|
'''Siedmiogród''' lub '''Transylwania''' ([[język rumuński|rum.]] ''Transilvania'' lub ''Ardeal'', [[język węgierski|węg.]] ''Erdély'', [[Język niemiecki|niem.]] ''Siebenbürgen'') – [[kraina historyczna]] położona na [[Wyżyna Transylwańska|Wyżynie Siedmiogrodzkiej]] w centralnej [[Rumunia|Rumunii]]. Główne miasta Siedmiogrodu to [[Braszów]], [[Kluż-Napoka]], [[Sybin]] i [[Târgu Mureș]]. Zamieszkany jest przez ludność narodowościowo mieszaną, większość stanowią [[Rumuni]], ale zamieszkują ten teren także bardzo liczne [[Mniejszość narodowa|mniejszości narodowe]], przede wszystkim [[Węgrzy|węgierska]], [[Sasi siedmiogrodzcy|saska (niemiecka)]], [[Seklerzy|szeklerska]] i [[Romowie|cygańska]].
== Etymologia<br> ==
* [[Język polski|Polska]] nazwa ''Siedmiogród'' wywodzi się od [[Język niemiecki|niemieckiego]] słowa ''Siebenbürgen'' oznaczającego ''siedem warowni'', siedem miast założonych przez niemieckich kolonistów (tj. przez [[Sasi siedmiogrodzcy|Sasów siedmiogrodzkich]]) w tym regionie: [[Braszów|Kronstadt]], [[Sighișoara|Schäßburg]], [[Mediaș|Mediasch]], [[Sybin|Hermannstadt]], [[Sebeș|Mühlbach]], [[Bystrzyca (miasto w Rumunii)|Bistritz]] i [[Kluż-Napoka|Klausenburg]]. Zdaniem Thomasa Näglera nazwa ta może pochodzić jednak nie od siedmiu miast, ale od siedmiu terenów czy prowincji<ref>[http://www.sibiweb.de/geschi/name_sb.php3 Der Name „Siebenbürgen”<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>. ''Siebenbürgen'' po raz pierwszy pojawia się w [[1296]] r. W średniowieczu występuje też łacińska forma ''Septem Castra''.
==
* ''Transylwania'' po raz pierwszy pojawiła się w średniowiecznym dokumencie pisanym łaciną z roku 1075 jako ''ultra silvam'', czyli „za lasem” lub „poza lasem”. Późniejsza wersja ''Transylvania'' oznacza „po drugiej stronie lasu”. Węgierscy historycy są przekonani, że te łacińskie nazwy są tłumaczeniem węgierskiej ''Erdő-elve''.
== Transylvania ==
The first reference to the region was as the Medieval Latin expression ''terra ultra silvam'' "land beyond the forest" in a document dating to 1075. The expression ''Partes Transsylvanæ'' "area beyond the forest" appears in the 12th century in ''Legenda Sancti Gerhardi'' and subsequently as ''Transsilvania'' in medieval documents of the Hungarian kingdom.
* Węgierska forma ''Erdély'' po raz pierwszy pojawiła się w [[XII wiek]]u w [[Gesta Hungarorum]] jako ''Erdeuleu'' lub ''Erdő-elve'' co oznacza ''za lasem'' lub ''poza lasem''.
== Ardeal/Erdély ==
The names of ''Ardeal'' in Romanian and ''Erdély'' in Hungarian
are believed to be connected. However, the original source and meaning
are disputed and claimed by both Romanians and Hungarians.
* Nazwa ''Ardeal'' w [[język rumuński|języku rumuńskim]] po raz pierwszy pojawiła się w dokumencie z [[1432]] jako ''Ardeliu''. Wcześniej odnotowano formę ''Ardil'' oznaczającą kraj (''Eretz Ardil'') bogaty w złoto i srebro pochodzącą z listu z ok. 960 napisanego po hebrajsku przez [[Kaganat Chazarski|chazarskiego]] króla Józefa do rabbiego [[Kordoba|Kordoby]] Chasdai ibn Shaprut. We współczesnym [[język hebrajski|hebrajskim]] ''Ardeal'' zapisywany jest identycznie jak w owym liście: ארדיל.
The first Hungarian form recorded was ''Erdeuelu'' (12th century, in the ''Gesta Hungarorum''), while the first Romanian form recorded was in 1432 as ''Ardeliu''. The initial ''a''/''e'' difference between the names can be found in other Hungarian loans in Romanian, such as Hung. ''egres'' ‘gooseberry’ → Rom. ''agriș'', ''agreș'', as well as in placenames, e.g., ''Egyed'', ''Erdőd'', ''Erdőfalva'', ''Esküllő'' → ''Adjud'', ''Ardud'', ''Ardeova'', and ''Așchileu''.
