Wikipedia

Broadway (teatr): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Nagrody: lit., int.
Linia 1:
{{inne znaczenia|nowojorskiej dzielnicy teatralnej|[[Broadway (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tej nazwy]]}}
'''Broadway''', '''teatr broadwayowski''' jest popularnym określeniem przemysłu rozrywkowego (sztuk teatralnych lub [[musical]]i) zlokalizowanych na [[Manhattan]]ie w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]] wzdłuż ulicy [[Broadway (Manhattan)|Broadway]] (w tzw. ''Theatre District'') oraz w [[Lincoln Center]]<ref>[http://www.playbill.com/news/article/114923.html "Ask Playbill.com: Broadway or Off-Broadway—Part I"]</ref>. Wraz z londyńskim [[West End (teatr)|West Endem]], Broadway jest traktowany jako wiodący ośrodek sztuki teatralnej świata anglojęzycznego.Teatr broadwayowski musi mieć minimum 500 miejsc siedzących na widowni.
 
Broadway jest popularną nowojorską atrakcją turystyczną, jego roczne dochody przekraczają kwotę 1 miliarda dolarów<ref name=league>[http://www.broadwayleague.com/index.php?url_identifier=calendar-year-stats-1 "Broadway Calendar-Year Statistics"]</ref>.
[[Plik:Broadway-Plakate.JPG|thumb|450px|right| Wielkowymiarowe plakaty musicali z Broadwayu]]
 
== Historia ==
[[Plik:Park Theatre interior.jpg|thumb|300px|Wnętrze ''Park Theatre'' zbudowanego w 1798]]
Linia 10 ⟶ 11:
Pierwszy teatr na Broadwayu powstał około 1750 roku, aktorzy Walter Murray i Thomas Kean stworzyli teatr na Nassau Street na 280 krzeseł, wystawiano dramaty [[William Szekspir|Szekspira]] oraz [[Opera balladowa|opery balladowe]] jak ''[[Opera żebracza]].''<ref name=Kenrick>[http://www.musicals101.com/bwaythhist1.htm "John Kenrick article on the history of NY theatre"]</ref> W 1753 do Nowego Jorku dotarła brytyjska trupa wystawiając sztuki: ''[[Kupiec wenecki|Kupca weneckiego]]'', ''The Anatomist'' oraz ''Damon and Phillida''. [[Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych]] wstrzymała działalność teatrów aż do 1798, kiedy to otwarto ''Park Theatre'' (obecnie ''Park Row'')<ref name=Kenrick/>. Kolejny, ''Bowery Theatre'' otwarto w 1826<ref>[http://www.ibdb.com/venue.php?id=1073"Bowery Theatre history, Internet Broadway Database listing"]</ref>. Dominowały specyficznie amerykańskie formy rozrywkowe jak [[blackface]] czy [[Minstrel Shows|przedstawienia minstreli]]<ref>[http://www.musicals101.com/bwaythhist2.htm "Musical Diversions",''Theatre in NYC:History – Part II, c. 2005'']</ref>.
 
Po roku 1840, [[P. T. Barnum|P.T. Barnum]] stworzył [[lower Manhattan|dolnym Manhattanie]] kompleks rozrywkowy, ''Niblo's Garden'' na 3 0003000 miejsc. Powstanie ''Astor Place Theatre'' w 1847 było symptomem socjalnego rozwarstwiania się publiczności -– klasa wyższa wybierała operę i Szekspira, średnia widowiska minstreli, niższe klasy przedstawienia w stylistyce kowbojskiego [[saloon]]u<ref>[''The Encyclopedia of New York City'' (New Haven: Yale University Press, 1995), Kenneth T. Jackson, editor, p. 1226]</ref>. Sztuki Szekspira były wystawiane przede wszystkim przez Edwina Bootha, który m.in. dał z rzędu 100 przedstawień [[Hamlet]]a w ''Winter Garden Theatre'' oraz w ''Booth's Theatre'' (stworzonym przez jego brata Juniusa Brutusa Bootha, Jr). Inni znani aktorzy szekspirowscy tamtych czasów to m.in. [[Henry Irving]], Tommaso Salvini, Fanny Davenport oraz Charles Fechter.
 
