Transport kolejowy we Wrocławiu: Różnice pomiędzy wersjami

Rozwój sieci przebiegał w kilku etapach. Jako pierwszy etap wyróżnić można budowę poszczególnych linii przez prywatne spółki kolejowe. Powstawały wówczas niezależne w znacznej mierze linie, zakończone [[stacja czołowa (kolejnictwo)|dworcami czołowymi]]. Spółki współpracowały ze sobą niechętnie, a rozwój przestrzenny węzła był nieskoordynowany. Od lat 60. XIX wieku rząd [[Królestwo Prus|pruski]] rozpoczął [[nacjonalizacja|nacjonalizację]] kolei i zjednoczył je w jedno towarzystwo. Rozbudowano łącznice między liniami (w tym [[#Obwodnica towarowa|Towarową Obwodnicę Wrocławia]]), dążono do racjonalnej rozbudowy i skupienia ruchu na [[Wrocław Główny|Dworcu Głównym]]. W XX wieku planowanie kolei we Wrocławiu stało się integralną częścią planowania urbanistycznego, proponowano dalsze przebudowy sieci, mające na celu usprawnienie ruchu kolejowego, zrealizowano jednak niewielką ich część. Jednym z działań była elektryfikacja prądem przemiennym [[LiniaŚląska kolejowaKolej nr 274Górska|Śląskiej Kolei Górskiej]] na trasie Wrocław Świebodzki- – Jelenia Góra- – Zgorzelec (zdemontowana po wojnie), której słupy końcowe do dziś znajdują się na Dworcu Świebodzkim. Istniała także sieć kolei miejskiej obsługiwana wagonami akumulatorowymi. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] nie poczyniono we wrocławskim węźle kolejowym większych inwestycji (poza przewidzianą już w czasie budowy rozbudową Towarowej Obwodnicy Wrocławia do czterech torów i elektryfikacją znacznej części linii i łącznic), zaś od [[lata 90. XX wieku|lat 90.]] następuje systematyczny regres.

Pierwszą linią kolejową, doprowadzoną do Wrocławia, była planowana od 1836 i uruchomiona w 1842, najpierw na odcinku Wrocław- – [[Oława]], [[Kolej Górnośląska]] ([[język niemiecki|niem.]] ''Oberschlesische Eisenbahn'', w skrócie ''OSE''), wydłużona w ciągu następnych czterech lat przez [[Brzeg (miasto)|Brzeg]] i [[Opole]] do wschodniej części [[Górny Śląsk|Górnego Śląska]] do granicy [[Królestwo PruskiePrus|Królestwa Prus]] w [[Mysłowice|Mysłowicach]]. Pierwszym dworcem w mieście był [[Wrocław Górnośląski|Dworzec Górnośląski]], którego budynek (oznaczony na mapce numerem 10) wzniesiony w latach 1841-1842 służy dziś jako [[System opieki zdrowotnej w Polsce|przychodnia lekarska]] dla pracowników [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]], a którego torowisko jest rozebrane. Funkcje tego dworca przejął w 1851 postawiony w bezpośrednim sąsiedztwie nowy dworzec tej kolei, dziś noszący nazwę [[Wrocław Główny]] (nr&nbsp;11 na mapie)<ref>{{cytuj stronę | url = http://pkp.wroclaw.pl/historia-dworca-glownego-we-wroclawiu.html| tytuł = Historia Wrocławskiego Dworca Głównego| data dostępu = 2011-11-14| autor = | opublikowany = | praca = | data = | język = }}</ref>. Dworzec ten dziś jest najważniejszą stacją pasażerską w mieście. Na linii tej znajduje się również stacja [[Wrocław Brochów]] (12). Obecnie linia w kierunku Oławy jest dwutorowa, zelektryfikowana a prędkość maksymalna wynosi 160 km/h.

Następną w kolejności spółką kolejową, która uzyskała prawa do budowy we Wrocławiu, była firma zawiązana w 1837 przez wrocławskiego przedsiębiorcę G.H.&nbsp;Ruffera ''Breslau-Schweidnitz-Freiburger Eisenbahn'' (''BFE'', [[Kolej Wrocławsko-Świdnicko-Świebodzicka]] potem ''Breslau-Freiburger Eisenbahn'', ''BrFr''), której dworzec wybudowany 1842, nosi dziś nazwę [[Wrocław Świebodzki]] (nr&nbsp;20 na mapie). Linia świebodzicka, uruchomiona została w październiku 1843 do Świebodzic, a później wydłużona do [[Wałbrzych]]a<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.walbrzych.ui.pl/historia/kolej| tytuł = Kolej w Wałbrzychu| data dostępu = 2011-11-14| autor = | opublikowany = | praca = | data = | język = }}</ref>. Wobec ogólnego zmniejszenia zapotrzebowania na kolejowe przewozy pasażerskie Dworzec Świebodzki od roku 1991 został całkowicie wyłączony z ruchu. Stacja, oznaczona na mapie numerem&nbsp;21, [[Wrocław Zachodni]] (do [[lata 70. XX wieku|lat 70. XX wieku]] pod nazwą [[Muchobór Wielki]], wcześniej niem. ''Großmochbern''), jest nadal czynna. Cała linia jest zelektryfikowana (od lat 20. XX&nbsp;w.) i dwutorowa.

