Adam Chętnik: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m Zmieniłam mylnie wpisane pod zdjęciem miejsce urodzenia - w tekście jest właściwe. Dodałam (w tekście) lokalizację Skansenu Kurpiowskiego.
drobne redakcyjne
Linia 7:
|podpis =
|data urodzenia = 20 grudnia 1885
|miejsce urodzenia = [[Nowogród (województwo podlaskie)|Nowogród]]
|imię przy narodzeniu =
|data śmierci = 29 maja 1967
Linia 22:
'''Adam Chętnik''' (ur. [[20 grudnia]] [[1885]] w [[Nowogród (województwo podlaskie)|Nowogrodzie]], zm. [[29 maja]] [[1967]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – etnograf, muzealnik, działacz społeczny i polityczny.
 
Miłośnik i badacz kultury [[Kurpie|kurpiowskiej]], autor książek poświęconych Kurpiom [[Puszcza Kurpiowska|Puszczy Zielonej]], założyciel [[Skansen Kurpiowski|Skansenu Kurpiowskiego]] w Nowogrodzie. Jego dorobek naukowy liczy ponad 100 prac. Był posłem na [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1922-1927)|Sejm I kadencji]] w [[II Rzeczpospolita|II RP]], należał do [[Polska Akademia Umiejętności|Polskiej Akademii Umiejętności]]. Tworzył również poezję, był muzykiem amatorem grającym na wielu instrumentach, twórcą i reżyserem zespołu pieśni i tańca oraz lutnikiem.
 
== Biografia ==
=== Młodość ===
Ojciec Adama – Wincenty Chętnik pochodził ze wsi Mątwica, którą opuścił po upadku [[Powstanie styczniowe|powstania styczniowego]]. Zamieszkał w [[Nowogród (województwo podlaskie)|Nowogrodzie]], gdzie trudnił się rzemiosłem, był [[Cieśla|cieślą]], [[stolarz]]em, [[murarz]]em, [[Blacharstwo|blacharzem]] a jednocześnie [[lutnik]]iem i [[muzykant]]em. Miał trzymorgowe gospodarstwo, ale praca ciesielska zajmowała go tak bardzo, że szybko pozbył się posiadanej ziemi. Trzykrotnie wyjeżdżał do [[Anglia|Anglii]] (w latach 1892–1895), gdzie w [[Londyn]]ie pracował w fabryce stylowych mebli. Za zarobione pieniądze zorganizował [[Cegielnia|cegielnię]], dającą zatrudnienie mieszkańcom Nowogrodu. Ojciec Adama był człowiekiem „bywałym w świecie”, umiał czytać i pisać po polsku, znał też [[Język rosyjski|rosyjski]] i [[Język angielski|angielski]]. Prenumerował polskie czasopisma: "Gazetę Świąteczną", "Zorzę" i "Polaka"<ref>Stanisław Pajka, [http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=22934 O życiu i twórczości Adama Chętnika - kilka przypomnień i refleksji], "Zeszyty Naukowe OTN", T. 4, 1990, s. 202.</ref>. Krzewił wśród mieszkańców Nowogrodu idee narodowo-wyzwoleńcze i społecznikowskie, będąc współorganizatorem [[Ochotnicza Strażstraż Pożarnapożarna|Ochotniczej Straży Pożarnej]] i [[Spółdzielnia|ruchu spółdzielczego]].
 
