GNU: Różnice pomiędzy wersjami

|licencja = [[GNU General Public License|GPL]] i inne licencje [[Wolne Oprogramowanieoprogramowanie|wolnego oprogramowania]]

{{wymowa|En-gnu.ogg|'''GNU'''}} (wymowa {{IPA|/gnu/}}) to [[System uniksopodobny|uniksopodobny]] [[system operacyjny]] złożony wyłącznie z [[Wolne Oprogramowanieoprogramowanie|wolnego oprogramowania]]. Jego nazwa to [[Akronim rekurencyjny|rekurencyjny akronim]] od słów '''''G'''NU to '''N'''ie '''U'''nix'' ([[język angielski|ang.]] '''''G'''NU'sNU’s '''N'''ot '''U'''nix''). GNU zapoczątkowany został przez [[Richard Stallman|Richarda Stallmana]] i był pierwszym projektem [[Free Software Foundation|Fundacji Wolnego Oprogramowania]] (ang. ''Free Software Foundation'', ''FSF'')<ref name="GNUManifesto">{{cytuj stronę|url=http://www.gnu.org/gnu/manifesto.html|tytuł="The GNU Manifesto"|autor=Richard Stallman|język=en|data dostępu=2011-01-26}}</ref><ref name="GNUProject">{{cytuj stronę|url=http://www.gnu.org/gnu/gnu-history.html|tytuł="Overview of the GNU System"|autor=Richard Stallman|język=en|data dostępu=2011-01-26}}</ref>.

Projekt mający na celu stworzenie GNU to ''[[Projekt GNU]]'', a programy przez niego wydawane nazywane bywają ''pakietami GNU'' lub ''programami GNU''. Podstawowe składniki systemu to zestaw kompilatorów [[GNU Compiler Collection]] (GCC), narzędzia programistyczne [[GNU Binutils|GNU Binary Utilities]] (binutils), powłoka [[bash]], [[biblioteka standardowa języka C|biblioteka standardowych funkcji języka C]] [[GNU C Library]] (glibc) i narzędzia [[GNU Coreutils]] (coreutils).

Pomimo tego, że większość elementów systemu została już dawno skompletowana i jest w powszechnym użyciu od ponad dziesięciu lat, oficjalne [[jądro systemu operacyjnego|jądro]] GNU, [[GNU Hurd|Hurd]], jest niekompletne i nie wszystkie elementy mogą z nim współpracować. Z tego powodu większość użytkowników systemu GNU używa jądra [[Linux (jądro)|Linux]], które, jako [[Linux-libre]], jest również częścią tego systemu<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.gnu.org/software/software.en.html|tytuł=All GNU packages|autor=|język=en|data dostępu=2013-05-06}}</ref>. GNU oficjalnie zawiera zewnętrzne oprogramowanie, jak np. implementację [[X.Org]] dla [[X Window System]] czy system profesjonalnego składu drukarskiego [[TeX]]. Wiele programów GNU zostało dodatkowo przeniesionych na inne systemy operacyjne, jak np. [[Microsoft Windows]], [[Solaris (system operacyjny)|Solaris]], [[Mac OS]] czy różnorakie warianty systemu [[Berkeley Software Distribution|BSD]]<ref name="LinuxAndGnu">{{cytuj stronę|url=http://www.gnu.org/gnu/linux-and-gnu.html|tytuł="Linux and the GNU Project"|autor=Richar Stallman|język=en|data dostępu=2011-01-26}}</ref>.

Specjalnie na użytek Projektu GNU napisano licencje [[GNU General Public License]] (GPL), [[GNU Lesser General Public License]] (LGPL) i [[GNU Free Documentation License]] (GFDL), obecnie używane także przez wiele projektów z nim niezwiązanych<ref name="GPL">{{cytuj stronę|url=http://www.gnu.org/gnu/thegnuproject.html|tytuł="The GNU Project"|autor=Richard Stallman|język=en|data dostępu=2011-01-26}}</ref>.

