Safawidzi: Różnice pomiędzy wersjami

Początki historii rodu Safawidów są niejasne. Być może z pochodzenia byli [[Kurdowie|Kurdami]], "ale pod każdym praktycznym względem byli tureckojęzyczni i sturkizowani"<ref name="SAFAWID">{{cytuj stronę| url = http://www.iranica.com/articles/iran-ii2-islamic-period-page-4 | tytuł = Iran (2)Iran in the Islamic Period (651-1980s) THE SAFAVIDS (1501-1722) | data dostępu = 22 stycznia 2011 | autor = Ehsan Yarhsater| opublikowany = Encyclopaedia Iranica| język = en}}</ref>. Ich kariera rozpoczęła się na początku XIV wieku, gdy [[Safi ad-Din Iszak|Safi ad-Din]] (zm. 1324) przejął przywództwo lokalnego [[tarika]]tu z siedzibą w [[Ardabil (miasto)|Ardabilu]], który od jego imienia zaczęto nazywać "safawijje". Przywództwo tarikatu "safawijje" miało charakter dziedziczny wśród potomków Safi ad-Dina. On sam był [[sunnizm|sunnitą]] należącym do [[mazhab|szkoły]] [[Szafiʾici|szafi'ickiej]], jednak w bliżej nieznanym momencie jego następcy przyjęli [[szyizm]]. Safawidzka propaganda znajdowała żywy oddźwięk wśród turkmeńskich plemion, które od XV wieku łączyła wrogość w stosunku do centralizacyjnej polityki [[Imperium osmańskie|Osmanów]], będącej nie do pogodzenia z tradycyjnym koczowniczym stylem życia. Kiedy w roku 1447/1448 przywództwo tarikatu przejął [[Dżunajd Ibn Ibrahim|Dżonejd]] (zm. 1460), zaczął on zbierać wokół siebie Turkmenów i organizować ich do najazdów na narody [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazu]] pod hasłem [[dżihad]]u. Te najazdy doprowadziły Safawidów do konfliktu z [[szyrwan]]szahem i najpotężniejszym władcą regionu, przywódcą [[Kara Kojunlu]] [[Dżahanszah]]em (1438 – 1467), który nakazał Dżonejdowi rozwiązać jego siły. Dżonejd schronił się pod protektoratem rywala Dżahanszaha, wodza [[Ak Kojunlu]] [[Uzun Hasan]]a (1452 – 1478), ostatecznie zginął jednak w trakcie kolejnego rajdu w walce z siłami szyrwanszaha. Jego syn [[Hajdar Ibn Dżunajd|Hajdar]] (zm. 1488) wziął za żonę córkę Uzun Hasana, jednak następca tego ostatniego, [[Jakub Ibn Uzun Hasan|Jakub]] (1478 – 1490), poczuł się zagrożony przez rosnącą potęgę Safawidów i w przymierzu z szyrwanszahem pokonał i zabił ich przywódcę. To właśnie za czasów Hajdara zwolennicy Safawidów zaczęli nosić czerwone turbany z dwunastoma frędzlami na cześć dwunastu [[imam (szyizm)|imamów]], od których otrzymali nazwę [[Kyzyłbasze]] (dosłownie "czerwone głowy"). Jakub uwięził synów Hajdara, jednak jeden z następnych przywódców Ak Kojunlu, [[Rustem Ibn Maksud|Rustem]] (1493 – 1497), uwolnił ich, tylko po to by w roku 1494 zaatakować Safawidów i zabić najstarszego z nich [[Ali Mirza|Alego]]. Po tym wydarzeniu siedmioletni wówczas brat Alego, [[Isma'il I|Esma'il]] (1501 – 1524), ukrył się w [[Lahidżan]]ie pod opieką miejscowego władcy. Mimo śmierci trzech kolejnych przywódców Safawidzi zachowali wpływy wśród swoich zwolenników, co można wyjaśnić odwoływaniem się przez nich do posłuszeństwa jakie adept sufizmu ("morid") powinien okazywać swojemu mistrzowi ("morszid-e kamil"), przypisywaniem sobie statusu wcielenia Boga i zarazem przedstawiciela [[ghajba|nieobecnego]] imama. Wykorzystując ciągłe walki o władzę pośród Ak Kojunlu w roku 1499 Esma'il opuścił Lahidżan i udał się do Ardabilu. Latem następnego roku zebrało się wokół niego około 7 tys. Kyzyłbaszy i w grudniu pokonał on i zabił szyrwanszaha Farrochsajara (1468 – 1500), mszcząc tym samym śmierć ojca i dziadka. Z kolei w roku 1501 Esma'il pokonał siły Ak Kojunlu w bitwie na równinie Szarur nieopodal [[Nachiczewan (miasto)|Nachiczewan]]u i zajął [[Tebriz]], gdzie zaczęto w jego imieniu bić monety oraz czytać [[Chutba|chutbę]]. Ogłosił on wówczas [[imamizm]] prawdziwą religią. Bitwa na równinie Szarur okazała się decydująca i do roku 1508 Esma'ilowi udało się zająć resztę terytoriów Ak Kojunlu w Iranie i [[Irak]]u<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko= Składanek | imię=Bogdan | tytuł= Historia Persji. T. 3, Od Safawidów do II wojny światowej | data=2007 | wydawca=Wydawnictwo Akademickie Dialog | miejsce=Warszawa | isbn=978-83-89899-78-1 | strony=14 – 21}}; {{Cytuj książkę | nazwisko=İnalcık | imię=Halil | inni=przeł. Justyn Hunia | tytuł= Imperium Osmańskie : epoka klasyczna 1300-1600 | data=2006 | wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego | miejsce=Kraków | isbn=83-233-2194-9 | strony=43 – 44}}; {{Cytuj książkę | autor r=R.M. Savory | rozdział=Şafawids I. Dynastic, political and military history. II. Economic and commercial history; trade relations with Europe | nazwisko=Bosworth | imię=C.E. | nazwisko2=Van Donzel | imię2=E. | nazwisko3=Heinrichs | imię3=W.P. | nazwisko4=Lecomte | imię4=G.| tytuł=The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume VIII | data=1995 | wydawca=E.J. Brill | miejsce=Leiden | isbn=90-04-09834-8 | strony=766 – 767}}; {{Cytuj pismo | czasopismo=Der Islam |nazwisko=Savory |imię=R.M. |autor= |tytuł=The Struggle for Supremacy in Persia after the death of Tīmūr |oznaczenie=1965 |wolumin= 40 |strony=50, 55 – 59, 62 – 64 | issn =1613-0928 |doi = 10.1515/islm.1964.40.1.35 | url=http://www.reference-global.com/doi/abs/10.1515/islm.1964.40.1.35 |język=en}}</ref><ref name="Matthee">{{cytuj stronę| url = http://www.iranica.com/articles/safavids | tytuł = SAFAVID DYNASTY | data dostępu = 22 stycznia 2011 | autor = Rudi Matthee | opublikowany = Encyclopaedia Iranica| język = en}}</ref><ref name="SAFAWID"/>.