Wikipedia

Wikipedysta:Trinidion/brudnopis: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Beau.bot (dyskusja | edycje)
245 936 edycji
m automatyczne usunięcie strony z kategorii
UWAGA! Usunięcie treści (strona pozostała pusta)!
Linia 1:
{{Wieś infobox
|nazwa = Przyszowa
|herb wsi =
|flaga wsi =
|herb artykuł =
|dopełniacz wsi =
|zdjęcie = Przyszowa kościół BS4.jpg
|opis zdjęcia = Kościół św. Mikołaja w Przyszowej
|województwo = [[Województwo małopolskie|Małopolskie]]
|powiat = [[Powiat limanowski|Limanowski]]
|gmina = [[Łukowica (gmina)|Łukowica]]
|sołectwo =
|wysokość = 420 - 803
|liczba ludności = 2470
|rok = 2012
|strefa numeracyjna = (+48) 18
|kod pocztowy = 34-604
|tablice rejestracyjne = KLI
|SIMC =
|mapa wsi =
|kod mapy =PL-MA
|www =
|stopniN = 49 |minutN = 38 |sekundN = 52
|stopniE = 20 |minutE = 29 |sekundE = 7
|commons = Category:Przyszowa
}}
'''Przyszowa''' to wieś w południowej Polsce, położona w [[Województwo małopolskie|województwie małopolskim]], w [[Powiat limanowski|powiecie limanowskim]], w [[Łukowica (gmina)|gminie Łukowica]]. Miejscowość liczy 2470 mieszkańców<ref>D. Gacek, Nasza Beskidzka Mała Ojczyzna, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Przyjazna Ziemia Limanowska", Limanowa 2012</ref>.
 
==Etymologia==
Nazwa wsi Przyszowa zgodnie z tradycją pochodzi od słowa "przychodzić". Założycielami wsi byli prawdopodobnie pasterze [[Wołosi|wołoscy]], którzy przybyli tu z [[Karpaty Południowe|Karpat Południowych]] doliną [[Dunajec|Dunajca]] na początku XI wieku.
 
==Historia==
Przyszowa jest jedną z najstarszych miejscowości w [[powiat limanowski|powiecie limanowskim]]. Pierwsza wzmianka o Przyszowej pochodzi z roku 1326<ref>J. Długosz, Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, Ex Typographia Kirchmajeriana, Kraków 1863</ref>. Jednakże, znacznie wcześniej na górującej nad wsią Łyżce (Wyżce) znajdował się średniowieczny [[Zamek w Przyszowej|zamek przyszowski]], pochodzący prawdopodobnie z XI wieku. Uważa się, że zamek pierwotnie należał do [[kasztelania|kasztelanii]] z [[Nowy Sącz|Nowego Sącza]], a następnie do szlacheckiego rodu Wierzbiętów herbu [[Janina (herb szlachecki)|Janina]]<ref>J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993</ref>.[[File:Dawny Kościół Św Mikołaja w Przyszowej.jpg|175x132px|thumb|left|Dawny Kościół św. Mikołaja w Przyszowej (1638-1901)]]Według relacji [[Jan Długosz|Jana Długosza]] Wierzbiętowie byli pierwszymi historycznymi właścicielami wsi.
 
Pod koniec XIII wieku, z nieznanego powodu, Wierzbiętowie opuścili zamek na Łyżce i przenieśli gród do nowego dworu szlacheckiego w centrum wsi. W 1535 roku Jakub Wierzbięta "okrył swój dom wielką sławą", walcząc u boku hetmana [[Jan Amor Tarnowski|Jana Tarnowskiego]] przy [[Oblężenie Staroduba|zdobyciu Staroduba]], w czasie [[Wojna litewsko-moskiewska 1534-1537|piątej wojny litewsko-moskiewskiej]]<ref>Herby rycerstwa polskiego. Przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane r.p. 1584. Wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego (1858)</ref>. W 1560 roku nastąpił podział dóbr pomiędzy rodzeństwem Wierzbiętów: Andrzej otrzymał główny dwór z południową częścią wsi, Mikołaj tzw. "stary dwór”, Marcinowi przypadła Podowszczyzna, Wojciechowi Siekierczyna, a Stanisławowi Nowa Janina.
 
