono publicznie 16 października 1942]] – m.in. [[Feliks Papliński|Feliksa Paplińskiego]], [[Kazimierz Grodecki|Kazimierza Grodeckiego]], [[Juliusz Kania|Juliusza Kanię]], [[Antoni Dobiszewski|Antoniego Dobiszewskiego]], [[Sylwester Bartosik|Sylwestra Bartosika]], [[Antoni Kacpura|Antoniego Kacpurę]], [[Józef Górka|Józefa Górkę]] i [[Witold Trylski|Witolda Trylskiego]]. W styczniu 1943 gestapo rozbiło krakowską organizację PPR, aresztując m.in. jej przywódcę [[Franciszek Malinowski|Franciszka Malinowskiego]] "Piotra", straconego później w [[Buchenwald]]zie. W kwietniu 1943 dokonano aresztowań wśród [[Łódź|łódzkiej]] organizacji PPR na czele ze [[Stefan Przybyszewski|Stefanem Przybyszewskim]]. 3 marca 1944 w obławie we wsi [[Kaznów (województwo lubelskie)|Kaznów]] zabito sekretarza Lubelskiego Obwodu PPR, [[Jan Sławiński|Jana Sławińskiego]] "Tyfusa". W maju 1944 aresztowano czołowych działaczy [[poznań]]skiej PPR (w tym [[Roman Pasikowski|Romana Pasikowskiego]]), których 13 sierpnia 1944 stracono w [[obóz karno-śledczy w Żabikowie|obozie karnym]] w [[Żabikowo (Luboń)|Żabikowie]]. Pod koniec maja 1944 w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]] i na [[Górny Śląsk|Górnym Śląsku]] aresztowano około 300 komunistów, których w większości później zamordowano.

 

 

Według niektórych źródeł PPR otrzymywała znaczne kwoty pieniędzy na bieżącą działalność z Moskwy<ref name="Najnowsza historia polityczna Polski"/>, a także poprzez ekspropriacje – zbrojne napady na sklepy, urzędy niemieckie oraz rozprowadzanie obligacji Daru Narodowego. Inni badacze twierdzą, iż PPR nie był finansowany przez Moskwę, wskazując iż nie nadmieniają o tym np. depesze radiowe, a także listy Władysława Gomułki do władz ZSRR. Jeszcze w styczniu 1944 r. Władysław Gomułka depeszował do Moskwy : "Finansowy stan gorzej niż opłakany (...) potrzeby wzrastają, a eksy - jedyne źródło naszych dochodów - są coraz trudniejsze i kosztują bardzo dużo bo życie wielu dobrych bojowców i partyjniaków"<ref>Andrzej Werblan „Władysław Gomułka. Sekretarz Generalny PPR” Książka i Wiedza 1988 ISBN 83-05-11972-6 str. 113</ref>.

== Śmierć Marcelego Nowotki ==

28 listopada 1942 roku nieopodal warszawskiego Dworca Zachodniego granatowa policja znalazła zwłoki pierwszego przywódcy PPR Marcelego Nowotki. Powiadomieni o tym Paweł Finder i Małgorzata Fornalska wiedząc, że tego dnia Nowotko był umówiony z Bolesławem Mołojcem próbowali skontaktować się z tym ostatnim. Udało się to dopiero po 3 dniach. Mołojec oświadczył, że spotkał się z Nowotką ale po krótkiej rozmowie rozstali się i nie wie co się z nim stało. Po kilku dniach zmienił zdanie i oświadczył, że zostali z Nowotką napadnięci przez nieznanych sprawców a Nowotko zginął zastrzelony. Zapytany czemu uciekł zostawiając Nowotkę odpowiedział, że stchórzył i ratował samego siebie. Wyraził pogląd, że napadu mogła dokonać AK. Po tych rozmowach bez wiedzy pozostałych członków KC PPR Mołojec przesłał do Moskwy do Dymitrowa depeszę informującą o śmierci Nowotki w wyniku zamachu podziemia londyńskiego i o fakcie przejęcia funkcji sekretarza PPR przez samego Mołojca. O swoim spotkaniu z Nowotką nie poinformował. Wszystkie te fakty spowodowały u pozostałych członków KC podejrzenie, że autorem zabójstwa Nowotki był sam Mołojec. 29 grudnia 1942 r. Finder, Fornalska, Jóźwiak i Gomułka ze względu na zagrożenie dla podziemnej działalności PPR podjęli decyzję o likwidacji Mołojca, która została dokonana przez Jana Krasickiego tego dnia na ul. Kamienne Schodki. Na posiedzeniu KC PPR 31 grudnia 1942 r. powołano komisję partyjną na czele z adwokatem Teodorem Duraczem, która miała zbadać sprawę i przedstawić partii po wojnie wyniki swojej działalności. Komintern poinformowano o całej sprawie 8 stycznia 1943 r. Komisja Duracza ustaliła, że 28 listopada 1942 r.( w dniu w którym zginął Nowotko) brat Bolesława Mołojca – Zygmunt będący ówcześnie kierownikiem wydziału informacji Sztabu Głównego Gwardii Ludowej pobierał broń z konspiracyjnego magazynu celem likwidacji nie znanego mu wcześniej prowokatora w szeregach PPR. W tej sytuacji po rozmowach wyjaśniających z Zygmuntem Mołojcem wyrokiem śmierci objęto również jego. Wyrok został wykonany.