Rok po kolei świebodzickiej, w październiku 1844 uruchomiło swoje połączenia, pierwotnie do [[Legnica|Legnicy]], Towarzystwo Kolei Dolnośląsko - Marchijskiej (niem. ''Niederschlesiche Niederschlesisch- MarkischeMärkische Eisenbahn-Gesellschaft'', ''NME''), które swój [[Dworzec Marchijski we Wrocławiu|Dworzec Marchijski]] (na mapie nr&nbsp;30) postawiło w bliskim sąsiedztwie Dworca Świebodzkiego. Rozwiązanie to na owe czasy było korzystne, bo z jednej strony ułatwiało przesiadanie podróżnym, którzy mieli do pokonania tylko 200 metrów dzielących oba dworce, a z drugiej strony nie zachodził konflikt interesów obu spółek, do którego dochodzić by mogło, gdyby obydwie korzystały z tych samych instalacji. W następnych latach połączenie przez Legnicę, [[Żagań]] i [[Gubin]] wydłużono do [[Berlin]]a -– do [[Marchia Brandenburska|Marchii Brandenburskiej]], od której Towarzystwo wzięło swą nazwę. Dworzec Marchijski na początku [[XX wiek|XX]] wieku stracił na znaczeniu i w od 1908 obsługiwał już tylko połączenia ze znajdującą się wówczas poza granicami miasta [[Leśnica (Wrocław)|Leśnicą]] (''Deutsch Lissa'', stacja nr&nbsp;34 na mapie), a rok później zamieniony został na stację towarową, pomocniczą zresztą w stosunku do pobliskiego węzła towarowego [[Wrocław Gądów]], zaznaczonego na mapie numerem 31. W [[lata 20. XX wieku|latach dwudziestych]] Dworzec Marchijski został częściowo rozebrany. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] na krótko wznowiono jego funkcje towarowe (pod nazwą Wrocław Towarowy Zachodni lub Wrocław Zachodni; był dogodnym punktem do załadunku wywożonego ze zrujnowanego miasta gruzu i odpadów, a także np. pozyskanych z rozbiórek zniszczonych budynków [[cegła|cegieł]]), ale w połowie [[lata 50. XX wieku|lat pięćdziesiątych]] ponownie go zlikwidowano, tym razem już ostatecznie. Z budynku pozostała jedynie jedna z wież i mocno przebudowany fragment hali.

W [[lata 40. XIX wieku|latach czterdziestych XIX wieku]] następowała szybka rozbudowa sieci połączeń kolejowych we Wrocławiu. Przeprowadzono połączenie (''Verbindungsbahn'') Górnośląskiego ze Świebodzkim, Marchijskim (linie jasnozielone) oraz -– później -– z linią łączącą Wrocław z [[Poznań|Poznaniem]]. Przez pierwsze trzy lata (od kwietnia 1847) po wybudowaniu tych połączeń przetaczanie wagonów pomiędzy poszczególnymi sieciami odbywało się bez użycia [[lokomotywa|lokomotyw]] (wymagały one wówczas jeszcze specjalnych obrotnic w celu zmiany kierunku jazdy, co znacznie komplikowałoby operację) -– przy pomocy [[koń|konnych]] zaprzęgów. Koncesję na połączenie Wrocławia z Poznaniem uzyskała w 1853 [[Kolej Górnośląska]] i ona rozpoczęła w [[Leszno|Lesznie]] budowę w trzech kierunkach: do Wrocławia, do Poznania i do [[Głogów|Głogowa]]. Konieczne było wybudowanie we Wrocławiu [[most]]u kolejowego przez [[Odra|Odrę]] (w pobliżu dzisiejszego drogowego [[Most Milenijny|Mostu Milenijnego]] pomiędzy [[Popowice (Wrocław)|Popowicami]] a [[Osobowice|Osobowicami]]) -– zrealizowano go w postaci 33-[[przęsło]]wej konstrukcji [[stal]]owej o łącznej długości 380&nbsp;m (dwa przęsła były obrotowe, dzięki czemu utrzymano [[żegluga|żeglowność]] rzeki w tym miejscu). Połączenie do Poznania ruszyło 29 października 1856 i obsługiwane było przez nowy dworzec Kolei Górnośląskiej, wspomniany już Dworzec Główny (nr&nbsp;11). Dzięki tej linii łączącej się z ''Posen-Kreuzburger Eisenbahn'' (''PoKr'', Kolei Poznańsko-[[Kluczbork|Kluczborskiej]]) i ''Stargard-Posener Eisenbahn'' (''StPo'' -– Kolejami Poznańsko-[[Stargard Szczeciński|Stargardzkimi]]) Wrocław uzyskał połączenie ze [[Szczecin]]em, z [[Bydgoszcz]]ą i z [[Gdańsk]]iem. W granicach miasta na tej linii znajdują się stacje [[Wrocław Mikołajów]] (40), [[Wrocław Popowice]] (41), [[Wrocław Osobowice]] (42) oraz [[Wrocław Świniary]] (43). Obecnie linia jest dwutorowa i zelektryfikowana.

