Kryzys messyński: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Yesares gypsum.jpg|right|thumb|250px|Skały gipsowe powstałe w czasie kryzysu messyńskiego]]

'''Kryzys messyński''' ([[język angielski|ang.]] ''Messinian Event'') – geologiczne zdarzenie, podczas którego [[Morze Śródziemne]] prawie całkowicie wyparowało.

Pierwsze dowody zostały dostarczone z rdzeni odwiertów dna przez statek badawczy [[RV Glomar Challenger]]. W rdzeniach z wiercenia dna morza znaleziono wtedy rzeczne [[otoczakiotoczak]]i, [[gips]], [[anhydryt]], [[sól kamiennaHalit|sól]] i inne [[skały chemogeniczne|minerały]] powstające z nasyconej solanki jakie dziś formują się w zatoce Karabogazgoł czy w Wielkim Jeziorze Słonym.

Na podstawie datowań paleomagnetycznych stwierdzono, że zdarzenie to miało miejsce ok. 5,96 miliona lat temu, w [[miocen]]ie górnym, a dokładnie w [[messyn]]ie.

Gdyby dziś [[Gibraltar]] się zamknął, woda wyparowałaby w ciągu mniej niż 1000 lat, a biorąc pod uwagę suchy [[klimat]] okresów zlodowaceń<ref>W czasie [[Epoka lodowcowalodowa|zlodowaceń]] w [[Europa|Europie]], w [[Afryka Północna|Północnej Afryce]] panowała [[Pluwiał|epoka pluwialna]] z dużą ilością opadów, a na obszarze [[Sahara|Sahary]] panowała bujna roślinność.</ref>, depresyjny [[ProcesPrzemiana adiabatycznyadiabatyczna|wzrost temperatury]] i efekt [[Sirocco]] – w około 300 lat. W skali geologicznej jest to bardzo krótki i trudny do uchwycenia okres.

{{Dopracować|sekcja|źródła=2011-06}}

U schyłku miocenu na obszarze obecnej Polski panował klimat pustynny. Prawdopodobnie wówczas na wychodniach osadów sarmackich rozwinęły się krzemionkowo-żelaziste "pancerze„pancerze pustynne z powierzchniowymi "polewami„polewami pustynnymi"pustynnymi”. W tak suchym klimacie nie mogła rozwinąć się dniestrzańska erozja jarowa, pomimo że jej baza – czyli poziom morza pontyjskiego była 1600 m poniżej dzisiejszej.

Messyńskie pancerze pustynne zapewne bardzo istotnie przyczyniły się do wzrostu morfotwórczego znaczenia wcześniejszych procesów sylifikacji piasków, rozwijających się sedymentacyjne na końcowych etapach sarmackiej transgresji. Ówczesna [[sylifikacja]] nie była niewątpliwym wskaźnikiem klimatu pustynnego. Mogła bowiem ona rozwijać się lokalnie, w środowisku silnie alkalicznym płytkich wód morskich, sprzyjających "uruchomieniu"„uruchomieniu” krzemionki. W takich właśnie warunkach sylifikowane były w piętrze badeńskim szczątki drzew bujnego lasu podzwrotnikowego porastającego wyspy lądowe na obszarze dzisiejszego Roztocza. Być może w podobnych warunkach sylifikowane były ławice pasków sarmackich; cementującym składnikiem był bowiem – jak w przypadku badeńskich szczątków drzew – w przeważającej części kwarc. Wniosek taki jest zgodny z wynikami badań paleobotanicznych{{fakt|data=2011-06}}, według których roślinność sarmacka była podobna do badeńskiej. Natomiast w cementacyjnych naskorupieniach pustynnych, które rozwinęły się dopiero później w warunkach lądowych, występuje chalcedon, opal lub kwarc, przy czym opal w szczególności traktowany jest jako wskaźnik klimatu suchego.

Lokalna sylifikacja w zatokach morza badeńskiego i sarmackiego, a także później rozwijające na rozległych obszarach pancerze pustyni messyńskiej miały wielkie znaczenie dla rozwoju krajobrazu najstarszych wzgórz ostańcowych Wyżyny Lubelskiej, Roztocza i strefy krawędziowej Podola. Pierwszy etap ich rozwoju można więc chyba datować na piętro messyńskie (schyłek miocenu). W klimacie pustynnym rozwijały się wówczas nie tylko krajobrazy typu hamady, ale także piaszczyste typu ergów – o wychodniach niescementowanych warstw osadów sarmackich. W rezultacie denudacji w warunkach suchego klimatu akcentowane były starsze cechy morfostrukturalne obszaru, a także zróżnicowanie litologiczne warstw sarmackich oraz ich podłoża. Podczas długotrwałego kryzysu messyńskiego pokrywa niescementowanych piasków sarmackich uległa więc zapewne znacznej degradacji. Omawiane wyżyny miały wówczas cechy kwalifikujące do wyróżnianej przez J. Budela (1977) "suchej„suchej strefy tropikalnej kształtowania zrównań"zrównań”.