Większość historyków przyjmuje, że przyczyną śmierci Nowotki były osobiste ambicje Mołojca, który uważał się za osobę predestynowaną do sprawowania kierownictwa partii komunistycznej, w szczególności dlatego, że od 1939 r. był wyznaczany przez Komintern jako osoba zajmująca się odtwarzaniem więzi politycznych środowisk komunistycznych w Polsce po likwidacji KPP. Jeszcze podczas szkolenia Grupy Inicjatywnej w ZSRR pisał memoriały do Stalina. Leon Kasman wspominał : „List, który wysłał do Stalina nie był przedyskutowany z grupą (…). Pamiętam jedynie ,że był on w stylu „Ty mnie rozumiesz, a ja ciebie Stalinie””. Istniała między Mołojcem a resztą Grupy Inicjatywnej, która później stała się aktywem kierowniczym PPR, rozbieżność co do koncepcji działań ruchu komunistycznego w Polsce. Mołojec uważał, że komuniści powinni zbudować silną organizację wojskową opartą na hasłach przede wszystkim patriotycznych. Komórki komunistyczne istniałyby jedynie jako zarządy polityczne przy jednostkach wojskowych. Zwyciężyła jednak koncepcja reprezentowana przez Nowotkę i Findera, która zakładała budowę silnej partii komunistycznej, której podporządkowany byłby ruch partyzancki.

 

Ocena przyczyn i skutków zerwania rozmów jest niejednolita. Fiasko rozmów zakładały z góry władze podziemne<ref> Szef wydziału propagandy w BiP Komendy Głównej AK Tadeusz Żenczykowski stwierdzał w odniesieniu do żądań postawionych PPR „Nie ulegało wątpliwości, że odpowiedzi muszą być negatywne(…) nie mogą przynieść żadnego rezultatu. Ich jedyny pożytek to przyparcie do muru strony komunistycznej(…).” – „Rozmowy Delegatura – PPR w świetle faktów.” Zeszyty Historyczne” Paryż 27/1974 str. 112</ref>. Sam Gomułka stwierdzał, że warunki postawione przez przedstawicieli władz podziemnych „były obliczone na zerwanie rozmów, oznaczały faktycznie domaganie się od PPR bezwarunkowej kapitulacji politycznej”<ref>Władysław Gomułka „Pamiętniki” t. II str. 258 – 269 Warszawa 1994</ref>. Niektórzy historycy twierdzą, że fiasko rozmów nastąpiło z powodu postawienia przez PPR żądań w większości niemożliwych do spełnienia<ref name="Świat i Polska w XX wieku">{{cytuj książkę|imię=Witold|nazwisko=Pronobis|tytuł=Świat i Polska w XX wieku|wydawca=Editions Spotkania|miejsce=Warszawa|data=1996|isbn = 83-86802-11-1|strony = 292, 293}}</ref> a celem rozmów zainicjowanych przez PPR było zalegalizowanie PPR w układzie sił podziemia niepodległościowego w kraju, zdyskontowanie polityki rządu emigracyjnego w Londynie oraz skompromitowanie Armii Krajowej<ref name="Świat i Polska w XX wieku"/>. Inni stwierdzają, iż nie godząc się na jakąkolwiek współpracę z polskimi komunistami władze obozu londyńskiego popełniły zasadniczy błąd, gdyż pozbawiły się wpływu na politykę i oblicze PPR<ref>Jan Ciechanowski „Powstanie Warszawskie” Bellona S.A. str. 95 ISBN 978-83-7549-074-9</ref>. Kierownictwo Państwa Podziemnego prawdopodobnie sądziło, że wyraźnie odcinając się od PPR doprowadzi do jej całkowitej izolacji w społeczeństwie. Tak się jednak nie stało<ref>Jan Ciechanowski „Powstanie Warszawskie” Bellona S.A. str. 96 ISBN 978-83-7549-074-9</ref>.

 

Po załamaniu się rozmów retoryka PPR zaostrza się. PPR rozpoczęła kampanię propagandową przeciwko AK, oskarżając ją o „hańbiącą bezczynność i zbrodnicze stanie z bronią u nogi”. W uchwałach programowych KC PPR pod tytułem „Na progu 1943 r.” czytamy : „Masy pracujące zdecydowane są nie dopuścić do dawnych, sanacyjnych form ustrojowych, kiedy Polska była folwarkiem obszarników i bankierów rodzimych i zagranicznych, macochą natomiast dla ludu pracującego. Klasa robotnicza i jej sojusznicy(…) zdecydowani są wyciągnąć naukę z przeszłości i walczyć o prawdziwie wolną i niepodległą Ojczyznę, bez obszarników i bez wyzysku człowieka przez człowieka, bez obozów koncentracyjnych i bez gett (…)”. Zaostrzyła się również retoryka w stosunku do władz AK. W liście do kilku organizacji lewicowych w czerwcu 1943 r. odnosząc się do walki o niepodległość stwierdzano, że „Na uboczu od walki stoją reakcyjne organizacje polityczne i wojskowe, w tej liczbie i oficjalne siły zbrojne.”. W listopadzie 1943 r. kierownictwo GL określa przywódców AK „zbankrutowanymi twórcami OZONu i konstytucji kwietniowej, strzegącymi zazdrośnie swych egoistycznych interesów klasowych”<ref>Andrzej Werblan „Władysław Gomułka. Sekretarz Generalny PPR” Książka i Wiedza 1988 ISBN 83-05-11972-6 str. 168-169</ref>.