=== Początki musicalu ===
[[Plik:IxionprogUS.jpg|thumb|Program z 1868 -– przedstawienie ''Ixion'']]
Brytyjska aktorka Lydia Thompson przybyła do Stanów 1868 wraz z niewielką trupą ''British Blondes'' podbijając Nowy Jork [[Extravaganza|burleską wiktoriańską]]<ref>[http://www.kensalgreen.co.uk/documents/FOKGC43_Thompson.pdf "Desperately Seeking Lydia" and "Appreciating Lydia" ''The Friends of Kensal Green Cemetery Magazine'', Vol. 43, Autumn 2006, pp. 1–7]</ref>. [[Trasa koncertowa|Tournée]] zaplanowane na 6 miesięcy trwało 6 lat<ref>[Gänzl, Kurt. "Lydia Thompson", ''Encyclopaedia of the Musical Theatre'', Blackwell/Schirmer (1994), ISBN 0-631-16457-X]</ref>.
 
Ze względu na rosnące koszty wynajmu, około 1850 roku centrum teatralne Nowego Jorku zaczęło się przesuwać do [[Midtown Manhattan|Midtown]]. Około 1870, centrum Broadwayu znajdowało się na [[Union Square]], pod koniec stulecia teatry dotarły do [[Madison Square]] natomiast na [[Times Square]] dopiero około 1920. W tym czasie zaczęły powstawać pierwsze przedstawienia noszące cechy [[musical]]u, pierwszym dłużej granym (50 przedstawień) był w 1857 utwór ''The Elves''. Laura Keene w "muzycznej burlesce" ''Seven Sisters'' (1860) pobiła ten rekord 253 wykonaniami.
 
[[Plik:Crookfinale.jpg|left|thumb|left|350px|Uznawany za pierwszy musical ''The Black Crook'' (1866)<ref name=Morley>Sheridan, Morley.''Spread A Little Happiness:the First Hundred Years of the British Musical'', New York: Thames and Hudson, 1987, ISBN 0-500-01398-5, p.15</ref>]]
Za pierwsze dzieło, które przypomina współczesny musical (układy taneczne i utwory muzyczne posuwające akcję do przodu) jest uznawany ''The Black Crook'', który miał premierę 12 września 1866. Pomimo długości spektaklu (pięć i pół godziny) przedstawienie pobiło ówczesny rekord dając 474 spektakle. W tym samym roku dzieło ''The Black Domino/Between You, Me and the Post'' było pierwszym, które zostało określone przez twórców jako "komedia muzyczna."<ref name=Morley/>
 
W 1881 otwarto pierwszy teatr [[wodewil]]owy na Union Square in 1881, między 1878 i 1885 komicy Edward Harrigan i Tony Hart stworzyli i wyprodukowali szereg komedii muzycznych na pograniczu wodewilu i [[Burleska (muzyka)|burleski]] z udziałem znanych ówczesnych wokalistek ([[Lillian Russell]], Vivienne Segal, Fay Templeton). Kopiowano również londyńskie hity, jak ''H.M.S. Pinafore'' (w 1878), ''Robin Hood'' Reginalda De Kovena (1891) czy ''El Capitan'' [[John Sousa|Johna Sousy]] (1896).
 
''A Trip to Chinatown'' (z 1891) Charlesa Hoyta został nowym rekordzistą będąc granym przez 657 przedstawień (rekord nie pobity do 1919). W 1896 właściciele teatrów Marc Klaw i A. L. Erlanger stworzyli Theatrical Syndicate, który przez następne kilkanaście lat kontrolował niemal każdy teatr w USA<ref>[http://www.musicals101.com/bwaythhist3.htm "Kenrick's summary of New York theatre from 1865–1900"]</ref>. W tym okresie powstały też pierwsze teatry [[Off-Broadway]].
 
