Bitwa białostocko-mińska: Różnice pomiędzy wersjami

|konflikt = [[II wojna światowa]], [[Front wschodni (II wojna światowa)|front wschodni]], część [[Atak Niemiec na ZSRR|operacji "Barbarossa"„Barbarossa”]]

|przyczyna = operacja "Barbarossa"„Barbarossa”

'''Bitwa białostocko-mińska''' – niemiecka operacja strategiczna przeprowadzona przez [[Grupa Armii „Środek”|Grupę Armii "Środek"„Środek”]] podczas wkraczania na teren [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]] w czasie pierwszych dni [[Atak Niemiec na ZSRR|operacji "Barbarossa"„Barbarossa”]]. Bitwa trwała od 22 czerwca do 3 lipca 1941 roku. Jej cel, którym było okrążenie [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] wokół [[Mińsk]]a, został osiągnięty. Wszystkie poważniejsze kontrataki Rosjan i próby przebicia się nie powiodły się, tym samym obrońcy zostali pokonani, a [[Wehrmacht]] wziął do niewoli olbrzymią liczbę radzieckich [[Jeniec wojenny|jeńców wojennych]]<ref name=autonazwa1>{{cytuj książkę | autor = [[Mark Sołonin]]| tytuł = 22 czerwca 1941, czyli Jak zaczęła się Wielka Wojna ojczyźniana| wydawca = Dom Wydawniczy Rebis| miejsce = Poznań| rok = 2007| strony = 528–529| isbn = 9788375101300}}</ref> (według niemieckich źródeł było to bez mała 300 000 jeńców wojennych).

Grupa Armii "Środek"„Środek” dowodzona przez feldmarsz. [[Fedor von Bock|Fedora von Bocka]] miała za zadanie atak z [[Polska|Polski]] na osi [[Białystok]]–Mińsk–[[Smoleńsk]] w kierunku [[Moskwa|Moskwy]]. W skład grupy wchodziły [[9 Armia (III Rzesza)|9.]] i [[4 Armia (III Rzesza)|4. Armia]]. Jednostkami pancernymi tej grupy była [[3 Armia Pancerna (III Rzesza)|3. Grupa Pancerna]] [[Hermann Hoth|Hotha]] i [[2 Armia Pancerna (III Rzesza)|2. Grupa Pancerna]] [[Heinz Guderian|Guderiana]]. Dwie armie piechoty liczyły po 33 dywizje, a grupy pancerne liczyły z kolei po 9 dywizji pancernych, 6 zmotoryzowanych i 1 kawalerii. Grupa Armii "Środek"„Środek” mogła liczyć na pomoc [[2 Flota Powietrzna Luftwaffe|2. Floty Powietrznej Luftwaffe]].

Naprzeciw niemieckich wojsk stanął [[Front Zachodni (1941)|Front Zachodni]] Armii Czerwonej dowodzony przez gen. armii [[Dmitrij Pawłow|Dmitrija Pawłowa]]. W skład frontu wchodziły [[3 Armia (ZSRR)|3.]], [[4 Armia (ZSRR)|4.]] i [[10 Armia (ZSRR)|10. Armia]] wzdłuż granicy. [[13 Armia (ZSRR)|13. Armia]] trzymana była jako rezerwa naczelnego dowództwa [[Stawka Najwyższego Naczelnego Dowództwa|Stawki]] i wstępnie istniała tylko jako oddział kwatery głównej, bez wydzielonych zadań. Razem radziecki Front Zachodni posiadał 25 dywizji strzeleckich i kawalerii, 13 dywizji pancernych i 7 dywizji zmotoryzowanych.

Jednostki Armii Czerwonej stacjonujące na [[Białoruś|Białorusi]] miały za zadanie odpowiedzieć na atak Niemców w sposób jak najbardziej zajadły, prowadząc działania wojenne na terenie okupowanej przez III Rzeszę Polski. Front jednak wykazywał się dużymi niedoborami wzdłuż flanek, co spowodowane było wyznaczeniem [[Linia demarkacyjna III Rzesza-ZSRR|linii demarkacyjnej]] po podziale Polski w 1939 roku. I to właśnie OKH (''[[Oberkommando des Heeres]]'') wykorzystało tątę sytuację odcinając większość sił Frontu Zachodniego Armii Czerwonej od innych jednostek w podwójnym okrążeniu umiejscowionym w rejonie Białegostoku i [[Nowogródek|Nowogródka]], znajdującym się na zachód od Mińska.