{{osobny artykuł|Historia Wolnegowolnego Oprogramowaniaoprogramowania}}

Projekt systemu GNU został publicznie ogłoszony [[27 września]] [[1983]] roku przez [[Richard Stallman|Richarda Stallmana]] na grupach dyskusyjnych net.unix-wizards i net.usoft<ref>[[Richard Stallman]], [http://groups.google.com/group/net.unix-wizards/msg/4dadd63a976019d7 net.unix-wizards, ''"New„New UNIX implementation"implementation”'' (''"Nowa„Nowa implementacja Uniksa"Uniksa”'')], [[27 września]] [[1983]] {{lang|en}} ([http://www.gnu.org/gnu/initial-announcement.pl.html polskojęzyczne tłumaczenie]).</ref>. Rozwój oprogramowania zaczął się [[5 stycznia]] [[1984]] roku, gdy Stallman zakończył pracę na [[Massachusetts Institute of Technology]]; miało to uniemożliwić uczelni wtrącanie się w udostępnianie GNU na zasadach wolnego oprogramowania oraz roszczenie sobie do niego praw autorskich. Według Stallmana nazwa systemu zainspirowana została przez różnorodne gry słowne, w tym m.in. piosenkę ''[[The Gnu|The GNU]]''.

Zamierzeniem Stallmana było stworzenie w pełni wolnego systemu operacyjnego. Chciał on zapewnić użytkownikom komputerów swobodę – taką jaką mieli oni w latach [[lata 60. XX wieku|60.]] i [[lata 70. XX wieku|70.]] XX wieku: możliwość analizowania kodu źródłowego oprogramowania, którego używają, swobodę dzielenia się oprogramowaniem z innymi osobami, możliwość zmiany zachowania oprogramowania oraz swobodę publikowania zmodyfikowanych wersji oprogramowania. Filozofia ta została opublikowana w marcu [[1985]] roku jako [[Manifest GNU]] i posłużyła w późniejszym czasie do stworzenia [[Definicja Wolnegowolnego Oprogramowaniaoprogramowania|Definicji Wolnego Oprogramowania]].

Duża część potrzebnego oprogramowania musiała być stworzona od podstaw; do tego celu używano już istniejących ''wolnych'' składników systemu, jak np. [[TeX]]-a czy [[X Window System]]. W październiku 1985 roku Stallman założył [[Free Software Foundation|Fundację Wolnego Oprogramowania]]. W późnych [[lata 80. XX wieku|latach 80.]] i [[lata 90. XX wieku|90.]] opłacała ona programistów piszących oprogramowanie dla GNU.

Większość GNU napisana została przez wolontariuszy w ich wolnym czasie; niektórzy z nich opłacani byli przez różnorodne przedsiębiorstwa, instytucje i organizacje non-profit.

Doświadczenia Richarda Stallmana z [[Incompatible Timesharing System]] (ITS), wczesnym systemem operacyjnym napisanym w [[asembler]]ze, który stał się przestarzały z powodu braku kontynuacji prac nad komputerami [[PDP-10]], doprowadziły do decyzji, że system GNU musiał być przenośny<ref>[http://fsfeurope.org/documents/rms-fs-2006-03-09.en.html#choosing-the-unix-design ''Transcript of Richard Stallmann on the Free Software movement, Zagreb; 2006-03-09''] {{lang|en}}.</ref>. Zdecydowano także, że ma być jak najbardziej zgodny z [[Unix|Uniksem]].

W roku 1990 system GNU posiadał już [[edytor tekstu]] ([[Emacs]]), [[kompilator]] ([[GNU Compiler Collection|GCC]]) oraz większość podstawowych bibliotek i narzędzi standardowej dystrybucji Uniksa. Jako że głównym założeniem było stworzenie w pełni wolnego systemu operacyjnego, a nie napisanie go zupełnie od nowa, starano się używać wolnego oprogramowania wszędzie, gdzie było to możliwe. W latach 80. nie było go zbyt wiele; skorzystano więc z okienkowego systemu graficznego [[X Window System]], systemu profesjonalnego składu drukarskiego [[TeX]] i mikrojądra [[Mach (jądro)|Mach]] i włączono je do GNU.