''A Trip to Coontown'' (1898) był pierwszym musicalem w całości wyprodukowanym i zagranym przez [[Czarna rasaodmiana człowieka|ciemnoskórych]] Amerykanów dla swojej rasowej publiczności. Kolejne to: [[ragtime]]owy ''Clorindy the Origin of the Cakewalk'' (z 1898) i ''In Dahomey''(z 1902). Musicale komponowane były taśmowo przez autorów z [[Tin Pan Alley]] jak: Gus Edwards, John Walter Bratton, George M. Cohan (''Little Johnny Jones'' (1904), ''45 Minutes From Broadway'' (1906), ''George Washington Jr.'' (1906)). W porównaniu do [[West End (teatr)|West Endu]] przedstawienia te pozostawały jednak zdecydowanie krócej na afiszu<ref name=longrun>[http://www.dgillan.screaming.net/stage/th-frames.html?http&&&www.dgillan.screaming.net/stage/th-longr.html "Longest Running Plays in London and New York"]</ref>.
 
=== XX wiek ===
Linia 33 ⟶ 34:
Pojawienie się nowego medium, [[film]]u początkowo nie stanowiło zagrożenia dla sceny, zwłaszcza że na początku były nieme i czarno-białe. Niemniej od końca lat dwudziestych, zwłaszcza po pojawieniu się pierwszego filmu dźwiękowego ''[[Śpiewak jazzbandu|The Jazz Singer]]'' (który notabene był także pierwszym filmem muzycznym) zaczęto obawiać się wypierania spektakli muzycznych. Zaczęły dominować lekkie, music-hallowe przedstawienia ignorujące wątek, dając okazje do popisów wokalnych i tanecznych, wiodącymi były dzieła producenta [[Florenz Ziegfeld|Florenza Ziegfelda]] jak: ''Sally'', ''Lady Be Good'', ''Sunny'', ''No, No, Nanette'', ''Harlem'', ''Oh, Kay!'' czy ''Funny Face''. Przy współtworzeniu ich pracowali najwybitniejsi kompozytorzy, jak: [[George Gershwin]], [[Cole Porter]], [[Jerome Kern]], [[Vincent Youmans]], oraz spółka [[Richard Rodgers]] & [[Lorenz Hart]] jak również [[Noël Coward]], Sigmund Romberg i [[Rudolf Friml]].
 
W tym czasie (1927) powstało jednak również znacznie poważniejsze dzieło, ''[[Show Boat]]'', integrujące w sobie akcję, dramatyzm, dialogi i utwory muzyczne -– jak w nowoczesnym musicalu. W ''Ziegfeld Theatre'' było wystawione 572 razy.
Sukcesy odnotowano również w kategorii [[Dramat|sztuk dramatycznych]]. Uznanie znaleźli tacy twórcy, jak [[Eugene O’Neill]] (''Beyond the Horizon'', ''Anna Christie'', ''The Hairy Ape'', ''Strange Interlude'' oraz ''Mourning Becomes Electra'') czy Elmer Rice, Maxwell Anderson, Robert E. Sherwood, [[Tennessee Williams]], oraz [[Arthur Miller]], jak również komediopisarze -– George S. Kaufman i Moss Hart. Sławą cieszyli się znani aktorzy szekspirowscy jak [[John Barrymore]], [[John Gielgud]], Walter Hampden oraz [[José Ferrer]] jak również [[Paul Robeson]], Maurice Evans, [[Katharine Cornell]].
 
=== II Wojna światowa ===
Linia 40 ⟶ 41:
 