[[Plik:Wroclaw-most kolejowyKleczkow-Karlowice.jpg|thumb|mostMost koło Browaru Piastowskiego]]

Kolej Prawego Brzegu Odry (''Rechte - Oder - Ufer -Eisenbahn'', ''ROUROUE'') uruchomiła swoją linię w kierunku [[Oleśnica|Oleśnicy]] 28 maja 1868 najpierw z [[Wrocław Nadodrze|Dworca Nadodrze]] (nr&nbsp;51 na mapie; niezbędne było w tym celu przerzucenie przez [[Odra we Wrocławiu|Starą Odrę]] nowego mostu kolejowego, w okolicy [[browar]]u -– dzisiejszego [[Piast (piwo)|Piastowskiego]] -– oraz ''Hindenburgbrücke'' -– dziś środkowego [[Mosty Warszawskie|Mostu Warszawskiego]]), ale wkrótce przerzuciła przez Odrę (na północ od dzisiejszych [[Mosty Mieszczańskie|Mostów Mieszczańskich]]) kolejny stalowy most kolejowy i uruchomiła tuż obok Dworca Marchijskiego swój własny Miejski Dworzec Kolei Prawego Brzegu Odry (''Rechte-Oder-Ufer Eisenbahn Stadtbahnhof'', nr&nbsp;50 na mapie). Był to zarazem ostatni normalnotorowy [[dworzec kolejowy]] w mieście; wszystkie inne, wybudowane później, były mniejszymi lub większymi [[stacja kolejowa|stacjami]] przelotowymi. Po kilkunastu latach samodzielnego funkcjonowania Prawobrzeżny Dworzec Miejski jednak połączono z Marchijskim, z którym podzielał później wspólną historię, aż do likwidacji po [[II wojna światowa|wojnie]] włącznie. Linii ta jest obsługiwana w granicach miasta przez stacje [[Wrocław Nadodrze]] (51), [[Wrocław Sołtysowice]] (52) oraz [[Wrocław Psie Pole]] (53). Obecnie jest to linia dwutorowa i zelektryfikowana.

Linia nadodrzańska, łącząca Wrocław z [[Głogów|Głogowem]] przez [[Ścinawa|Ścinawę]], i dalej z [[Zielona Góra|Zieloną Górą]] aż do [[Szczecin]]a jako stację końcową wykorzystuje wrocławski Dworzec Główny. Oddano ją do użytku w 1874 roku. W granicach miasta na tej linii znajdują się stacje [[Wrocław Muchobór]] (nr&nbsp;60 na mapie), [[Wrocław Kuźniki]] (nr&nbsp;61) i [[Wrocław Pracze]] (nr&nbsp;62). Linia jest dwutorowa (z wyjątkiem odcinka Wrocław Główny- – Wrocław Grabiszyn) i zelektryfikowana.

