Antigua i Barbuda: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m cytaty, słownik, WP:SK
Linia 67:
|commons = Antigua and Barbuda
|wikinews =
|quote = Antigua i Barbuda
|wikisłownik = Antigua i Barbuda
}}
'''Antigua i Barbuda''' ([[język angielski|ang.]] ''Antigua and Barbuda'') – wyspiarskie państwo na [[Morze Karaibskie|Morzu Karaibskim]], w archipelagu [[Małe Antyle|Małych Antyli]] ([[Ameryka Środkowa]]). Głową państwa jest królowa brytyjska, reprezentowana na wyspach przez [[Gubernator generalny Antigui i Barbudy|gubernatora generalnego]]. Podstawą gospodarki jest turystyka. Do lat 70. XX wieku w gospodarce dominowało rolnictwo przemysłowe. Podział administracyjny jest nietypowy. Antigua, zamieszkana przez 98% ludności, jest podzielona na 6 okręgów, natomiast pozostałe wyspy są [[Dependencja|dependencjamidependencja]]mi.
 
== Symbole państwowe ==
Linia 91:
[[Plik:Columbus2.PNG|thumb|left|Trasa drugiej wyprawy Kolumba]]
[[Plik:Map of the West Indies Federation.svg|thumb|Lokalizacja Federacji Indii Zachodnich]]
[[FilePlik:Standard of the Governor of Antigua and Barbuda 1967-1981.svg|thumb|Flaga gubernatora Antigui i Barbudy w latach 1967-1981]]
Pierwsza kolonizacja wysp nastąpiła około 3000 lat p.n.e.{{r|Juang}} Do początków naszej ery Antigua zamieszkana była przez [[Sibonejowie|Sibonejów]], których wyparli [[Arawak]]owie, a tych z kolei w XII wieku – [[Karaibowie]]<ref name=gruszczak>{{cytuj książkę|autor r=Artur Gruszczak|rozdział=Antigua i Barbuda | inni=Zdzisława Otałęga (red. nacz.)|tytuł=Encyklopedia historyczna świata| wydanie= | wydawca=Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres| miejsce=Kraków |strony=10-11 |rok=2003}}</ref>.
 