W XVII wieku główny dwór w Przyszowej należał do rycerskiego rodu Dunin-Wąsowiczów herbu [[Łabędź (herb szlachecki)|Łabędź]]. W 1655 roku podczas [[Potop szwedzki|potopu szwedzkiego]] lokalna szlachta i okoliczni chłopi pod wodzą oficera w służbie [[Stefan Czarniecki|Stefana Czarnieckiego]], [[Krzysztof Wąsowicz|Krzysztofa Dunin-Wąsowicza]] z Przyszowej, stworzyła oddział partyzancki, który wsławił się rozbiciem oddziału Szwedów koło [[Limanowa|Limanowej]]<ref>D. Gacek, Beskid Wyspowy, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Białystok 2012</ref>. Miejscowa szlachta brała również udział w walce pospolitego ruszenia przeciw wojskom saskim w 1715 roku oraz w [[konfederacja barska|konfederacji barskiej]].
 
W 1683 roku główny dwór i dobra ziemskie w Przyszowej zostały nabyte przez skarbnika podolskiego Aleksandra Żuk-Skarszewskiego herbu [[Nałęcz (herb szlachecki)|Nałęcz]], po tym jak jego rodzinna miejscowość Skarszowice na [[Podole|Podolu]] została zniszczona przez oddziały [[Kozacy|kozackie]] podczas [[wojna polsko-kozacko-tatarska 1666-1671|wojny polsko-kozacko-tatarskiej]].
 
Pod koniec XIX wieku mieszkało w Przyszowej ponad 1400 mieszkańców, działała szkoła parafialna, tartak oraz młyn, istniał jeden dwór i cztery dworki<ref>A. Matuszczyk, Beskid Wyspowy Przewodnik, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Pruszków 2008</ref>. Główny dwór stanowił własność Faustyna Żuk-Skarszewskiego, notariusza krakowskiego i posła do Sejmu. Po śmierci Faustyna w 1904, jego syn Adam Żuk-Skarszewski został jedynym właścicielem dóbr. Dworek na Berdychowie należał do Cecylii z Wieloglowskich Racięskiej, która odziedziczyła go po Józefie i Ewie Dunikowskich. Dworek na Rusinówce był własnością Franciszka Mieczkowskiego. Dworek na Podowszczyznie należał do Jana Podowskiego. Natomiast najmniejszy dworek na Ogrojcu stanowił własność Władysława Kałuskiego<ref>D. Gacek, Beskid Wyspowy, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Białystok 2012</ref>.
 
Po II wojnie światowej w styczniu 1945 roku dokonano parcelacji wszystkich dóbr dworskich w Przyszowej, a w budynku głównego dworu umieszczono szkołę podstawową. W 1998 roku szkoła została przeniesiona do nowo powstałego budynku, a dwór został zwrócony rodzinie Żuk-Skarszewskich.
 
W 1954 roku powstała [[Gromada Przyszowa]] z siedziba [[Rada_narodowa_(PRL)|GRN]] w Przyszowej. W skład gromady oprócz Przyszowej wchodziły również sąsiednie miejscowości [[Stronie_(powiat_limanowski)|Stronie]] oraz [[Wysokie_(województwo_małopolskie)|Wysokie]]. W 1972 roku w skutek reformy gminnej gromady zostały ostatecznie zniesione. Od tego czasu Przyszowa administracyjnie należny do [[Łukowica (gmina)|gminy Łukowica]].
 