=== Hungarian view ===
The consensus of Hungarian linguists and Hungarian historians on the etymology of both ''Erdély'' and ''Transylvania'' is as follows:
* The modern Hungarian form ''Erdély'' was derived from ''Erdő-elü'', literally ‘beyond the forest’. ''Erdő'' means ‘woods, forest’, and the archaic ''elü'' suffix meant ‘beyond’ (modern reflexes: dialectal ''elvé'' ‘beyond’, dialectal ''el'', ''elv'' ‘the place beyond’) and was applied to a certain type of border region (''gyepű'') and the associated social and economical organisation; for example, ''Gyepűelve'' (near Ungvár), and archaic ''Havaselve'' ‘Wallachia’, lit. "beyond the snowy mountains" (modern ''Havasalföld''), refers to a region lying beyond the Carpathian mountains if viewed from Hungary, and was under strong Hungarian political influence during the Middle Ages.<sup>[1]</sup> The ''elü/elve''
suffix suggests a point of view east of the Carpathians, namely, the
Hungarians created these names in Atelkuzu/Etelköz, long before they
settled in the Carpathian Basin.
* The Medieval Latin form ''Ultrasylvania'' (1077), later ''Transylvania''
(from an other point of view after the foundation of Hungary in 895),
was a direct translation from the Hungarian form (rather than the
Hungarian being derived from the Latin).<sup>[2]</sup>
The theory is also supported by the Romanian historian Ioan-Aurel Pop.<sup>[3]</sup>
=== Romanian view ===
{|
|
|An editor has expressed a concern that this section '''lends undue weight to certain ideas relative to the article as a whole'''. Please help to discuss and resolve the dispute before removing this message. <small>''(May 2013)''</small>
|}
Several Romanian perspectives argue that the meaning of the term is unknown, and have suggested alternative etymologies:
* A letter from around 960 from the Khazar king Joseph to Chasdai ibn Shaprut, the Rabbi of Córdoba, mentions the ''Ardil country'' (''Eretz Ardil''), rich in gold and silver.<sup>[4][5][6]</sup> Today, in Hebrew, Ardeal is written identically: ארדיל. This theory therefore suggests that ''Ardi(a)l'' was the primary form of the name and thus "Ardeal" is an original Romanian toponym.<sup>[''improper synthesis?'']</sup>
== Siebenbürgen ==
The oldest occurrences of this form are from the 13th century:
* In the year 1241: in ''Annales Sancti Trudperti'' and in the Annals of Zwifalt: "''Tartari terras Pannonie, Septum urbium, Moraviae vestaverunt''”<sup>[7][8]</sup>
* In the year 1242: in the notes of the friar Erfurt: „''Eodem anno
Tartari in Ungaria, terra scilicet Septem castrorum, civitatem dictam
Hermanii villam in Aprili expugnantes, usque ad centum ibi peremerunt...''”<sup>[9]</sup>
* In the year 1285: "''...Eodem anno Tarthari terram Ungarie que dicitur Septemcastris, intraverunt et multos christianos captivaverunt et occiderunt''” and "''...quid audientes Septemcastrenses''”.<sup>[10]</sup>
* In the year 1296: a reference to a particular "''maister Dietrich von Siebenbuergen''”.<sup>[11]</sup>
* In the year 1300: Ottacher of Styria mentions "''Sybenburger''”.<sup>[12]</sup>
There exist a number of theories on the etymology of ''Siebenbürgen'', the German name for Transylvania.