Linia 98:
W 1628 Anglicy zajęli Barbudę{{r|gruszczak}} (w latach 1685-1870 należała do rodziny Codrington<ref name=henry>{{cytuj stronę|url=http://www.ab.gov.ag/article_details.php?id=309|tytuł=About Antigua and Barbuda |autor=Edward T. Henry|data=2012|praca=Official Site of Government of Antigua and Barbuda|opublikowany=Government of Antigua and Barbuda|język=en|data dostępu=2013-03-03}}</ref>), a w 1632 Antiguę. Wówczas pojawili się tu na stałe koloniści z [[Saint Kitts i Nevis|Saint Kitts]] pod wodzą Edwarda Warnera{{r|henry}}. W 1667 roku wyspy przejściowo okupowane były przez Francuzów<ref name=cc>{{cytuj stronę | url = http://www.caricom.org/jsp/community/antigua_barbuda.jsp| tytuł = Antigua and Barbuda| data dostępu = 2013-03-03 | opublikowany = CARICOM| język = en}}</ref>. Anglicy założyli na wyspie plantacje tytoniu, trzciny cukrowej i bawełny. Początkowo na plantacjach pracowali Irlandczycy, jednakże nie radzili sobie w klimacie zwrotnikowym{{r|Juang}}. Sprowadzono w ich miejsce niewolników z Afryki. Ludność rdzenna została w międzyczasie zdziesiątkowana. Po wybuchu powstań niewolniczych na Karaibach (na Antigui w 1728{{r|henry}}) Wielka Brytania zniosła oficjalnie niewolnictwo w 1734, jednak niewiele to zmieniło w sytuacji niewolników i w 1736 doszło do kolejnego powstania, którego trzech przywódców skazano na śmierć przez [[łamanie kołem]]{{r|henry}}. Czarnoskóra ludność wyspy nadal musiała pracować na plantacjach u swoich dawnych właścicieli{{r|Juang}}. W 1860 obie wyspy – Antigua i Barbuda zostały połączone jednym zarządem kolonialnym. Potomkowie dawnych niewolników domagali się autonomii. W latach 30. XX wieku wybuchały niepokoje wśród robotników{{r|gruszczak}}, co spowodowało w 1939 założenie związku zawodowego i poprawę warunków pracy<ref name=rohan>{{cytuj stronę|url=http://www-rohan.sdsu.edu/faculty/rwinslow/namerica/antiguabarbuda.html|tytuł=About Antigua and Barbuda |autor= Comparative Criminology | North America - Antigua and Barbuda:|data=|praca=|opublikowany=www-rohan.sdsu.edu|język=en|data dostępu=2013-03-03}}</ref>. W 1941 [[Stany Zjednoczone]] założyły na Antigui bazy wojskowe{{r|henry}}. W 1943 założona została [[Partia Pracy Antigui]] (ALP – ''Antigua Labour Party''), która po II wojnie światowej odgrywać zaczęła kluczową rolę w kraju. Od 1958 do 1962 obie wyspy należały do [[Federacja Indii Zachodnich|Federacji Indii Zachodnich]]{{r|gruszczak}}. W 1967 roku wyspy uzyskały częściową autonomię jako państwo stowarzyszone z Wielką Brytanią{{r|cc}}. W 1972 na skutek kryzysu na rynku cukru, a także na skutek rozwoju turystyki zostały zlikwidowane plantacje{{r|Juang}}.
=== Niepodległa Antigua i Barbuda ===
Państwo uzyskało niepodległość 1 listopada 1981 roku{{r|cc}}, stając się jednocześnie członkiem [[Wspólnota Narodów|Wspólnoty Narodów]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.thecommonwealth.org/Templates/YearbookHomeInternal.asp?NodeID=138049| tytuł = Antigua & Barbuda| data dostępu = 2013-03-03 | opublikowany = The Commonwealth| język = en}}</ref>. Ostatnim gubernatorem wysp był w latach 1967-1971 oraz 1976-1981 [[Vere Cornwall Bird]] – przewodniczący ALP. On też wybrany został na szefa rządu niepodległego państwa i pozostawał nim do 1994 roku{{r|gruszczak}}. W tym czasie gospodarka wysp była słaba. Państwo borykało się ze znacznym deficytem handlowym, związanym z restrukturyzacją gospodarki z rolniczej na turystyczną<ref name="Pendergast2">{{cytuj książkę | nazwisko = Pendergast| imię = Sara| nazwisko2 = Pendergast (red.)| imię2 = Tom|tytuł = Encyklopedia of National Economines| wydawca = Gale group| miejsce = | rok = 2002| strony = 2| isbn = }}</ref> Mimo tego a także oskarżeń o liczne przestępstwa (nielegalny handel bronią, pranie brudnych pieniędzy i korupcję) rządząca partia utrzymała większość w parlamencie i kolejnym premierem został syn Vere C. Birda – [[Lester Bird]]{{r|gruszczak}}. W drugiej połowie lat 90. gospodarka wyspy rozwinęła się na skutek rozwoju sektora finansowego<ref name="Pendergast2"/>. W 1997 państwo przyjęło ok. 3000 mieszkańców [[Montserrat (wyspa)|Montserratu]], którzy musieli ewakuować się ze swojej wyspy podczas erupcji wulkanu<ref name="Pendergast1">{{cytuj książkę | nazwisko = Pendergast| imię = Sara| nazwisko2 = Pendergast (red.)| imię2 = Tom|tytuł = Encyklopedia of National Economines| wydawca = Gale group| miejsce = | rok = 2002| strony = 1| isbn = }}</ref>.
 
