Grażdanka: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
OBAC Znacznik: usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) |
Lajsikonik (dyskusja | edycje) m Wycofano edycje użytkownika 2A01:111F:824:2200:226:B9FF:FE06:1C08 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Rybulo7. |
||
Linia 1:
[[Plik:Geometria Slavenski Zemlemerie.jpg|thumb|right|Okładka pierwszej książki opublikowanej w grażdance (1708)]]
'''Grażdanka''' ([[język rosyjski|ros.]] skrót odprzymiotnikowy od ''grażdanskij szrift'', tj. pismo świeckie) – zbliżona do form [[antykwa|antykwy]] łacińskiej graficzna odmiana [[cyrylica|cyrylicy]], opracowana i wprowadzona za czasów [[Piotr I Wielki|Piotra I Wielkiego]] w latach [[1708]]-[[1711]].
Pierwotnie dokonano tylko modyfikacji kształtu liter i zachowano w grażdance wszystkie litery należące do cyrylicy. Jednakże szersze stosowanie grażdanki pokazało, że zasób liter nie w pełni nadaje się do zapisu tekstów rosyjskich, ponieważ cyrylica pierwotnie służyła do zapisu tekstów w [[język cerkiewnosłowiański|języku cerkiewnosłowiańskim]]. Dlatego też w ciągu XVIII w. dokonywano następujących zmian:
* usunięto litery oznaczające [[głoska|głoski]] występujące pierwotnie w języku cerkiewnosłowiańskim, a niewystępujące w języku rosyjskim — np. znaki samogłosek nosowych, wymawianych już od dawna jako 'u' (dawne 'ǫ') i 'a' (dawne 'ę'), zapisywane były w tekstach cerkiewnosłowiańskich ''jusami'', które dublowały się ze znakami i dwuznakami na 'u', 'a', 'ju' i 'ja';
* usunięto litery (np. ''[[omega]]'' i ''dzelo'') niestosowane już do zapisu słów, a tylko do tradycyjnego zapisu liczb (w [[Język staro-cerkiewno-słowiański|języku staro-cerkiewno-słowiańskim]] liczby zapisywano z grecka, pisząc obok siebie litery, z których każdej przypisywano określoną wartość liczbową — suma tych wartości oznaczała zapisaną liczbę; nad pierwszą i ostatnią literą tak przedstawionej liczby pisano znak ''[[tytło]]'' podobny graficznie do [[tylda|tyldy]]);
* dodano nowe litery ('э' i obecna postać 'я' zostały wprowadzone w [[1710]], 'й' w [[1735]], a 'ё' w [[1797]]), aby pisownia lepiej oddawała wymowę.
Jednakże w XVIII w. nie zmieniono utrwalonej pisowni wyrazów rosyjskich opartej często na naśladownictwie pisowni wyrazów staro-cerkiewno-słowiańskich (dlatego np. 'je' w zależności od wyrazu zapisywano literą E lub Ѣ).
5 lipca [[1917]] r. dokonano ostatecznej reformy pisowni, usuwając kolejne zbędne litery, aby uprościć i ujednolicić pisownię (np. odtąd 'je' jest zapisywane wyłącznie jako E).
Literę ъ w latach 1920. i 1930. często zamieniano apostrofem, ale zmiana ta nie przyjęła się.
Na podstawie w ten sposób modyfikowanego alfabetu rosyjskiego zmodyfikowano w [[XVIII wiek|XVIII]]-[[XIX wiek|XIX w.]] inne alfabety cyryliczne, zarówno stare (w [[Bułgaria|Bułgarii]] i [[Serbia|Serbii]]) jak i nowe (na [[Ukraina|Ukrainie]], [[Białoruś|Białorusi]], w [[Mołdawia|Mołdawii]], [[Macedonia|Macedonii]] oraz [[Laponia|Laponii]]). W XX w. alfabet ten zaadaptowany został do zapisu licznych języków na terenie [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] oraz w [[Mongolia|Mongolii]]. Sytuacja taka utrzymuje się w zasadzie do dziś, aczkolwiek niektóre z tych języków porzuciły grażdankę na rzecz [[alfabet łaciński|alfabetu łacińskiego]]. W większości tych lokalnych odmian grażdanki dodane zostały dodatkowe litery dla oddania dźwięków nie występujących w języku rosyjskim.
Stary ("kościelny") kształt cyrylicy (tzw. [[połuustaw]]) jest dziś zachowywany jedynie w wydawnictwach cerkiewnych w [[język cerkiewnosłowiański|języku cerkiewnosłowiańskim]], aczkolwiek i te coraz częściej drukowane są grażdanką. Dotyczy to w szczególności wydawnictw przeznaczonych do użytku wiernych (modlitewniki, śpiewniki).
== Zobacz też ==
{{commonscat|Russian alphabet (marks by Peter I)}}
{{wikisłownik|grażdanka}}
* [[Alfabet rosyjski]]
* [[Alfabet ukraiński]]
* [[Alfabet białoruski (cyrylicki)]]
* [[Alfabet bułgarski]]
{{Cyrylica}}
{{Pisma świata}}
[[Kategoria:Cyrylica]]
| |||