Lex retro non agit: Różnice pomiędzy wersjami

'''''Lex retro non agit''''' – (''prawo nie działa wstecz'') -– [[zasada prawa]] określająca zakaz [[retroakcja|retroaktywności]] prawa.

Jest rozpowszechniona w Polsce jako pochodząca z [[Prawo rzymskie|prawa rzymskiego]] – , określana również jako zasada [[retroakcja|nieretroaktywności]] prawa ([[łacina|łac.]] ''retroactio'' – wsteczna moc obowiązywania [[akt normatywny|aktu normatywnego]]). Prawnicy rzymscy stosowali zasadę nieretroaktywności,<ref>Np. [[Cyceron|Cicero]] w oskarżeniu przeciw [[Werres]]owi [http://www.thelatinlibrary.com/cicero/verres.2.1.shtml Verr. 2,1,108n]. "''edykt wydany przez Werresa po objęciu pretury zawierał klauzule sprzeczne z podstawowymi zasadami słuszności, mające działanie retroaktywne i służące przejmowaniu spadków przez Werresa lub zmuszaniu obywateli do dawania mu łapówek za korzystne dla nich rozstrzygnięcia.''" Anna Tarwacka [http://wpia.uksw.edu.pl/sites/default/files/uksw_zeszyty_prawnicze_101_.pdf ''Termin „pirat” w pismach Cycerona – inwektywa czy coś więcej?''] s.87</ref>, jednak nie ukuli jej jako [[paremia|paremii]]<ref>Sentencja ''lex retro non agit'' sformułowana została na podstawie źródeł prawa rzymskiego. Konstytucja cesarzy Teodozjusza i Walentyniana z roku [[440]] ''leges et constitutiones futuris certum est dare formam negotiis, non ad facta praeterita revocari, nisi nominatim etiam de praeterito tempore adhuc pendentibus negotiis cautum sit'' ("''jest oczywiste, że ustawy i konstytucje mają zastosowanie tylko do działań przyszłych, nie odnoszą się do przeszłych, chyba, że wyraźnie zastrzeżono również'', [że dotyczą] ''czynności zawisłych jeszcze z okresu przeszłego''") [[Kodeks Justyniana|C.]] 1,14,7 cyt. za : Wojciech Dajczak, Władysław Bojarski, Andrzej Sokala ''Verba Iuris - reguły i kazusy prawa rzymskiego'' Toruń 1995 ISBN 83-85709-69-x s. 32 sentencja nr 132, Władysław Rozwadowski ''Prawo rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł'' Poznań 1992 ISBN 83-900964-5-5 s. 28 i 230 przypis 27. Podobnie [[Kodeks Teodozjański|C. Th.]] [http://droitromain.upmf-grenoble.fr/Constitutiones/CTh01.html#1 1,1,3] ''Omnia constituta non praeteritis calumniam faciunt, sed futuris regulam ponunt.'' (ustawy nie dotyczą przeszłych niesprawiedliwości, lecz stwarzają zasady na przyszłość) cyt. za : Paulina Święcicka [http://www.law.uj.edu.pl/users/kprz/docs/wyk%B3ad%20V%20%B3tp.pdf Łacińska terminologia prawnicza 2012/2013 Wykład V Retroaktywność prawa]</ref>. Po raz pierwszy w Polsce użył jej [[Stanisław Wróblewski]] w „Zarysie wykładu prawa rzymskiego” z 1916 roku. <ref>''„Otóż nie ulega obecnie wątpliwości, że skoro nowe prawo zastrzega wyraźnie dla siebie monopol zastosowania, trzymać się tego należy; przeciwne zdanie, według którego nowe prawo nie może działalności swej cofać wstecz, zaliczono już dawno do ideologii, a nawet ustawa wypowiadająca tę zasadę, wiąże tylko tak długo, póki w prawidłowy sposób nie będzie uchylona. (…) Jeżeli jednak w nowem prawie nie ma podstawy do przypisania mu działania wstecz, wówczas stosuje się przestrzeganą już w ustawodawstwie republiki zasadę wyrażoną zwrotem lex retro non agit, w myśl której nowe prawo nie zmienia w niczem skutków prawnych zdarzeń dawniejszych, tzn. skutków złączonych z zdarzeniami owemi przez prawo poprzednie obowiązujące.”'' "Zarys wykładu prawa rzymskiego" Kraków 1916 s. 221–222, cyt. za : Paulina Święcicka: "Łacińska terminologia"</ref><ref>Wcześniejsze sformułowanie "Ustawa obowiązuje tylko na przyszłość, a nie rozciąga swej mocy do przeszłości, (''lex obligat tantum in futurum, nunquam autem in praeteritum'') bo tylko działania przyszłe zależą od woli człowieka." [http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=174 ''Encyklopedya i methodologia obejmująca ogólny rys nauk i wiadomości prawnych przez Jana Kłodzińskiego ułożona''] Warszawa [[1842]] s.58</ref>. ''Lex retro non agit'' jest jedną z najczęściej stosowanych paremii wśród polskich prawników. W innych krajach nie jest znana, nie występuje nawet w słownikach specjalistycznych<ref>W. Wołodkiewicz, „Lex retro non agit” w: „Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich”, Warszawa 2001, str. 151 i nast.</ref>, zamiast niej jednak nieretroaktywność prawa określa się paremią ''lex prospicit non respicit'' - prawo patrzy naprzód, nie wstecz.

Podobne znaczenie ma paremia ''lex proscipit non rescipit'' (ustawa patrzy do przodu, nie ogląda się w tył). <ref>Jan Rezler ''Język łaciński dla prawników'' Wartszawa 1972 i późniejsze wydania ISBN 83-01-04974-X s. 30 ; [http://pl.scribd.com/doc/44618915/%C5%81acina ''Łacińska terminologia prawnicza''] reguła 68, [http://quizlet.com/11695273/lacina-flash-cards/ ''Łacina'']</ref>.

Artykuł 42. 1 [[Konstytucja RPRzeczypospolitej Polskiej|Konstytucji]] z [[1997]] głosi : ''Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.'' Normę tę powtarza [[Kodeks karny (1997)]] w artykule 1 § 1 : ''Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.''

Zdarza się jednak, że prawo dopuszcza retroaktywność przepisów, gdy zmiana prawa związana jest z korzyściami lub nagrodami (np. art. 4 § 1 [[Kodeks karny (1997)|k.k.]]). Bezwzględnie niedopuszczalne jest natomiast stosowanie surowszego prawa (''[[lex severior retro non agit]]''). Zakazane jest również stosowanie wyjątków od powyższej reguły w zakresie [[prawo karne|prawa karnego]] i [[prawo finansowe|finansowego]].