[[Plik:Bundesarchiv Bild 121-1208, Russland, bei Bialystock, zerstörtes Flugzeug.jpg|thumb|300px|Zniszczony myśliwiec [[MiG-3]] na zbombardowanym radzieckim lotnisku polowym pod Białymstokiem]]

* Grupa Armii "Środek"„Środek” (feldmarsz. Fedor von Bock)<ref>Dane na temat składu Grupy Armii "Środek"„Środek” 22 czerwca 1941 roku pochodzą z: {{cytuj książkę | tytuł = Encyklopedia II wojny światowej nr 11: Operacja „Barbarossa” cz. II. Działania Grupy Armii „Środek” i „Południe” – Mali sojusznicy Hitlera| wydawca = Oxford Educational sp. z o.o.| rok = 2007| strony = 183| isbn = 978-83-7425-686-5}}</ref>

22 czerwca 1941 roku siły pancerne obu stron w rejonie operacyjnym radzieckiego Frontu Zachodniego były następujące:

| XXXIX Korpus Zmotoryzowany<ref name=autonazwa1 /> || [[7 Dywizja Pancerna (III Rzesza)|7. Dywizja Pancerna]], [[20 Dywizja Pancerna (III Rzesza)|20. Dywizja Pancerna]] || 494 || 288 || 61

| XLVI Korpus Pancerny<ref name=autonazwa1 /> || [[10 Dywizja Pancerna (III Rzesza)|10. Dywizja Pancerna]] || 182 || 0 || 125

| [[6 Korpus Zmechanizowany (ZSRR)|6. Korpus Zmechanizowany]]<ref name=autonazwa1 /> || 4., 7., 29. || 1131 || 452<ref group="uwaga">1 czerwca 1941 roku korpus posiadał 114 czołgów KW, 238 T-34, a kolejne 100 T-34 zostały dostarczone do 22 czerwca (Sołonin 2007, s. 99–100).</ref>

| [[5 Korpus Zmechanizowany (ZSRR)|5. Korpus Zmechanizowany]]<ref name=autonazwa1 /> || 13., 17., (109. nie w składzie) || 861 || 17

| Czołgi w różnych innych jednostkach || dywizje strzeleckie, itp. || nie wliczone || –

[[Plik:Battle of Bialystok–Minsk.png|thumb|300pxupright=1.5|Mapa pokazująca kierunki uderzeń wojsk niemieckich, kontrataki wojsk radzieckich i kotły z okrążonymi siłami Armii Czerwonej]]

Tzw. w terminologii wojskowej kocioł, który tworzyła Armia Czerwona i który wbijał się klinem w terytorium Polski okupowanej przez III Rzeszę, ze swoim centrum w Białymstoku, był kluczowy dla OKH. Poza Białymstokiem, Mińsk był podstawowym węzłem kolejowym i punktem obronnym na głównym szlaku drogowym i kolejowym w kierunku Moskwy.

Częściowo zamknięta w sidłach niemieckiej operacji była także część [[11 Armia (ZSRR)|11. Armii]] [[Front Północno-Zachodni (radziecki)|Frontu Północno-Zachodniego]]. Na północy zaatakowała 3. Grupa Pancerna odcinając 11. Armię od Frontu Zachodniego i przekraczając rzekę [[Niemen]]. 2. Grupa Pancerna przekroczyła rzekę [[Bug]] i weszła 60 km w głąb terytorium radzieckiego do 23 czerwca. Celem tych dywizji pancernych było połączenie się na wschód od Mińska i uniemożliwienie jakimkolwiek jednostkom Armii Czerwonej wycofania się z okrążenia. Działając wraz z grupami pancernymi, 9. i 4. Armia przecięły radziecki kocioł i zaczęły okrążać siły radzieckie wokół Białegostoku. 23 czerwca radziecka 10. Armia próbowała kontrataku w zgodzie z planami przedwojennymi. Kontratak jednak się nie powiódł. 24 czerwca gen. Pawłow rozkazał gen. Bołdinowi objąć dowództwo nad 6. i 11. Korpusem Zmechanizowanym oraz [[6 Korpus Kawalerii (ZSRR)|6. Korpusem Kawalerii]] w celu podjęcia kontrataku w kierunku [[Grodno|Grodna]], aby uniemożliwić okrążenie jednostek Armii Czerwonej wokół Białegostoku. Kontratak ten również się nie powiódł, Rosjanie ponieśli potężne straty, chociaż niektóre jednostki zdołały wyrwać się z okrążenia.

