Powstania szkockie: Różnice pomiędzy wersjami

'''Powstania szkockie''' – narodowowyzwoleńcze powstania wzniecane przez [[Jakobici (polityka)|jakobickich]] zwolenników [[legitymizm|legitymistycznej]] dynastii [[Stuartowie|Stuartów]].

 

* '''Powstanie [[Dundee]]go''' - rozpoczęte ogłoszonym w [[Irlandia|Irlandii]] [[16 kwietnia]] [[1689]] r. przez [[John Graham of Claverhouse|Johna Grahama, wicehrabiego Dundee]] zaciągiem pod sztandary króla [[Jakub II Stuart|Jakuba II Stuarta]]. Desant w [[Kintyre]] z 200 osobowym oddziałem powiódł się głównie dzięki zmianie na stanowisku głównodowodzącego armią zwolenników [[Wilhelm III Orański|Wilhelma III Orańskiego]]. Pierwsze poparły powstanie [[klany szkockie|klany góralskie]].

 

Kolejne bitwy (pod [[bitwa pod Cromdale|Cromdale]], [[Bitwa nad Boyne|Boyne]], [[Bitwa pod Dunkeld|Dunkeld]]) były w większości przegrane i powstanie wygasło w końcu 1691, zwłaszcza po ogłoszeniu ultimatum przez Wilhelma. Ostatnim zbrojnym akcentem powstania była zbrodnia wojsk orańskich dokonana w [[Rzeź w Glencoe|Glencoe]].

 

[[Plik:Pretend3.jpeg|thumb|150px|[[Jakub Franciszek Edward Stuart]]]]

 

* '''próba inwazji w [[1708]] r.''' - W [[1708]] r. [[Jakub Franciszek Edward Stuart|Jakub Stuart]], zwany "starym pretendentem", uznany przez jakobitów i [[Francja|Francję]] za Jakuba III wyruszył z [[Dunkierka|Dunkierki]] z 30 okrętami i siłami ok. 6 tys. żołnierzy, głównie francuskich. Próba desantu została udaremniona jeszcze na wodach [[Kanał La Manche|Kanału]] przez [[Royal Navy]].

 

[[Plik:John Campbell 2nd Duke of Argyll.jpg|thumb|150-px|[[John Campbell, 2. książę Argyll]]]]

* '''Pierwsza Wielka Rebelia''' (nazywana też "pierwszym jakobickim powstaniem", "powstaniem 15. roku") - rozpoczęte w lecie [[1715]] zwołaniem przez [[John Erskine, 22. hrabia Mar|hrabiego Mar]] wodzów klanów na "wielkie polowanie" w [[Beamar]]. [[8 września]] Mar ogłosił Jakuba Stuarta legalnym [[suweren (feudalizm)|suwerenem]]. Wkrótce siły powstańcze zdobyły [[Perth (Szkocja)|Perth]] i wzrosły do ok. 8 tys. Do powstania przyłączyli się jakobici z północnej [[Anglia|Anglii]] pod wodzą [[Thomas Kenmure|Thomasa Kenmure'a]] w sile 300 konnych. Próba marszu w głąb Anglii zakończyła się klęską sił jakobickich w [[bitwa pod Preston|bitwie pod Preston]] w [[Lancashire]].

W Szkocji odbicie Perth przez siły rządowe dowodzone przez [[John Campbell, 2. książę Argyll|Johna Campbella, 2. księcia Argyll]], złożone głównie z [[klan Campbell|Campbellów]] [[13 listopada]] 1715 było w zasadzie końcem powstania. [[4 lutego]] [[1716]] r. Jakub III Stuart odpłynął do Francji.

 

[[Plik:Alberoni.JPG|thumb|right|150-px|[[Giulio Alberoni]]]]

* '''Próba inwazji w [[1719]] r.''' - zorganizowana przy wsparciu [[Hiszpania|Hiszpanii]].

Kolejny sojusz zaoferował Jakubowi Stuartowi hiszpański minister, [[kardynał]] [[Giulio Alberoni]]. Siły inwazyjne liczyły ok. 5 tys. ludzi, na 27 okrętach. Większość hiszpańskich okrętów zatonęła jednak w czasie sztormu na Kanale. Dwie ocalałe fregaty wysadziły 300 hiszpańskich żołnierzy, do których dołączył niewielki oddział zgromadzony przez [[Lord Tullibardine|Lorda Tullibardine]] i [[Earl Marishal|Wielkiego Marszałka Szkocji]]. Nieliczne, wskutek niewielkiego poparcia klanów, siły powstańcze zostały rozbite przez wojska [[Jerzy I Hanowerski|Jerzego I]] w [[Bitwa pod Glen Shiel|bitwie pod Glen Shiel]].

 

* '''Próba inwazji w [[1744]] r.''' - nieudana próba inwazji w sile ok. 10 tys. ludzi, głównie żołnierzy francuskich. Większość floty inwazyjnej została zniszczona i zatopiona w wyniku sztormu, i w rezultacie akcja została odwołana. Wsparcie króla Francji spowodowało ostre protesty dyplomatyczne Anglii.

 

[[Plik:CharlesEdwardLouis.jpg|thumb|150px|[[Karol Edward Stuart]]]]

* '''[[II powstanie Jakobickie|Druga Wielka Rebelia]]''' (zwana "drugim jakobickim powstaniem", "powstaniem 45. roku") - powstanie zorganizowane przez "Młodego Pretendenta", księcia [[Karol Edward Stuart|Karola Edwarda Stuarta]], syna [[Jakub Franciszek Edward Stuart|Jakuba III]]. Jako jedyne z powstań szkockich miało pełne szanse na powodzenie.

Na kanwie tych wydarzeń powstała powieść [[Walter Scott|Waltera Scotta]] ''Waverley'', a także [[Robert Louis Stevenson|Roberta Louisa Stevensona]] [[Porwany za młodu]].

 

* Grzybowski S., Pretendenci i górale: z dziejów unii szkocko-angielskiej, Warszawa: Wiedza Powszechna 1971.