W 2004 i 2009 kolejne wybory wygrała dotąd opozycyjna partia – ''[[United Progressive Party]]'' (UPP), a premierem został [[Baldwin Spencer]]{{r|henry}}<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.caribbean360.com/index.php/news/14526.html#axzz2MW4NP9vw|tytuł=UPP wins, but Bird back in parliament|opublikowany=Caribbean|język=en|data dostępu=2013-03-03}}</ref>.
Linia 130:
=== Klimat ===
[[Plik:Antigua e Barbuda Clima.jpg|thumb|Wykres klimatyczny]]
Antigua i Barbuda leży w północnej części strefy międzyzwrotnikowej. Roczna suma promieniowania słonecznego jest wysoka i wynosi ok. 6000 MJ/m². Podobnie wysokie jest usłonecznienie wynoszące około 3000 godzin. Temperatura w ciągu roku jest wyrównana i waha się od około 20 do ponad 30 °C (średnia temperatura stycznia wynosi 24 °C, a lipca 29 °C<ref name="nationsencyclopedia"/>). Wilgotność powietrza jest zmienna zarówno ciągu roku, jak i w ciągu dnia<ref name=Martyn>{{cytuj książkę | nazwisko = Martyn| imię = Danuta | tytuł = Klimat kuli ziemskiej| wydawca = PWN| miejsce = Warszawa| rok = 1995| strony = 253-258| isbn =}}</ref>. Roczna suma opadów wynosi około 1070–1140&nbsp;mm przy czym największa ich ilość spada od października do grudnia, podczas gdy w okresie od marca do czerwca trwa pora sucha. Co 5–10 lat przytrafia się [[susza]] skutkująca ogromnymi problemami w zaopatrzenie w wodę. W latach 1983–1984 na wyspy trzeba było importować słodką wodę<ref name=water/>.
 
Obszar państwa bywa nawiedzany przez cyklony tropikalne<ref name=Martyn />, szczególnie w okresie jesiennym<ref name="nationsencyclopedia"/>.
Linia 221:
W 2011 największy udział w zbiorach (w tonach) miały owoce tropikalne – 7743 ton. Na kolejnych miejscach były mleko krowie – 5700 ton, [[mango]] i [[gujawa]] – 1218 ton. Pozostałych upraw zebrano mniej niż 1000 ton. W przypadku wartości produkcji na trzecim miejscu jest mięso wołowe. W światowej produkcji żywności Antigua i Barbuda ma niewielkie znacznie. W produkcji owoców tropikalnych w 2011 zajęła 35 miejsce oraz w [[Kolokazja jadalna|taro]] 45 miejsce natomiast w pozostałych uprawach plasowała się w drugiej połowie listy krajów<ref name=FAOSTAT>{{cytuj stronę | url = http://faostat.fao.org/DesktopDefault.aspx?PageID=339&lang=en&country=8| tytuł = FAOSTAT| data dostępu = 2012-04-10| praca = FAO| data = | język = en}}</ref>.
 
Rybołówstwo jest tradycyjne, indywidualne<ref name="Brittannica online" />, mimo tego na początku XXI wieku dostarczało około 50% PKB uzyskiwanego z pierwszego sektora gospodarczego<ref name="Antigua and Barbuda: Statistical Appendix">{{cytuj książkę | nazwisko = | imię = | autor link = | tytuł = Antigua and Barbuda: Statistical Appendix| wydawca = | miejsce = | rok = 2007| strony = 3| isbn =}}</ref>. Ryby mają znaczny udział w diecie mieszkańców państwa. Konsumpcja ryb w 2008 wyniosła 52,1&nbsp;kg na mieszkańca rocznie. Było to ok. 5 razy więcej niż średnia Karaibów. Ryby najczęściej trafiają pod postacią nie przetworzoną do handlu wewnętrznego na targowiskach. Hotele i restauracje kupują około 10% krajowych połowów. Lokale te dodatkowo importują ryby i owoce morza z sąsiednich państw, najczęściej z Gujany i Trynidadu i Tobago. Antigua jest importerem również przetworów rybnych<ref name="Jousepeit203">{{cytuj pismo | nazwisko = Josupeit| imię = Helga| autor link = | tytuł = Consumption atterns for fish and seafood in the Caribbean with special emphasis on bivalves and univalves| czasopismo = A regional shellfish hatchery for the Wider Caribbean Assessing its feasibility and sustainability| wolumin = | wydanie = | strony = 203| data = 18-21 sierpnia 2010| wydawca = FAO Regional Technical Workshop| miejsce = Kingston| issn = | doi = }}</ref>.
 