Najważniejszym brakującym składnikiem GNU było jądro. W Manifeście GNU Stallman wspominał, że "„''istnieje znajdujące się w początkowym stadium rozwoju jądro, ale jeszcze brakuje mu wiele, aby emulować Uniksa''"”. Odnosił się on do jądra systemu [[TRIX (system operacyjny)|TRIX]], którego autorzy zdecydowali udostępnić je na zasadach wolnego oprogramowania i które było zgodne z 7. wersją Uniksa. Prace nad modyfikacją tego jądra rozpoczęły się w grudniu [[1986]] roku. Ostatecznie zdecydowano się jednak porzucić je ze względu na małą użyteczność i fakt działania wyłącznie na "„''rzadkiej, drogiej [[MC68000|68000]]''"”, co w przyszłości wymusiłoby dodatkowe prace nad przeniesieniem go na inne architektury, zanim mogłoby być uruchomione.

Początkowym planem Projektu GNU była adaptacja jądra systemu BSD 4.4-Lite. Ze względu na brak współpracy ze strony programistów z [[University of California, Berkeley|Berkeley]], Richard Stallman od roku 1988 rozważał użycie [[Mach (jądro)|jądra Mach]] zamiast jądra BSD 4.4-Lite, jednak na jego udostępnienie na zasadach wolnego oprogramowania trzeba było poczekać aż do roku 1990; w tym czasie programiści nad nim pracujący starali się usunąć z niego kod objęty prawami autorskimi [[AT&T]]. Budowa jądra miała być największą różnicą pomiędzy GNU a "tradycyjnym"„tradycyjnym” Uniksem. Jądro GNU miało być wielowątkowym [[mikrojądro|mikrojądrem]] i miało składać się z zestawu programów nazywanych ''serwerami'', które miały oferować taką samą funkcjonalność jak tradycyjne jądro Uniksa.

Ponieważ Mach zapewniał jedynie niskopoziomową funkcjonalność jądra, Projekt GNU zmuszony był do stworzenia wysokopoziomowych części jądra jako zbioru programów użytkownika. Początkowo zbiór ten miał nazwany być Alix na cześć ówczesnej partnerki Richarda Stallmana, ale [[Thomas Bushnell]], główny twórca jądra GNU, preferował nazwę Hurd. Nazwą Alix nazwana została część jądra przechwytująca, obsługująca i wysyłająca komunikaty systemowe do ''serwerów'' Hurda, ostatecznie – po tym, jak biblioteka C mogła wysyłać komunikaty bezpośrednio do ''serwerów'' – porzucona<ref>[http://www.gnu.org/gnu/thegnuproject.pl.html "„''O projekcie GNU''"”].</ref>. Od początku lat 90. rozwój Hurda został gwałtownie zahamowany przez pojawiające się problemy techniczne. Richard Stallman wspominał o tym [[9 marca]] [[2006]] roku w Zagrzebiu<ref>[http://fsfeurope.org/documents/rms-fs-2006-03-09.en.html#gnu-and-linux FSFEurope, ''Transcript of Richard Stallmann on the Free Software movement, Zagreb; 2006-03-09''] {{lang|en}}.</ref>:

Pomimo optymistycznego ogłoszenia Stallmana w roku [[2002]]<ref>{{Cytuj stronę| url = http://www.pcworld.com/news/article/0,aid,88464,00.asp| tytuł = Free Software Sees Gnu Loose of Linux| nazwisko = Ribeiro| opublikowany = PC World | imię = John| data = [[11 marca]] [[2002]]}}{{lang | język = en}}</ref>

poprzedzającego wydanie GNU/Hurda, potrzebny jest dalszy rozwój i budowa jądra. Najnowszą wersją Hurda jest wersja 0.2. Jądro jest odpowiednie dla niekrytycznych aplikacji. Od roku [[2005]] rozwój Hurda uległ spowolnieniu, jednak stał się on oficjalnym jądrem systemu GNU. W ramach Projektu GNU istnieje także projekt mający na celu przeniesienie systemu GNU na jądra [[FreeBSD]], [[NetBSD]] i [[OpenSolaris]]a.

Posiadanie praw autorskich do oprogramowania umożliwia FSF sprawniejsze egzekwowanie wymagań licencji oraz – w razie potrzeby – jej zmianę<ref>[http://www.gnu.org/licenses/why-assign.pl.html Dlaczego FSF uzyskuje od współpracowników deklaracje przeniesienia praw autorskich].</ref>.

