Narodowy socjalizm w Austrii: Różnice pomiędzy wersjami

'''[[Austria]]ckiAustriacki ruch [[Narodowy socjalizm|narodowosocjalistyczny]]''' wywodził się z [[Niemiecka Partia Robotnicza (Austro-Węgry)|Niemieckiej Partii Robotniczej]] (''Deutsche Arbeiterpartei'', DAP), ugrupowania założonego w [[1903]], działającego wśród niemieckiej ludności [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]], głównie na terenach późniejszej [[Austria|Austrii]] oraz [[Czechy|Czech]] i [[Morawy|Moraw]], postulującego walkę w obronie niemieckich robotników, a od [[1913]] także głoszącego hasła [[Antysemityzm|antysemickie]].

Upadek Austro-Węgier przyniósł podział DAP. Nastąpił on już w maju [[1918]] podczas zjazdu partii, powstała wówczas '''Niemiecka Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza Austrii (''Deutsche Nationalsozialistische Arbeiterpartei Österreichs'', DNSAPÖ)''', na której czele stanął [[Walter Riehl]], wcześniej kierujący młodzieżówką DAP. Nawiązał on w [[1920]] współpracę z ruchami [[Narodowy socjalizm|narodowosocjalistycznymi]] w Niemczech i Czechach, m.in. z [[Adolf Hitler|Hitlerem]], przejmując stamtąd wiele elementów programowych. W [[1923]] nadszedł kryzys w partii -– Riehl ustąpił ze stanowiska, a ugrupowanie rozpadło się na kilka części (m.in. Związek Niemieckosocjalistyczny W. Riehla, grupa K. Schulza). Jedną z przyczyn kryzysu był też upadek [[Pucz monachijski|puczu monachijskiego]].

Odnowa ruchu narodowosocjalistycznego nastąpiła w [[1926]] -– partię założono tym razem pod postacią austriackiej części niemieckiej '''[[NSDAP]] (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza -– ''Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei'')'''. Została zorganizowana identycznie jak w każdym z landów niemieckich i podporządkowana niemieckiej centrali. Na jej czele stanęli jednak działacze (m.in. Alfred Eduard Frauenfeld, [[Arthur Seyss-Inquart]]), którzy pragnęli zachować pewną odrębność. Partia szybko się rozszerzała, przejmując członków Partii Wszechniemieckiej, Landbundu, a także narodowych skrzydeł [[Austriacka Partia Chrześcijańsko-Społeczna|Austriackiej Partii Chrześcijańsko-Społecznej]] i [[Heimwehr]]y. W wyborach [[1930]] osiągnęła kilkuprocentowy wynik oraz ani jednego mandatu. Partia jednak rozbudowywała się organizacyjnie, tworzyła własne bojówki ([[Sturmabteilung|SA]] i [[Schutzstaffel|SS]]). W wyborach lokalnych do rad gmin w [[1932]] NSDAP zdobyła już największą liczbę głosów po Partii Chrześcijańsko-Socjalnej. W wyborach tych NSDAP posługiwała się hasłem: "500„500 tys. bezrobotnych -– 400 tys. Żydów -– wybór bardzo prosty: głosuj na narodowych socjalistów"socjalistów”. Tego wyniku nie udało się jednak zweryfikować w kolejnych wyborach parlamentarnych wskutek wprowadzenia w Austrii -– m.in. również w obawie przed rosnącymi wpływami narodowych socjalistów -– [[Austrofaszyzm|austrofaszystowskiej]] dyktatury [[Engelbert DollfussDollfuß|Engelberta Dollfussa]].

To zdarzenie zadecydowało o radykalizacji oblicza partii -– na jej czele stanęli nowi, młodzi działacze, który zdecydowali się walczyć o władzę środkami nielegalnymi. Gdy w czerwcu [[1933]] Dollfuss zdelegalizował NSDAP i podjął decyzję o rozbrojeniu jej bojówek, NSDAP odpowiedziało wzmożeniem działań terrorystycznych, a wreszcie próbą zamachu stanu, która miała miejsce [[25 lipca]] 1934. Autorzy spisku planowali aresztować rząd i powołać własny, jednak mimo opanowania gmachu rządu, w którym znajdował się kanclerz Dollfuss (który został podczas puczu raniony i zmarł), zamach przeprowadzony przez ok. 150-osobowy oddział się nie powiódł -– sytuację opanowali stronnicy Dollfussa, na czele nowego rządu stanął [[Kurt Schuschnigg]]. Także [[Benito Mussolini|Mussolini]] wysłał nad granicę austriacką włoskie wojska, aby w razie potrzeby interweniować w obronie rządu. W tej sytuacji Adolf Hitler, który chciał zatrzeć niekorzystne wrażenie po zamachu oraz uspokoić Mussoliniego, choć przyjął uchodźców narodowosocjalistycznych z Austrii, zmniejszył swoje poparcie dla austriackiej NSDAP (zlikwidował radiostację nadającą z Niemiec, zlikwidował tzw. Legion Austriacki powołany z uchodźców).