W działalność społeczną włączył się też Adam, prowadząc [[Tajne komplety|tajne nauczanie]] w pobliskich wioskach. W 1903 za namową i przy pomocy ojca założył pierwszą w Nowogrodzie [[Biblioteka|bibliotekę]] publiczną. Zaangażował się w opór wobec [[Rusyfikacja na ziemiach polskich|rusyfikacji]], polegający na bojkocie szkół z rosyjskim językiem wykładowym. We wspomnieniach napisał też o dywersji: pomieszczenia rosyjskiej szkoły w Nowogrodzie skażono trudno usuwalną cuchnącą substancją, przez co szkołę zamknięto. Kilku uczestników podał z imienia: ''Adam'' to był prawdopodobnie Chętnik<ref>''Jak lud się budził. Przyczynek do dziejów naszej oświaty narodowej'', Adam Chętnik</ref>. Patriotyczno-oświatowa działalność Chętników spowodowała represje władz rosyjskich: kilkakrotnie przetrzymywano ich w areszcie w [[Łomża|Łomży]].
Linia 59:
Niekorzystny dla Polski wynik plebiscytu w 1920 nie zraził go do działań na rzecz "braci Mazurów" w celu przeciwdziałania [[Germanizacja na ziemiach polskich|germanizacji]] i podtrzymywania świadomości narodowej. Rozpoczął wydawanie serii "Biblioteczka Pogranicza Prus Wschodnich"<ref name=":2">Marek Nowotka, [http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=23232 Pogranicze kurpiowsko-mazurskie w pracach i działalności Adama Chętnika], "Zeszyty Naukowe OTN", T. 7, 1993, s. 55.</ref>. Jako pierwsza ukazała się broszura poświęcona [[Stach Konwa|Stachowi Konwie]]<ref>Adam Chętnik, ''Stach Konwa, wielki patriota Ziemi Łomżyńskiej, pogromca Szwedów, Sasów i Moskali'', Nowogród 1922.</ref>. Dzięki jego staraniom postawiono Konwie pomnik w lesie pod [[Jednaczewo|Jednaczewem]]<ref>Jerzy Kijowski, [http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=23029 Historia Puszczy Zielonej w pracach Adama Chętnika], "Zeszyty Naukowe OTN", T. 7, 1993, s. 19.</ref>. Na uroczystości odsłonięcia pomnika 25 czerwca 1922 zjawiło się kilku Mazurów z pogranicza, przez co po części oficjalnej urządzono wiec w sprawie mazurskiej<ref name=":2" />.
 
[[DwudziestolecieHistoria międzywojennePolski w Polsce(1918–1939)|W okresie międzywojennym]], kiedy granica polsko-pruska stała się trudniejsza do przekraczania, działalność mazurska Chętnika sprowadziła się do publikacji artykułów i opracowań historyczo-etnograficznych, z których najbardziej znacząca była książka ''Mazurskim Szlakiem. Opisy, obrazki, opowieści, gadki z Pogranicza Prus Wschodnich z ilustracjami i mapkami'' (1939)<ref name=":2" />.
 
Działalność i publikacje związane z Mazurami były główną przyczyną wpisania Chętnika na "[[Sonderfahndungsbuch Polen|czarną listę]]" władz okupacyjnych podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]]<ref>Marek Nowotka, [http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=23232 Pogranicze kurpiowsko-mazurskie w pracach i działalności Adama Chętnika], "Zeszyty Naukowe OTN", T. 7, 1993, s. 55-56.</ref>.
 
==== Poseł na Sejm ====
W pierwszych latach w niepodległej Polsce był posłem na [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1922-1927)|Sejm I kadencji (1922-1927)]] z ramienia [[Związek Ludowo-Narodowy|Związku Ludowo-Narodowego]]. Jako poseł z [[Ziemia łomżyńska|ziemi łomżyńskiej]] zasiadał w komisjach zajmujących się sprawami regionu: gospodarką leśną, regulacją [[Narew|Narwi]], kwestiami gospodarczymi i oświatowymi, bronił interesów regionu przez składanie wniosków i interpelacji poselskich<ref>Adam Chętnik, [http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=23005 Mój życiorys: fragmenty], "Zeszyty Naukowe OTN", T. 6, 1992, s. 212.</ref>. W 1923 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu [[Order Odrodzenia Polski|Polonia Restituta]] i [[Krzyż Zasługi|Złotym Krzyżem Zasługi]]. Po upływie kadencji Sejmu wycofał się z działalności politycznej i poświęcił się pracy naukowej.
 
=== Praca naukowa i muzealnictwo ===
Linia 130:
 
{{DEFAULTSORT:Chętnik, Adam}}
[[Kategoria:Członkowie Polskiej Akademii Umiejętności]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Łomżą]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Kurpiami]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Ostrołęką]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1944-1989)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)]]
[[Kategoria:Politycy Związku Ludowo-Narodowego]]
[[Kategoria:Polscy działacze plebiscytowi na Warmii i Mazurach]]
[[Kategoria:Polscy etnografowie]]
[[Kategoria:Polscy muzealnicy]]
[[Kategoria:Polscy regionaliści]]
[[Kategoria:Członkowie Polskiej Akademii Umiejętności]]
[[Kategoria:Posłowie na Sejm I kadencji (1922-1927)]]
[[Kategoria:Politycy Związku Ludowo-Narodowego]]
[[Kategoria:Polscy działacze plebiscytowi na Warmii i Mazurach]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1944-1989)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Łomżą]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Kurpiami]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Ostrołęką]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1885]]
[[Kategoria:Zmarli w 1967]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)]]