Zasadą w prawie autorskim jest, iż z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba uprawniona: najczęściej sam twórca, osoba, która nabyła określone prawa majątkowe lub osoba, na rzecz której ustanowiona została [[licencja (prawo)|licencja]]. W tym celu Free Software Foundation napisała licencję dla oprogramowania GNU, która zezwalała użytkownikom na jego kopiowanie i dystrybucję. Przez większość lat 80. XX wieku każdy pakiet GNU miał swoją własną licencję, jak np. Powszechna Licencja Publiczna Emacsa (ang. ''Emacs General Public License''), Powszechna Licencja Publiczna GCC (ang. ''GCC General Public License'') itp. W roku [[1989]] FSF opublikowała licencję, którą objęte mogło zostać całe ich oprogramowanie oraz której używać mogły niezwiązane z GNU projekty: [[GNU General Public License|Powszechną Licencję Publiczną GNU]] (ang. ''GNU General Public License'').

Licencja ta jest obecnie najczęściej używaną licencją wolnego oprogramowania; objętych nią jest większość programów GNU, a także spora ilość programów niebędących jego częścią. Zezwala ona wszystkim użytkownikom oprogramowania nią objętego uruchamiać, kopiować, modyfikować i rozprowadzać je, zabraniając jednocześnie nakładania na rozprowadzane kopie (lub zmodyfikowane wersje) dodatkowych obostrzeń. System taki nazywany jest [[copyleft]] (ang. ''lewo autorskie'').

W roku 1991 światło dzienne ujrzała licencja [[GNU Lesser General Public License]] (LGPL), napisana dla niektórych bibliotek wchodzących w skład GNU. W tym samym roku ukazała się 2 wersja GNU GPL. [[GNU Free Documentation License]] (FDL), licencja wolnej dokumentacji, opublikowana została w roku [[2000]]. [[29 czerwca]] [[2007]] ukazały się 3. wersje licencji GNU GPL i LGPL, lepiej dopasowujące licencje do warunków międzynarodowych i zapewniające ochronę użytkownikom, których sprzęt komputerowy ogranicza możliwość zmiany oprogramowania, co łamie wolność nr 1 [[Definicja Wolnegowolnego Oprogramowaniaoprogramowania|Definicji Wolnego Oprogramowania]].

Wiele programów GNU zostało przeniesionych na inne systemy operacyjne, w tym różne zamknięte platformy, jak np. [[Microsoft Windows]] czy [[OS X|Mac OS X]]. Bywają one instalowane w zamkniętych wariantach Uniksa jako zamienniki dla oryginalnych narzędzi producenta. W przypadku testów bywają uznawane za bardziej niezawodne niż ich zamknięte Uniksowe odpowiedniki<ref>[http://ftp.cs.wisc.edu/pub/paradyn/technical_papers/fuzz-revisited.ps Fuzz Revisited: A Re-examination of the Reliability of UNIX Utilities and Services] {{lang|en}}.</ref>.

* [[GNU gettext]] – infrastruktura do tworzenia "wielojęzycznych"„wielojęzycznych” programów

* [[GNU GRUB]] – [[Program rozruchowy|bootloader]]

Na dzień [[20 sierpnia]] [[2007]] na oficjalnej stronie rozwojowej GNU znajdowało się 328 pakietów GNU<ref>[http://savannah.gnu.org/stats/ Savannah Statistics] {{lang|en}}.</ref>.

* [[Nexenta|Nexenta OS]] —– GNU z jądrem [[OpenSolaris]]a

[[Logo]] GNU jest stylizowana [[Antropomorfizacja|antropomorficzna]] głowa [[Gnu pręgowane|antylopy gnu]]. Oryginalny projekt stworzony został przez [[Etienne Suvasa|Etienne Suvasę]]. Jest on używany w oprogramowaniu GNU, drukowanych i elektronicznych wersjach dokumentacji Projektu GNU oraz w materiałach Free Software Foundation<ref>[http://www.gnu.org/graphics/agnuhead.pl.html Strona Projektu GNU opisująca logo].</ref>.

[[Kategoria:GNU|* ]]