=== 1950–1970 ===
Po wojnie do lat sześćdziesiątych trwał okres rozwoju, niemniej były już widoczne pierwsze symptomy zamierania branży<ref>[http://www.musicals101.com/1950bway.htm "History of The Musical Stage. 1950s I: When Broadway Ruled"]</ref>. Pod koniec lat sześćdziesiątych wpływ rewolucji obyczajowej i zmiana preferencji widzów był już widoczny<ref>[http://www.musicals101.com/1960bway2.htm"History of The Musical Stage.1960s II: Long Running Hits"]</ref>.
Ilość premier i liczba teatrów zaczęła spadać<ref>[http://books.google.com/books?id=GBiEO8q59f0C&printsec=frontcover&dq=Broadway&hl=en#v=onepage&q=Broadway&f=false "Introduction" ''Broadway: Its History, People, and Places'' (2004) (books.google.com) Taylor & Francis, ISBN 0415937043, p.xvi]</ref>, przykładowo -– w sezonie 1950/1951 odnotowano 94 premiery, w sezonie 1969/1970 tylko 59 produkcji (z czego 15 było powtórzeniami)<ref>[http://www.ibdb.com/season.php?id=1052 "Shows Opening During The 1950–1951 Season", IBdB]</ref><ref>[http://www.ibdb.com/season.php?id=1071 "Shows Opening During The 1969–1970 Season", IBdB]</ref>, ilość teatrów z ca. 80 (w latach dwudziestych) spadła do 36 w siedemdziesiątych<ref>[http://www.mapsites.net/gotham01/webpages/alisonhannah/broad1950to1970.html "Broadway 1950–1970"]</ref>.
 
=== Po roku 1980 ===
Linia 47 ⟶ 48:
Jednocześnie, dzięki transferom z West Endu (dzieł i twórców) zaczęło powtórnie rosnąć zainteresowanie musicalem. Duży udział w tym miała odważna polityka brytyjskiego producenta, [[Cameron Mackintosh|Camerona Mackintosha]]. Dzieła takie jak: [[Evita (musical)|Evita]], [[Koty (musical)|Koty]], [[Les Misérables]] czy [[Upiór w operze (musical)|Upiór w operze]] biły kolejne rekordy przedstawień. Znaczący sukces w latach dziewięćdziesiątych odniósł (przetransferowany z off-Broadwayu) współczesny w tematyce musical [[Rent (musical)|Rent]] (poświęcony problemom [[Zespół nabytego niedoboru odporności|AIDS]])
 
Na przełomie tysiącleci rozpoczął się nowy trend. Do tej pory ekranizowano najsłynniejsze musicale. Teraz wystąpiła tendencja odwrotna -– musicale zaczęły być adaptowane z hitów filmowych (jak [[Król Lew (musical)|Król Lew]], [[Zakonnica w przebraniu]], [[Rocky|Rocky the Musical]] czy [[Rodzina Addamsów]]) lub będące fabularyzowanymi składankami utworów znanych wykonawców (jak [[Mamma Mia! (musical)|Mamma Mia!]] z muzyką [[ABBA|ABBY]], czy [[We Will Rock You (musical)|We Will Rock You]] grupy [[Queen]]).
 
== Broadway obecnie ==
=== Godziny spektakli ===
Spektakle tradycyjnie rozpoczynają się o godzinie 19 lub 20 od wtorku do soboty, w środy, soboty i niedziele mają miejsce popołudniówki o 14 -– co daje 8 przedstawień w tygodniu. W poniedziałki teatry są z reguły zamknięte<ref name=schedule>[http://www.playbill.com/celebritybuzz/article/110105-Weekly-Schedule-of-Current-Broadway-Shows "Weekly Schedule of Current Broadway Shows"]</ref><ref name=sunday>[http://www.playbill.com/news/article/149291-ASK-PLAYBILLCOM-When-Did-Broadway-Shows-Start-Offering-Sunday-Performances "When Did Broadway Shows Start Offering Sunday Performances?"]</ref>. Niektórzy producenci, w tym Disney, nie stosują się do tych reguł.
 
=== Obsada ===
==== Aktorzy i muzycy ====
W celu przyciągnięcia widzów musicale i sztuki dramatyczne wystawiane na Broadwayu angażują gwiazdy filmowe i telewizyjne. Gwiazdy podpisują jednak kontrakty krótkoterminowe<ref>[http://www.nytimes.com/2010//06/15/theater/theaterspecial/15tony.html?hp "Time Is Short to See Tony Winners"]</ref> "na rozruch", typowy kontrakt skrócił się z pół roku do 13 tygodni<ref>[http://blogs.thestage.co.uk/shenton/2010/06/rewarded-today-gone-tomorrow/ "Rewarded today, gone tomorrow….."]</ref>. Nadal znacząca grupa aktorów występuje jednak przede wszystkim na deskach scenicznych, traktując pozostałe media jako dodatek i ci zwykle podpisują roczne kontrakty.
Każdy teatr ma zdefiniowaną, uzgodnioną ze związkami i z ''Broadway League'' minimalną ilość członków orkiestry jaka musi w spektaklu wystąpić, przykładowo: dla ''Minskoff Theatre'' wynosi ona 18, dla ''Music Box Theatre'' -– 9<ref>[http://www.local802afm.org/wage/BwayAgree03-07.pdf Local 802 Agreement, p. 10]</ref>.
 