Austriacka NSDAP po tych wydarzeniach ucichła na pewien czas, jednak aktywna polityka niemiecka wobec Austrii, wobec której rząd w [[Wiedeń|Wiedniu]] stopniowo się uginał, przywróciła jej znaczenie. W [[1936]], po zawarciu układu austriacko-niemieckiego, NSDAP została na powrót zalegalizowana, a do rządu austriackiego trafiło dwóch narodowych socjalistów, w tym [[Edmund Glaise-Horstenau]], który po kilku miesiącach został ministrem spraw wewnętrznych. Ożywiła się działalność terrorystyczna nazistowskich bojówek, których liczebność wzrastała także m.in. dzięki temu, że praktycznie nie działała już prawicowa [[Heimwehr]]a. Działacze NSDAP próbowali powołać nawet legalne ugrupowanie polityczne, czemu jednak Schuschnigg się sprzeciwił wobec istniejącego monopolu [[Front Ojczyźniany (Austria)|Frontu Ojczyźnianego]]. W tym ostatnim coraz większą rolę zaczynał odgrywać Seyss-Inquart, związany z NSDAP, choć nie będący jej członkiem, który stał się łącznikiem między partią nazistowską a kanclerzem. Wraz ze wzrostem znaczenia narodowych socjalistów, kanclerz Schuschnigg próbował odsunąć Seyss-Inquarta, jednak bezskutecznie.

NSDAP była w tym okresie narzędziem Hitlera w jego dążeniu do podporządkowania sobie Austrii, mimo istniejących w partii grup pragnących zachowania suwerenności Austrii, przy pozostawieniu jedności ideowej z niemiecką NSDAP (np. Seyss-Inquart). Po spotkaniu Hitlera z Schuschniggiem w [[Berchtesgaden]] [[12 lutego]] [[1938]] działacze związani z NSDAP zostali mianowani na znaczące stanowiska rządowe: Seyss-Inquart został ministrem spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego, natomiast Glaise-Horstenau ministrem wojska. Do partii napływały duże rzesze nowych członków, głównie z uwagi na przewidywany rychły jej sukces. Próba podjęcia oporu przeciw Hitlerowi przez Kanclerza w końcu lutego spowodowała znaczące nasilenie działalności bojówek narodowosocjalistycznych -– to oraz nieustający nacisk Hitlera spowodowały odwołanie zapowiedzianego przez Schuschnigga plebiscytu w sprawie przyłączenia Austrii do Niemiec oraz zastąpienie rządu Schuschnigga przez nowy rząd Seyss-Inquarta ([[11 marca]]). Jedynym zadaniem tego rządu było zgłoszenie propozycji przyłączenia Austrii do Niemiec -– już [[13 marca]] nastąpił [[Anschluss Austrii]].

Po Anschlussie znaczenie działaczy austriackiej NSDAP było marginalne. Hitler nawet stanowiska w przyłączonej Austrii obsadzał działaczami z Rzeszy. Seyss-Inquart pozostał namiestnikiem Austrii tylko do kwietnia [[1939]], później zaś piastował stanowiska w innych rejonach Europy (m.in. w Polsce).

* F. Ryszka, Państwo autorytarne, [w:] Dyktatury w Europie Środkowo-Wschodniej 1918-1939, red. J. Żarnowski, Wrocław 1973.

* A. Wandruszka, Österreichs politische Struktur. Die Entwicklung der Parteien und politischen Bewegungen, [w:] Geschichte der Republik Österreich, hrsg. H. Benedikt, Wien 1954.

[[Kategoria:Partie i ugrupowania wPolityka Austrii]]