The most widely accepted theory is that ''Siebenbürgen'' refers to the seven principal fortified towns of the Transylvanian Saxons. The name first appeared in a document from 1296. An alternate Medieval Latin version, ''Septem Castra'' ("Seven fortresses") was also used in documents. The towns alluded to are: Bistritz (Bistrița, Beszterce), Hermannstadt (Sibiu, Nagyszeben), Klausenburg (Cluj-Napoca, Kolozsvár), Kronstadt (Brașov, Brassó), Mediasch (Mediaș, Medgyes), Mühlbach (Sebeș, Szászsebes), and Schässburg (Sighișoara, Segesvár).<sup>[''citation needed'']</sup>
Other theories include:
* ''Siebenbürgen'' means "Seven Castles" but does not refer to the towns of the Transylvanian Saxons. Transylvania and the Mureș
valley seem to have been the first portion of land within the
Carpathians where Magyars gained a foothold. According to legend, each
of the seven Magyar chieftains erected an earthen 'castle' in this
region.<sup>[13]</sup>
* ''Siebenbürgen'' means explicitly "Seven Towns" or "Seven
Castles". However, this etymology seems to originate in the dialectical
tradition of the first, mainly Low German, Flemish and Dutch settlers,
in whose homelands there are hilly regions called "Zevenbergen" (in
southern Holland) and "Sevenbergen" (east of the town of Hameln on the
river Weser, Germany).<sup>[14]</sup>
* Saxon settlement in Transylvania began in Sibiu. An early German name for the town was ''Cibinburg'' (akin to the ''Cibiniensis'' Latin name of the area). The alternate name ''Cibinburg'' was corrupted into ''Siebenbürgen'', and became the name for the whole region.<sup>[2]</sup>
The Slavic names of the region (''Sedmigradsko'' or ''Sedmogradsko'' (''Седмиградско'' or ''Седмоградско'') in Bulgarian, ''Sedmogradska'' in Croatian, ''Sedmograjska'' in Slovene, ''Sedmihradsko'' in Czech, ''Sedmohradsko'' in Slovak, ''Siedmiogród'' in Polish, ''Semihorod'' (''Семигород'') in Ukrainian), as well as its Walloon name (''Zivenbork''), are translations of the German one.
In Ukrainian, the name Zalissia (Ukrainian: Залісся), meaning "beyond the forest" is also used.
== References ==
# '''^''' Benkő Loránd; Kiss Lajos; Papp László (1984). ''A magyar nyelv történeti-etimológiai szótára'' (in Hungarian). Budapest: Akadémiai Kiadó. ISBN 963-05-3810-5.
# ^ <sup>'''''a'''''</sup> <sup>'''''b'''''</sup> Engel, Pál (2001). ''Realm of St. Stephen: History of Medieval Hungary, 895–1526 (International Library of Historical Studies)'', London: I.B. Tauris. ISBN 1-86064-061-3
# '''^''' Pop, Ion-Aurel (1997). "Istoria
Transilvaniei Medievale: De la Etnogeneza Romanilor pana la Mihai
Viteazul" [The Medieval History of Transylvania: from the Romanian
Ethnogenesis until Michael the Brave] (in Romanian). Retrieved 2013-10-03.
# '''^''' Otrokocsi, F. F. (1693). ''Origines Hungaricae'' (in Latin) '''I'''. p. 27. Retrieved 2013-10-03.
# '''^''' Halevi (1914). ''Sefer ha-Kuzari''. Vilna.
# '''^''' Marțian, Ion (1925). ''Ardealul nu derivă din ungurește'' (in Romanian). Bistrița.
# '''^''' ''Monumenta Germaniae Historica, Scriptores'' '''X'''. Hannover. 1852. p. 59.
# '''^''' ''Monumenta Germaniae Historica, Scriptores'' '''XVII'''. 1861. p. 294.
# '''^''' ''Monumenta Germaniae Historica, Scriptores'' '''XVI'''. 1859. p. 34.
# '''^''' "Annales Polonorum". ''Monumenta Germaniae Historica, Scriptores'' '''XIX'''. p. 684.
# '''^''' ''Urkundebuch zur Geschichte der Deutschen in Siebenbürgen'' '''I''' (nr. 201). p. 143.
# '''^''' Wolff, Apud J. (1886). "Die Landesnamen Siebenbürgens'". ''Programm des vierklassigen evangelischen Gymnasiums in Mühlbach'' (in German). Hermannstadt. p. 16.
# '''^''' Kontler, László (1999). ''A History of Hungary: Millennium in Central Europe''. Budapest: Atlantisz. ISBN 963-9165-37-9.
# '''^''' Popa, Klaus (1996). "An Outline of Transilvanian-Saxon History". Retrieved 2013-10-03.
== Obszar ==
W tym czasie pojawiają się [[Seklerzy|Szeklerzy]]. Naród ten jest zaliczany do ludności węgierskiej lub w dużym stopniu zmadziaryzowanej, jednakże zachowuje pewną odrębność od Węgrów zamieszkujących na zachodzie. Niekiedy ich pochodzenie wywodzi się od ocalałych Hunów{{odn|Nouzille|1997|s=79}}. W XIII wieku Szeklerzy zamieszkali na wschodzie Siedmiogrodu, gdzie nadal są znaczną grupą etniczną{{odn|Nouzille|1997|s=80}}.
