Kosmos (powieść): Różnice pomiędzy wersjami

'''Kosmos''' – ostatnia [[powieść]] [[Witold Gombrowicz|Witolda Gombrowicza]], wydana po raz pierwszy w [[1965]] roku przez Instytut Literacki w [[Paryż]]u. Kolejne wydanie zostało włączone do jedenastotomowych ''Dzieł zebranych'' – wydawanych w Paryżu w latach [[1967]]–[[1977]]1967–1977. W [[Polska|Polsce]] po raz pierwszy powieść została wydana w dziesięciotomowych ''Dziełach zebranych'' wydawanych w latach [[1986]]–[[1988]]1986–1988 przez [[Wydawnictwo Literackie]] w [[Kraków|Krakowie]] pod redakcją [[Jan Błoński|Jana Błońskiego]]{{fakt|data=2010-03}}.

* Pani Wojtysowa ("Mańcia"„Mańcia”, "Kulka"„Kulka”) – właścicielka pensjonatu, do którego trafiają Witold i Fuks; ciotka Katasi

* Leon Wojtys – jej mąż

* Lena – córka państwa Wojtysów

* Ludwik – mąż Leny

* Katasia – gosposia w pensjonacie

Akcja powieści dzieje się w [[Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce|dwudziestoleciu międzywojennym]] czasie wakacji w [[Zakopane]]m. Narrator – Witold i jego przyjaciel Fuks trafiają do pensjonatu, prowadzonego przez panią Wojtysową. Uwagę narratora przyciąga jej siostrzenica o imieniu Katasia, która na skutek wypadku samochodowego ma nieestetycznie zniekształcone usta. Myśl Witolda zaprząta też napotkany po drodze wróbel powieszony na sznurku. Przyjaciel bohatera, Fuks, zauważa na suficie w ich pokoju, znak strzałki, który doprowadza bohaterów do patyka powieszonego na sznurku analogicznie do wróbla. Witold, zaczyna podejrzewać, że wokół niego rozgrywają się dziwne tajemnicze mistyfikacje, podejrzewa, że ktoś daje mu znaki, których on sam nie potrafi odczytać. Witold i Fuks próbują ułożyć rzeczywistość z przypadkowych elementów. Bohater interesuje się również Leną i próbuje przez okno podglądać ja w intymnej relacji z mężem. Powieść kończy się wyjazdem w góry, w czasie którego mąż Leny – Ludwik – popełnia samobójstwo przez powieszenie się, a stary Leon w obecności uczestników wyprawy onanizuje się o zmroku w miejscu swej dawnej przygody erotycznej.

''Kosmos'', opatrzony później (jak inne jego dzieła) obszernym autokomentarzem pisarza i określany przez wielu badaczy jako arcydzieło Gombrowicza{{fakt|data=2010-03}}, to powieść, której tematem staje się problem [[percepcja|percepcji]] świata, relacji między jednostką a [[rzeczywistość|rzeczywistością]] oraz [[świadomość|świadomością]]. Gombrowicz podejmuje w niej próbę analizy aktu poznawczego oraz uchwycenia mechanizmu odbierania lub kreacji świata przez [[intelekt]] i [[wyobraźnia|wyobraźnię]] jednostki (okrzyk narratora: "Dzika„Dzika potęgo myśli wątłej!"”). Kwestie te najlepiej ilustruje fragment ''Dziennika'' z roku 1966:

''"Spośród„Spośród nieskończoności zjawisk, które zdarzają się wokół mnie wyodrębniam jedno. Wybieram np. popielniczkę na stole (reszta pozostaje w cieniu). Jeśli percepcja tego typu tłumaczy się (np. zauważyłem popielniczkę, ponieważ chce strząsnąć do niej popiół z papierosa, którego właśnie palę), wszystko jest na swoim miejscu. Jeśli spostrzegłem tątę popielniczkę przypadkiem i więcej do niej nie wracam, wtedy również wszystko jest w porządku. Jeśli jednak po zauważeniu zjawiska, bez żadnego specjalnego znaczenia wracam do niego, wtedy jest właśnie bieda. Dlaczego do niej wróciłeś, jeżeli jest bez znaczenia? Ach tak! A więc jednak coś dla ciebie znaczyła od momentu, w którym znów na nią spojrzałeś. Oto jak z powodu prostego faktu, że skoncentrowałeś się bez powodu o sekundę za długo na jakimś zjawisku, ta rzecz zaczyna wyróżniać się z całej reszty, wypełniać się sensem. Jest coś w świadomości, co ją przekształca w pułapkę zastawioną na nią samą"samą”''{{fakt|data=2010-03}}

W rezultacie ''Kosmos'' podejmuje klasyczny temat myśli europejskiej, który stawiali [[Rene Descartes|Kartezjusz]], [[Immanuel Kant|Kant]], [[Edmund Husserl|Husserl]] czy [[Martin Heidegger|Heidegger]]: możność (lub niemożność) poznania bytu i wykroczenia poza doświadczenie [[egzystencja]]lne jednostki{{fakt|data=2013-12}}. Gombrowicz znał gruntownie [[filozofia|filozofię]] europejską, czytał teksty źródłowe, a na łożu śmierci prowadził po francusku prywatne wykłady z dziejów myśli dla żony Rity i Dominique'aDominique’a de Roux (ogłoszone w wersji książkowej w tomie zbiorowym ''Gombrowicz filozof''). W ''Kosmosie'' wyraża wolę odnajdywania [[prawda obiektywna|prawdy obiektywnej]], zarazem gorzkie przekonanie, że byłaby niepochwytna{{fakt|data=2013-12}}.

[[Kategoria:Twórczość Witolda Gombrowicza|Kosmos]]