==Religia==
Kronikarz [[Jan Długosz]] potwierdza, że [[parafia]] rzymskokatolicka istniała w Przyszowej już w 1326 roku. Od tego czasu wieś była głównie wyznania katolickiego z niewielka mniejszością żydowską, z wyjątkiem krótkiego okresu na przełomie XVI wieku, kiedy to lokalna [[szlachta]], w tym właściciele wsi - Wierzbiętowie, przeszli na [[arianizm]]. W roku 1580 miejscowy ksiądz proboszcz został wydalony z wioski, a kościół stopniowo popadał w ruinę i ostatecznie został rozebrany.
[[File:Madonna z Przyszowej.jpg|130x250px|thumb|left|Madonna z Przyszowej, XIV wiek]]
W 1612 Wierzbiętowie z powrotem przeszli na [[katolicyzm]] i przekazali fundusze na budowę nowego drewnianego kościoła św. Mikołaja. Wzniesiony w typie więźbowo-zaskrzynieniowym, lecz z detalami barokizującymi, stał aż do końca XIX wieku. W latach 1901-1906 został wzniesiony nowy murowany [[Kościół św. Mikołaja w Przyszowej|kościół św Mikołaja]] według projektu architekta [[Teodor Talowski|Teodora Talowskiego]] w stylu neogotyckim. Ołtarz główny został zaprojektowany przez artystę [[Czesław Lenczowski|Czesława Lenczowskiego]].
 
==Kultura==
W 1858 w przyszowskim dworze urodził się Tadeusz Żuk-Skarszewski, znany powieściopisarz i publicysta. W 1880 roku urodził się w Przyszowej [[Tytus Czyżewski]], jeden z pionierów nowoczesnego malarstwa polskiego. W 1969 roku [[Jerzy Harasymowicz]] w swoim tomiku poezji "Madonny Polskie", rozsławił XIV- wieczną gotycka drewnianą figurkę [[Madonna Tronująca z Przyszowej|Madonny z Przyszowej]]<ref>J. Harasymowicz, Madonny Polskie, Czytelnik, Warszawa 1969</ref> jako jeden z najwspanialszych przykładów stylu spisko-sądeckiego.
 
Przyszowa jest jednym z największych ośrodków kultury [[Lachy Sądeckie|Lachów Sądeckich]], grupy etnograficznej ludności polskiej zamieszkująca obszar Beskidów. Wieś jest siedzibą regionalnego zespołu "Przyszowianie" prezentującego zwyczaje, tańce i obrzędy Lachów Sądeckich. Zespół w programach przekazuje unikalną kulturę oraz tradycje wywodzące się z okolic Przyszowej na festiwalach folklorystycznych w kraju i za granicą.
 
==Geografia==
[[File:Przyszowa - dworek.jpg|thumb|right|Dwór w Przyszowej, XVI wiek]]
Przyszowa jest położona w [[Beskid Wyspowy|Beskidzie Wyspowym]], we wschodniej części [[Beskidy|Beskidów]], w pasmie górskim [[Karpaty Zewnętrzne|Karpat Zewnętrznych]]. Leży w dolinie między trzema wzgórzami [[Łyżka (Beskid Wyspowy)|Łyżki]] (803 m n.p.m, jeden z najwyższych szczytów w Beskidzie Wyspowym), [[Pępówka (Beskid Wyspowy)|Pępówką]] (599 m n.p.m.) i Piekłem (660 m n.p.m.). Centrum wsi położone jest w dolinie rzeki [[Słomka (dopływ Dunajca)|Słomki]] 420 - 500 m n.p.m. Przyszowa jest podzielona na dwa sołectwa, Przyszowa I i Przyszowa II, oraz wiele przysiółków, m.in. Bucznik, Cabałówka, Górki, Kierków, Królówka, Leszcze, Ogrójec, Okręglica, Potocyna, Podkanina, Podzagórów, Wądole, Wieś, Wilcza Góra, Zagórów, Zagórze i Zalas.
 