==== Producenci i właściciele teatrów ====
Znacząca większość producentów i właścicieli teatrów jest zrzeszona w istniejącej od 1930 organizacji handlowej ''[[The Broadway League]]'' (dawniej ''The League of American Theatres and Producers''), mającej na celu promocję przemysłu teatralnego Broadwayu jako całości, negocjowanie kontraktów ze związkami, gildami, jak również zarządzający (wraz z ''American Theatre Wing'') [[Nagroda Tony|Tony Awards]].
 
Na Broadwayu działają również trzy kompanie teatralne non-profit (Vivian Beaumont Theatre, Manhattan Theatre Club i Roundabout Theatre Company), które są zrzeszone w ''League of Resident Theatres'' -– mające (jak Disney) niezależne umowy ze związkami. Przeważająca większość teatrów broadwayowskich jest zarządzana będąc własnością trzech kompanii:
* ''Shubert Organization'', zarządzająca 17 teatrami
* ''Nederlander Organization'', kontrolująca 9 teatrów
Linia 67 ⟶ 68:
 
=== Ilość przedstawień ===
Większość przedstawień teatralnych to produkcje komercyjne mające przynieść dochody producentom (''backers'') oraz inwestorom (''angels''). Toteż większość premier nie ma określonych terminów zakończenia, są ''open-ended'' -– co oznacza, że czas ich grania nie jest określony z góry, ale zależy od opinii krytyków, marketingu szeptanego, skuteczności promocji przekładających się na sprzedaż biletów. Przedstawienia mają dość duży poziom ryzyka finansowego, nie zawsze muszą zarobić natychmiast. W szczególnych sytuacjach producenci mogą prosić o zmniejszenie tantiemów autorów, obniżenie gaży wykonawców (za pozwoleniem ich związków), zmniejszenie czynszu przez właścicieli teatrów.
 
Niektóre sztuki są wyprodukowane przez organizacje niekomercyjne (jak ''Lincoln Center Theatre'', ''Roundabout Theatre Company'' oraz ''Manhattan Theatre Club''). W tych teatrach czas grania nie jest tak ściśle skorelowany ilością sprzedawanych biletów. Niektóre przedsięwzięcia komercyjne mają również z góry określony termin ostatniego przedstawienia, jest to najczęściej uzależnione od poziomu finansowania, dalszych zobowiązań gwiazd lub wolnym okienkiem czasowym w dostępności teatru (pomiędzy poprzednim a następnym przedstawieniem). Zdarza się jednak, że zaplanowane limitowane pokazy w efekcie sukcesu finansowego stawały się ''open-ended'' (były to np. ''August: Osage County'' w 2007 czy ''God of Carnage'' w 2009).
 
Zdecydowanie dłużej niż sztuki teatralne grane są musicale. Aktualnie najdłużej grany spektakl to [[Upiór w operze (musical)|Upiór w operze]] -– wystawiany nieprzerwanie od 26 stycznia 1988, w dniu 9 stycznia 2006 pobił poprzedni rekord 7486 przedstawień (a obecnie ich liczba zbliża się do 11000)<ref>[http://www.ibdb.com/production.php?id=4491 IBdB Phantom of the Opera]</ref>. Poprzedni rekord również należał do musicalu -– ''[[Koty (musical)|Cats]]''<ref>[http://www.playbill.com/celebritybuzz/article/75222.html "Long Runs on Broadway"]</ref>.
 