 

 

Dowództwo AK dostrzegało zmieniające się nastroje w kraju z korzyścią dla PPR. W listopadzie 1943 r. Bór - Komorowski zameldował do Londynu, że "stan potencjalny i liczebność komuny został nie tylko utrwalony, lecz zwiększony". Stawała się ona coraz bardziej "dynamiczną", a jej siła bojowa wzrastała w "tempie dotąd nieobserwowanym"<ref>Jan Ciechanowski „Powstanie Warszawskie” Bellona S.A. str. 97 ISBN 978-83-7549-074-9</ref>.

 

Paradoksalnie, powstanie PPR umożliwił [[układ Sikorski-Majski]] z 1941 roku (podpisany po inwazji Niemiec na ZSRR w dniu 22 czerwca 1941. W okresie luty-kwiecień 1943 PPR prowadziła rozmowy z [[Delegatura Rządu na Kraj|Delegaturą Rządu]], które nie zakończyły się powodzeniem, ponieważ PPR nie zgodziła się na potwierdzenie, iż nie jest powiązana z czynnikami obcymi (określano tak [[Międzynarodówka Komunistyczna|Komintern]]) oraz nie potępiła [[Pakt Ribbentrop-Mołotow|paktu Ribbentrop-Mołotow]] i jego skutków dla Polski. Delegatura Rządu, podczas negocjacji, zażądała także zadeklarowania przez stronę przeciwną, iż stoi „na gruncie nienaruszalności polskich granic na wschodzie”<ref name="Najnowsza historia polityczna Polski">{{cytuj książkę|imię=Władysław|nazwisko=Pobóg-Malinowski|tytuł=Najnowsza historia polityczna Polski|wydawca=Wydawnictwo Antyk|miejsce=Warszawa|data=2000|isbn = 83-87809-36-5|strony = 361, 406–408, 412 (tom 2)}}</ref>, co oznaczało niemożliwe dla PPR, kontrolowanej przez ZSRR, wystąpienie przeciwko planom Stalina dotyczącym zagarnięcia wschodnich terenów Rzeczypospolitej i tym samym przeciwko [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]. PPR odmówiła także uznania bez zastrzeżeń legalnego rządu polskiego [[Władysław Sikorski|Władysława Sikorskiego]] domagając się m.in. usunięcia przedstawicieli [[sanacja|sanacji]].

 

Po przetrzymaniu przez 2 miesiące w bazie partyzantki radzieckiej na Polesiu delegacji KRN ze Spychalskim na czele zostaje ona 16 maja 1944 r. sprowadzona do Moskwy. 22 maja przyjmuje ją Stalin uznając rolę KRN jako „przedstawicielstwa narodu polskiego” <ref>Jan Ciechanowski „Powstanie Warszawskie” Bellona S.A. str. 109 ISBN 978-83-7549-074-9</ref>. 23 maja 1944 r. Krajowej Radzie Narodowej podporządkował się ZPP.

Jeszcze 1 lipca 1944 r. PPR publikuje swoje stanowisko w którym deklaruje gotowość wejścia do rządu w Londynie pod warunkiem jego rekonstrukcji określając jednocześnie Mikołajczyka jako polityka cieszącego się poparciem „milionowych rzesz narodu”. Warunkiem takiego kroku jest zmiana stosunku do ZSRR („(…)nie dlatego, że leży to w interesie Związku Sowieckiego, lecz dlatego, że leży to w interesie Polski.”) oraz natychmiastowa rekonstrukcja rządu, nawet drogą zmian pozakonstytucyjnych” <ref>Jan Ciechanowski „Powstanie Warszawskie” Bellona S.A. str. 113 ISBN 978-83-7549-074-9</ref>.

 

Na początku sierpnia 1944 powołano Biuro Polityczne Komitetu Centralnego PPR, do którego weszli: [[Władysław Gomułka]], [[Bolesław Bierut]], [[Jakub Berman]], [[Hilary Minc]] i [[Aleksander Zawadzki (polityk)|Aleksander Zawadzki]]<ref>[[Ryszard Terlecki]]: ''Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990'', Kraków 2007, s. 34.</ref>.

 

 

 

== Utworzenie PZPR ==

 

== I sekretarze PPR ==

 

== Zobacz też ==

 

{{Przypisy|2}}