==Klimat==
Przyszowa ma typowy [[klimat górski]] ze zmiennymi warunkami pogodowymi. Suche masy powietrza znad [[Europa kontynentalna|Europy kontynentalnej]] zderzają się tu z wilgotnym powietrzem znad [[Atlantyk|Atlantyku]]. Charakterystyczną cechą tego obszaru jest częste występowanie tak zwanego "[[morze mgieł|morza mgieł]]" nad dolinami spowodowane [[inwersja temperatury|inwersją temperatury]], czyli zamiast spadku temperatury wraz ze wzrostem wysokości sytuacja jest odwrotna. Wtedy to właśnie odosobnione szczyty gór wyrastają z mgły zalegającej w dolinach jak wyspy na morzu, skąd pochodzi nazwa regionu [[Beskid Wyspowy]]. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem w roku, kiedy to średnia temperatura osiąga 27°C, natomiast luty to najzimniejszy miesiąc w roku kiedy średnia temperatura spada do -12°C.
 
{{Pogoda infobox
|metric_first = yes
|single_line = yes
|location = Przyszowej
|Jan_Hi_°C = 2
|Feb_Hi_°C = -3
|Mar_Hi_°C = 11
|Apr_Hi_°C = 16
|May_Hi_°C = 22
|Jun_Hi_°C = 23
|Jul_Hi_°C = 27
|Aug_Hi_°C = 25
|Sep_Hi_°C = 21
|Oct_Hi_°C = 14
|Nov_Hi_°C = 9
|Dec_Hi_°C = 0
|Year_Hi_°C = 13.9
|Jan_Lo_°C = -4
|Feb_Lo_°C = -12
|Mar_Lo_°C = -1
|Apr_Lo_°C = 4
|May_Lo_°C = 9
|Jun_Lo_°C = 13
|Jul_Lo_°C = 15
|Aug_Lo_°C = 13
|Sep_Lo_°C = 10
|Oct_Lo_°C = 5
|Nov_Lo_°C = 3
|Dec_Lo_°C = -6
|Year_Lo_°C = 4.1
|Jan_MEAN_°C = -1
|Feb_MEAN_°C = -7
|Mar_MEAN_°C = 5
|Apr_MEAN_°C = 10
|May_MEAN_°C = 15
|Jun_MEAN_°C = 18
|Jul_MEAN_°C = 21
|Aug_MEAN_°C = 19
|Sep_MEAN_°C = 15
|Oct_MEAN_°C = 9
|Nov_MEAN_°C = 6
|Dec_MEAN_°C = -3
|Year_MEAN_°C = 8.9
|Jan_Precip_mm = 69
|Feb_Precip_mm = 43
|Mar_Precip_mm = 40
|Apr_Precip_mm = 51
|May_Precip_mm = 69
|Jun_Precip_mm = 137
|Jul_Precip_mm = 119
|Aug_Precip_mm = 59
|Sep_Precip_mm = 51
|Oct_Precip_mm = 67
|Nov_Precip_mm = 44
|Dec_Precip_mm = 32
|Year_Precip_mm = 65
|source = AccuWeather<ref name=AccuWeather >{{Cytuj stronę |url=http://www.accuweather.com/en/pl/przyszowa/268419/weather-forecast/268419 |
tytuł = http://www.accuweather.com/en/pl/przyszowa/268419/weather-forecast/268419 |
data dostępu = 2013-04-11 }}</ref>
|accessdate = AccuWeather
}}
 
==Znani mieszkańcy==
* Jakub Wierzbięta (ur. około 1500), podstarosta grodzki sądecki, walczył w wojnach moskiewskich.
* [[Krzysztof Wąsowicz|Krzysztof Dunin-Wąsowicz]] (ur. około 1630), pułkownik, dowódca wojskowy podczas potopu szwedzkiego.
* [[Faustyn Żuk-Skarszewski]] (ur. około 1819), poseł do Sejmu Krajowego Galicji I kadencji.
* Tadeusz Żuk-Skarszewski (1858-1933), powieściopisarz, publicysta.
* [[Tytus Czyżewski]] (1880-1945), malarz, poeta, krytyk sztuki, jeden z teoretyków formizmu.
 
==Bibliografia==
<references/>
 
[[:Kategoria:Przyszowa]]
[[:Kategoria:Gmina Łukowica]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedysta:Trinidion/brudnopis”