Elekcja 1573: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Literówka
MastiBot (dyskusja | edycje)
m Bot poprawia frazę ([[WP:ZDBOT#Wyszukanie frazy z "[po]między"]])
Linia 2:
 
== Pierwsza faza bezkrólewia ==
Śmierć Zygmunta Augusta [[7 lipca]] [[1572]] roku, prawdopodobnie spowodowana gruźlicą, nie była zaskoczeniem dla elit Rzeczypospolitej, gdyż stan króla pogarszał się stale od wiosny [[1572]] roku<ref>S. Cynarski, ''Zygmunt August'', Wrocław 2004, s. 201-202.</ref>. Mimo to bezpotomna śmierć monarchy wywołała wśród mieszkańców nastroje katastroficzne. Ponieważ urzędy centralne oraz sądy sprawowały władzę w imieniu króla obawiano się anarchii, tym bardziej, że nie istniało żadne ustawodawstwo regulujące sprawy elekcji nowego monarchy. Sytuację polityczną pogarszały spory do jakich doszło w ostatnich latach panowania Zygmunta Augusta. Magnateria [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]] skłócona była o postanowienia [[Unia lubelska|unii lubelskiej]]. Litwini żądali rewizji umowy i powrotu województw kijowskiego i podlaskiego oraz Podlasia i Wołynia do Księstwa. Silne nadal były spory między ruchem egzekucyjnym, a magnaterią oraz katolikami i protestantami. Narastał też antagonizm między Wielkopolską, a Małopolską.
[[Plik:Anonymous_Sigismund_Augustus.jpg|thumb|225px|[[Zygmunt II August]], malowidło [[Marcin Ostrowski|Marcina Ostrowskiego]]]]
Jeszcze przed śmiercią Zygmunta Augusta, na wieść o pogarszającym się stanie zdrowia króla, wielkopolscy senatorowie katoliccy zdecydowali na zjeździe w Łowiczu, że władzę podczas interregnum sprawować powinien najwyższy rangą senator – prymas Polski, czyli arcybiskup gnieźnieński [[Jakub Uchański]]. Jednocześnie powstał drugi ośrodek wokół wojewody i starosty krakowskiego oraz marszałka wielkiego koronnego [[Jan Firlej (marszałek wielki koronny)|Jana Firleja]]. Jako najwyższy rangą senator świecki, a zarazem nieformalny przywódca kalwinów uważał, że to on powinien sprawować godność [[interrex]]a podczas bezkrólewia. Decyzję zjazdu w [[Łowicz]]u odrzuciła na sejmikach szlachta kujawska i wielkopolska, zaś obóz Firleja został osłabiony przez wojewodę sandomierskiego, protestanta Piotra Zborowskiego, który nie poparł kalwina Firleja. Pomiędzy senatorami wielkopolskimi, a małopolskimi zarysowała się różnica poglądów co do sposobu przeprowadzenia elekcji. O ile senatorowie małopolscy (głównie Piotr Zborowski) postulowali [[elekcja viritim|elekcje viritim]], czyli wybór króla przez powszechny zjazd całej szlachty Rzeczypospolitej to senatorowie wielkopolscy uważali, że ta metoda może jedynie spowodować zamęt i dopuszczali wybór króla poprzez reprezentantów<ref>S. Płaza, ''Wielkie bezkrólewia'' w: ''Dzieje narodu i państwa polskiego'' pod red. J. Biernackiego, Kraków 1988, s. 4.</ref>. Elekcje viritim popierali magnaci ruscy Jan Zamoyski i Mikołaj Sienicki.
 
Na wieść o śmierci króla również szlachta zaczęła organizować się. Zjazdy szlacheckie przekształcano w konfederacje generalne, które wkrótce objęły siecią cały kraj, zapewniając bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne<ref>Szlachta w poczuciu wspólnoty i odpowiedzialności za porządek podczas bezkrólewia, organizowała się zupełnie spontanicznie. W zachowanych dokumentach zjazdu bełskiego odnaleźć można zdanie: «''sami z swej chęci, mając wiadomość i obwieszczenie o śmierci króla JM. od kasztelana naszego, do miasta Bełza (...) zjechaliśmy się''»; patrz E. Urwanowicz-Dubas, ''Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta'', Białystok 1998, s. 12.</ref>. Sprawy sądownicze przejęły tak zwane sądy kapturowe<ref>Od łacińskiego słowa ''capere'' – chwytać, łapać [przestępcę];S. Płaza, ''Wielkie bezkrólewia'', s. 4.</ref>, rozstrzygające głównie sprawy o charakterze kryminalnym. O znacznym zaangażowaniu szlachty w sprawy publiczne Rzeczypospolitej może świadczyć fakt, że tylko w Koronie wiadomo o 16 lokalnych i wojewódzkich zjazdach, choć na pewno było ich więcej<ref>E. Urwanowicz-Dubas, ''Koronne zjazdy szlacheckie'', s. 11.</ref>. Pod presją szlachty, która domagała się zjazdu całego senatu zorganizowano w Kaskach spotkanie dostojników zarówno wielkopolskich, jak i małopolskich. Wspólnie zdecydowano o zwołaniu specjalnego sejmu konwokacyjnego do Warszawy, który miałby ustanowić porządek przyszłej elekcji oraz zająć się sprawami bieżącymi: zabezpieczeniem granic, polityką zagraniczną w okresie bezkrólewia oraz sprawami finansowymi państwa.
Linia 16:
== Kandydaci ==
[[Plik:Martino Rota Archduke Ernest of Austria.png|thumb|200px|[[Ernest Habsburg]], malowidło [[Martino Rota|Martino Roty]]]]
Najpoważniejszym kandydatem do objęcia tronu Rzeczypospolitej w okresie przedelekcyjnym oraz w pierwszej fazie sejmu elekcyjnego był [[Ernest Habsburg]]. Cieszył się on poparciem prymasa Uchańskiego oraz możnowładztwa katolickiego. Sprzyjały tej kandydaturze dobre stosunki między Rzecząpospolitą, a Cesarstwem po zaprzestaniu przez Zygmunta Augusta rywalizacji o wpływy w Czechach i na Węgrzech. Szlachta jednak obawiała się sprawdzonej przez Habsburgów w swoich krajach, metody rządów opartych na arystokracji, z ograniczeniem reprezentacji stanowej, gdzie nad integralnością terytorialną państwa górowała polityka dynastyczna<ref>Z. Wójcik, ''Wiek XVI-XVII'', Warszawa 1991, s. 314-215.</ref>. Obawiano się porozumienia habsbursko-moskiewskiego w celu pozyskania sojusznika do wojen z Turcją, a kosztem oddania Rurykowiczom ziem ruskich. Duży niepokój kandydatura ta wzbudzała u protestantów, którzy obawiali się ograniczenia tolerancji religijnej oraz utraty swoich swobód politycznych i wyznaniowych.
 
Wielu zwolenników w obozie protestanckim miała kandydatura szwedzka w osobie króla [[Jan III Waza|Jana III Wazy]], męża Katarzyny Jagiellonki. Powoływano się na tradycję dynastii jagiellońskiej, zasiadającej na tronie polskim od [[1386]] roku, a Waza, choć po kądzieli, miał te tradycję kontynuować. Kandydatura ta ze względu na protestanckie wyznanie króla szwedzkiego nie miała dużych szans zwłaszcza że istniejące w Szwecji ustawodawstwo nie pozwalało monarsze przebywać poza państwem. Syna Jana III i Katarzynki Jagiellonki, wychowanego w wierze katolickiej [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III Wazy]] nie wymieniano w gronie kandydatów ze względu na niepełnoletność.