Równie tajemnicze są początki osadnictwa niemieckiego. Wiadomo, że pierwsi koloniści [[Sasi|sascy]] przybyli do Siedmiogrodu w XI wieku. W 1210 byli już liczną grupą etniczną. W 1211 przybylipojawili się [[Krzyżacy]], którzy chcieli stworzyć państwo zakonne{{odn|Nouzille|1997|s=81}}. Rycerze Zakonni początkowo otrzymywali znaczne przywileje (Dekret Andreanum) <nowiki>[http://de.wikipedia.org/wiki/Goldener_Freibrief]</nowiki>, gdyż pomagali Węgrom w kolonizacji słabo zaludnionych obszarów{{odn|Galusek|Jurecki|2008|s=25}}. Z czasem jednak chciwość i obłuda władz zakonu zaczęła przeszkadzać królowi{{odn|Galusek|Jurecki|2008|s=26}}. Zakon został w 1225 wygnany przez papieża [[Honoriusz III|Honoriusza III]]{{odn|Nouzille|1997|s=82}}. Krzyżacy zostali zastąpieni przez Cystersów{{odn|Galusek|Jurecki|2008|s=28}}. Osadnictwo niemieckie rozwijało się alternatywnie do węgierskiego, rumuńskiego i słowiańskiego. Bardzo charakterystycznym elementem pozostałym po Siedmiogrodzkich Sasach <http://de.wikipedia.org/wiki/Siebenb%C3%BCrger_Sachsen> Niemcach są warowne kościoły oraz wsie{{odn|Nouzille|1997|s=82}}.
Fazę rozwoju Siedmiogrodu powstrzymał [[najazd mongolski]] w latach 1241-1242. [[Mongołowie]] wymordowali wszystkich, którym nie udało się ukryć w lasach{{odn|Nouzille|1997|s=85-86}}, a w wyniku najazdu gospodarka została zrujnowana{{odn|Nouzille|1997|s=86}}. Dużą pomoc w odbudowie Siedmiogrodu okazali Cystersi, którzy samodzielnie uruchamiali młyny, a także stymulowali rozwój rzemiosła{{odn|Galusek|Jurecki|2008|s=29}}. Najazd mongolski zintensyfikował osadnictwo saskie{{odn|Galusek|Jurecki|2008|s=38}}.
Przełomem w dziejach tej części Europy było zwycięstwo pod Wiedniem. Pokonanie Turków 12 września 1683 spowodowało dążenie Austrii do opanowania Europy Południowej{{odn|Nouzille|1997|s=172}}. 10 maja 1688 generał Caraffa został mianowany generałem gubernatorem Siedmiogrodu, co spowodowało przejęcie przez Austrię oficjalnego zwierzchnictwa nad ziemiami{{odn|Nouzille|1997|s=173}}. Zmiana zwierzchnika osłabiła pozycję Rumunów, którzy stanowili około 2/3 mieszkańców. Na stanowiskach publicznych mogli znajdować się tylko Niemcy, Węgrzy oraz ewentualnie Szeklerzy. Jedynym nieprzejętym przez Austrię terenem współczesnego Siedmiogrodu był Banat{{odn|Nouzille|1997|s=174}}.
WiosnaPowstanie Ludówwęgierskie w 1848( http://pl.wikipediaspowodowało intensyfikację problemów w monarchii habsburskiej.org/wiki/J%C3%B3zef_Bem) W Siedmiogrodzie zaczął rodzić się rumuński ruch narodowy. Rumuni chcieli uzyskać dla swojego języka status języka urzędowego na terenie Siedmiogrodu, a także odmawiali przyłączenia tych terenów do Węgier. Ponadto chcieli reprezentacji w parlamencie proporcjonalnej do struktury narodowościowej{{odn|Nouzille|1997|s=191}}. Z powodu nie zrealizowania postulatów w październiku 1848 w Siedmiogrodzie wybuchła wojna domowa. Dopiero wkroczenie 18 czerwca 1849 armii rosyjskiej położyło kres walkom. Węgrzy zgodzili się na używanie języka rumuńskiego w administracji, sądownictwie i edukacji{{odn|Nouzille|1997|s=193}}. W latach 60., szczególnie po ugodzie 1867r., wzrosło znacznie Rumunów w parlamencie, jednakże nadal posiadali mniej miejsc niż wynikało to z demografii{{odn|Nouzille|1997|s=195}}.
3 lipca 1866 została utworzona monarchia dualistyczna. Siedmiogród stał się częścią Korony Stefana{{odn|Nouzille|1997|s=196}}. 20 czerwca 1867 parlament węgierski cofnął prawa języka rumuńskiego na terenie Siedmiogrodu{{odn|Nouzille|1997|s=200}} i mimo znacznego oporu rumuńskich mieszkańców nastąpiła madziaryzacja mniejszości narodowych na Węgrzech{{odn|Nouzille|1997|s=202}}.
| 