[[Plik:Invasion1941.jpg|thumb|300pxupright=1.5|Przebieg inwazji [[Państwa Osi|państw Osi]] na Związek Radziecki pomiędzy 22 czerwca a 25 sierpnia 1941 roku]]

Wieczorem 25 czerwca niemiecki XLVII Korpus Pancerny wbił się klinem pomiędzy [[Słonim]]em a [[Wołkowysk]]iem zmuszając Pawłowa do wydania rozkazu wycofania wszystkich wojsk w kotle za rzekę [[Szczara]] przy miejscowości Słonim w celu uniknięcia okrążenia. Większość formacji z powodu braku paliwa musiała się wycofywać pieszo. Odwrót ten otworzył drogę na Mińsk od strony południowej.

Pięć dni po rozpoczęciu inwazji, 27 czerwca, zamknęły się "nożyce"„nożyce” grup pancernych Guderiana i Hotha na wschód od Mińska. Grupy te wdarły się na odległość 321 km w głąb terytorium [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]], co stanowiło prawie ⅛ odległości do Moskwy. Było to niesłychane w historii wojskowości osiągnięcie. Dzień później, 28 czerwca, 9. i 4. Armia niemiecka połączyły się na wschód od Białegostoku, rozdzielając tym samym okrążone wojska radzieckie na dwie części – mniejszą białostocką, w skład której wchodziła 10. Armia radziecka i większą nowogródzką, w skład której wchodziły armie 3. i 13. Ostatecznie w ciągu 17 dni radziecki Front Zachodni stracił 420 000 żołnierzy z ogólnej liczyliczby 625 000. 29 czerwca 1941 roku stolica Białorusi Mińsk została zdobyta przez Niemców.

Drugi kontratak Armii Czerwonej przeprowadzony przez 20. Korpus Zmechanizowany i [[4 Korpus Powietrznodesantowy (ZSRR)|4. Korpus Powietrznodesantowy]] nie powiódł się także, okrążenie nie zostało przerwane i tym samym 30 czerwca siły radzieckie zostały całkowicie zamknięte.

Niemieckie siły ostatecznie okrążyły i zniszczyły lub wzięły do niewoli jednostki radzieckiej 4. Armii w sile ok. 20 dywizji, podczas gdy resztki 4. Armii uciekły w panice w kierunku rzeki [[Berezyna (dopływ Dniepru)|Berezyna]].

Ogólnie Niemcy wzięli do niewoli 290 000 żołnierzy radzieckich (większość z [[Jeńcy sowieccy w niewoli niemieckiej (1941-1945)|nich]] zmarła z powodu nieludzkich warunków panujących w obozach jenieckich), zniszczyli 1500 dział i 2500 czołgów – mimo wszystko 250 000 czerwonoarmistów udało się uniknąć niewoli.

Szybki marsz na wschód był szansą na dotarcie [[Wehrmacht]]u do [[Smoleńsk]]a, skąd mógł być już planowany bezpośredni atak na [[Moskwa|Moskwę]]. Sytuacja taka sprawiała wrażenie totalnej klęski Związku Radzieckiego i samo [[Oberkommando der Wehrmacht|OKW]] ogłosiło zwycięstwo już po kilku dniach od rozpoczęcia operacji "Barbarossa"„Barbarossa”. Pomimo tej radosnej atmosfery [[Adolf Hitler|Hitler]] oskarżył dowódców jednostek pancernych o niepotrzebne luki pomiędzy nimi a jednostkami piechoty i nakazał tygodniową przerwę w marszu, aby piechota mogła dotrzeć do pozycji, które zajęły jednostki pancerne. Decyzja ta była przyjęta z dużym niezadowoleniem, dowódcy jednostek pancernych obawiali się, że przerwa taka może spowodować utratę impetu ofensywy.

* {{cytuj książkę | autor = Christer Bergström | tytuł = Barbarossa -– The Air Battle: July–December 1941 | wydawca = Chervron/Ian Allen| miejsce = London| rok = 2007| strony = | isbn = 978-1-85780-270-2}}

* {{cytuj książkę | autor = David Glantz | tytuł = Barbarossa: Hitler'sHitler’s invasion of Russia 1941 | wydawca = Tempus | miejsce = Stroud | rok = 2001| strony = | isbn = 075241979X}}

* {{cytuj książkę | autor = Bryan I. Fugate| autor2 = Lew Dworecki| tytuł = Thunder on the Dnepr: Zhukov-Stalin and the defeat of Hitler'sHitler’s Blitzkrieg}}