Leśnictwo na Antigui i Barbudzie praktycznie nie istnieje. PKB z tej działalności miało znikomy udział w PKB ogółem<ref name="Antigua and Barbuda: Statistical Appendix" />. Od 1963 roku zwiększana jest powierzchnia lasów w celu ochrony gleb i wód. Ich udział w powierzchni kraju wynosi 11%<ref name="nationsencyclopedia"/>.
Linia 228:
Przemysł i górnictwo nie rozwinęły się w Antigui i Barbudzie<ref name=Juang />, mimo tego, że kraj posiada pokłady [[Fosforyty|fosforytów]]<ref name="Britannica Geografia 30-31" />. Jedyne gałęzie przemysłu, które się rozwinęły to: [[przemysł rolno-spożywczy]], [[Przemysł włókienniczy|przemysł tekstylny]], przemysł materiałów budowlanych oraz wyrób pamiątek dla turystów. Cały przemysł zaopatruje tylko rynek lokalny<ref name="Brittannica online" />. II sektor gospodarczy w Antigui i Barbudzie, ze względu na rozwój III sektora ma coraz mniejszy udział w PKB<ref name="National raport14">{{cytuj książkę | nazwisko = Cooper| imię = Braian |nazwisko2= Bowen |imię2= Vincent| tytuł = National Raport for Antigua & Barbuda| wydawca = Environment Division, Ministry of Tourism and Environment| miejsce = Saint Johns| rok = 2001| strony = 14| isbn =}}</ref>.
 
Park przemysłowy, zrzeszający większość przemysłu w państwie, znajduje się na Barbudzie niedaleko Coolidge<ref name="Pendergast5">{{cytuj książkę | nazwisko = Pendergast| imię = Sara| nazwisko2 = Pendergast (red.)| imię2 = Tom|tytuł = Encyklopedia of National Economines| wydawca = Gale group| miejsce = | rok = 2002| strony = 5| isbn = }}</ref>.
 
=== III sektor ===
Linia 275:
 
===== Transport kolejowy =====
Antigua i Barbuda nie ma transportu kolejowego. W latach 1903-1971 (jeszcze pod panowaniem brytyjskim) na wyspie Antigua była 80<ref name="sinfin.net">{{cytuj stronę | url = http://sinfin.net/railways/world/antigua.html| tytuł = Railways in Antigua & Barbuda| data dostępu = 2013-03-16 | autor = | opublikowany = | praca = | data = | język = en}}</ref>. (lub 77)<ref name="Pendergast3">{{cytuj książkę | nazwisko = Pendergast| imię = Sara| nazwisko2 = Pendergast (red.)| imię2 = Tom|tytuł = Encyklopedia of National Economines| wydawca = Gale group| miejsce = | rok = 2002| strony = 3| isbn = }}</ref>. kilometrowa linia o rozstawie szyn 2 stopy 6 cali (762mm) obsługująca plantację trzciny cukrowej. Linia ta była obsługiwana przez jeden parowóz "Joan". Po likwidacji linii kolejowej parowóz został przewieziony do Walii, gdzie kursuje na kolei [[Welshpool & Llanfair Light Railway]]<ref name="sinfin.net"/>.
===== Transport drogowy =====
Sieć drogowa Antigui i Barbudy jest bardzo dobrze rozwinięta w 2002 w kraju istniało około 250&nbsp;km dróg o nawierzchni ulepszonej z czego 25% było klasyfikowane jako autostrady. W państwie szczególnie na Antigui występują korzystne warunki terenowo-klimatyczne do budowy dróg<ref name="Pendergast3"/>.
===== Łączność telefoniczna =====
[[FilePlik:Red phone boxes Antigua.jpg|thumb|Czerwone budki telefoniczne]]
Łączność telefoniczną i internetową na wyspach zapewnia Cable and Wireless Antigua Ltd. Firma ta powstałą w 1929 jako część West India Telegraph Company. Jednakże pierwsze stacje telegraficzne powstały na wyspie już w 1924. W 1985 spółka zaczęła obsługiwać telefony<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.cwantigua.com/home.php?cid=3.3.0.0.0.0| tytuł = Cable & Wireless (Antigua) - Our History| data dostępu = 2013-03-23 | autor = | opublikowany = | praca = | data = | język = en}}</ref>. W 2001 na wyspie zostało uruchomione pierwsze łącze internetowe<ref name="Pendergast4">{{cytuj książkę | nazwisko = Pendergast| imię = Sara| nazwisko2 = Pendergast (red.)| imię2 = Tom|tytuł = Encyklopedia of National Economines| wydawca = Gale group| miejsce = | rok = 2002| strony = 4| isbn = }}</ref>
 
=== Gospodarcze organizacje międzynarodowe ===