=== Widzowie ===
Linia 79 ⟶ 80:
Zgodnie z definicją ''Actors' Equity Association'' '''teatr broadwayowski musi mieć minimum 500 miejsc''', taki jest również warunek wstępny ubiegania się o [[Nagroda Tony|nagrodę Tony]]. Pozostałe teatry, niespełniające tego warunku (lub położone poza ''Theatre District'') są określane jako [[Off-Broadway]] oraz [[Off-off-Broadway]] i przedstawiają zwykle dzieła nieco mniejsze w skali, eksperymentalne, debiutujących autorów. Niektóre z nich po odniesieniu sukcesu na Off Broadwayu zostały przeniesione na większe sceny "dużego" Broadwayu. Są to m.in. tak znane musicale, jak: ''[[Hair (musical)|Hair]]'', ''[[Little Shop of Horrors (musical)|Little Shop of Horrors]]'', ''[[Rent (musical)|Rent]]'' czy ''[[Avenue Q]]''.
 
Po (lub czasem nawet podczas) zakończonym sukcesem wystawieniu przedstawieniu na Broadwayu producenci często decydują się na przedstawienie objazdowe (zwykle w nowej obsadzie) wykorzystując ogromny potencjał rynku amerykańskiego. Największe przedstawienia mogą mieć nawet kilka trup objazdowych jednocześnie. Niektóre mogą pozostawać w jednym miejscu nawet kilka miesięcy, wiele przemieszcza się autobusami z miasta do miasta (przy skrótach w akcji i zmniejszonym wyposażeniu technicznym). Przedstawieniom tym są przyznawane (przez Broadway League) nagrody -– ''Touring Broadway Awards''.
 
=== Nagrody ===
Linia 87 ⟶ 88:
Inne nagrody nowojorskie to:
* ''Drama Desk Award'', przyznawana od 1955,
* ''New York Drama Critics' Circle'' -– od 1936.
 
== Lista teatrów ==
Linia 97 ⟶ 98:
! Widownia
|-
| Al Hirschfeld Theatre || Jujamcyn Theaters || 1437
|-
| Ambassador Theatre (New York City)|Ambassador Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization|| 1120
|-
| American Airlines Theatre || Roundabout Theatre Company || 740
|-
| August Wilson Theatre || Jujamcyn Theaters || 1222
|-
| Belasco Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization || 1040
|-
| Bernard B. Jacobs Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization || 1101
Linia 113 ⟶ 114:
| Broadhurst Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization || 1218
|-
| Broadway Theatre (53rd Street)|The Broadway Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization || 1761
|-
| Brooks Atkinson Theatre || Nederlander Organization || 1109
|-
| Circle in the Square Theatre || niezależny|| 776
Linia 127 ⟶ 128:
| Foxwoods Theatre || Ambassador Theatre Group || 1829
|-
| Gerald Schoenfeld Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization || 1093
|-
| Gershwin Theatre || Nederlander Organization || 1933
Linia 143 ⟶ 144:
| Lyceum Theatre (Broadway)|Lyceum Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization ||943
|-
| Majestic Theatre (Broadway)|Majestic Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization || 1609
|-
| Marquis Theatre || Nederlander Organization || 1615
Linia 157 ⟶ 158:
| New Amsterdam Theatre || Disney Theatrical Productions|Disney || 1702
|-
| Palace Theatre (New York City)|Palace Theatre || Nederlander Organization || 1743
|-
| Richard Rodgers Theatre || Nederlander Organization || 1380
|-
| St. James Theatre || Jujamcyn Theaters || 1710
Linia 165 ⟶ 166:
| Samuel J. Friedman Theatre || Manhattan Theatre Club || 650
|-
| Shubert Theatre (New York City)|Shubert Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization || 1468
|-
| Stephen Sondheim Theatre || Roundabout Theatre Company || 1055
Linia 175 ⟶ 176:
| Walter Kerr Theatre || Jujamcyn Theaters || 947
|-
| Winter Garden Theatre || The Shubert Organization|Shubert Organization || 1498
|}
 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Broadway_(teatr)”