[[Plik:Partynice.st.kol.jpg|thumb|pozostałościPozostałości stacji Wrocław-Partynice]]

Linia łącząca Wrocław przez [[Sobótka (powiat wrocławski)|Sobótkę]] ze Świdnicą ukończona została w 1898. Pociągi odprawiano z Dworca Głównego w kierunku południowo-wschodnim, a linia przed [[Wrocław Brochów|Brochowem]] (stacja nr&nbsp;12) skręca na południe, a potem południowy zachód i zachód przez [[Wrocław Wojszyce]] (70), [[Wrocław Partynice]] (71 – od [[lata 60. XX wieku|lat sześćdziesiątych XX&nbsp;w.]] już nieużywana) i [[Wrocław Klecina|Wrocław Klecinę]] (72) wiedzie dalej przez [[Bielany Wrocławskie]], [[Kobierzyce]] (gdzie odgałęział się tor do [[Piława Górna|Piławy Górnej]] przez [[Niemcza|Niemczę]]), [[Wierzbice|Wierzbice Wrocławskie]] do Sobótki, a następnie przez [[Strzelce (powiat świdnicki)|Strzelce Świdnickie]] i [[Marcinowice (powiat świdnicki)|Marcinowice]] do Świdnicy. Dziś wyłączona z ruchu pasażerskiego. Po przejęciu przez samorząd dolnośląski miały zostać przywrócone połączenia pasażerskie, zarówno do Świdnicy, jak i Piławy Górnej. Jednak na początku 2012 ogłoszono, że z powodu zbyt wysokich kosztów linia nie będzie remontowana<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.tuwroclaw.com/wiadomosci,nie-wyremontuja-torow-bo-pociagami-pojedziemy-inna-trasa,wia5-3266-10169.html| tytuł = Nie wyremontują torów, bo pociągami pojedziemy inną trasą| data dostępu = 2012-02-13| autor = | opublikowany = TuWroclaw.com| praca = | data = 2012-02-13| język = pl}}</ref>. Linia jest niezelektryfikowana, jednotorowa.

Normalnotorowa linia łącząca Wrocław z [[Trzebnica|Trzebnicą]]. Obsługiwała połączenie z Dworca Nadodrze (stacja nr&nbsp;51 na mapie) przez [[Wrocław Psie Pole]] (nr&nbsp;53) do Trzebnicy. Po odgałęzieniu za Psim Polem na północ dalsze przystanki tej linii na terenie Wrocławia to oznaczony na mapie numerem&nbsp;80 [[Wrocław Zakrzów]] oraz [[Wrocław Pawłowice]] (nr&nbsp;81). Linia ta na odcinku Psie Pole -– Trzebnica miała długość 20&nbsp;km i pokonywana była w 1944, zgodnie z rozkładem, w ciągu niespełna trzech kwadransów, tj. ze średnią prędkością podróżną ponad 27&nbsp;km/h i jeździło tątę trasą pięć par pociągów na dobę. W 1967 pociągów było już mniej (trzy) i jeździły rozkładowo na tym odcinku w czasie od trzech kwadransów do półtorej godziny; w 1981 jeździły już tylko dwie pary pociągów. W [[październik]]upaździerniku 2007 linia została przejęta przez Urząd Marszałkowski Dolnego Śląska, który we wrześniu 2009 roku po ponad dziesięcioletniej przerwie przywrócił na linii ruch pasażerski. Obecnie na trasie kursuje trzynaście par pociągów osobowych [[Koleje Dolnośląskie|Kolei Dolnośląskich]], obsługiwanych przez spalinowe zespoły trakcyjne. Linia jest niezelektryfikowana, jednotorowa.

[[Plik:KolejWaskotorWroclawPlStaszica.jpg|thumb|pozostałośćPozostałość [[Miejski Dworzec Wąskotorowy we Wrocławiu|wąskotorowego osobowego dworca miejskiego]]]]

[[Wrocławska kolejKolej wąskotorowaDojazdowa|Wąskotorowa Kolejka Wrocławsko - Trzebnicko - Prusicka]] (''Breslau – Trebnitz – PrausnitzerBreslau–Trebnitz–Prausnitzer Kleinbahn'') uruchomiona została w 1899. Jej [[Miejski Dworzec Wąskotorowy we Wrocławiu|pasażerski Dworzec Miejski]] (tuż po [[II wojna światowa|wojnie]] nazywany "Wrocław„Wrocław Główny Wąskotorowy"Wąskotorowy”, na mapce numer&nbsp;01) zlokalizowano w pobliżu [[Wrocław Nadodrze|Dworca Nadodrze]] (na mapce numer&nbsp;51), na dzisiejszym Placu Staszica, przy [[kościół św. Bonifacego we Wrocławiu|kościele św. Bonifacego]]. Następną stacją był towarowy dworzec na [[Polanka (Wrocław)|Polance]]^(*) (nr&nbsp;02), potem pasażerski przystanek [[Wrocław Karłowice]] (''Breslau-Karlowitz'', nr&nbsp;03), Wrocław-[[Różanka (Wrocław)|Różanka]] (''Breslau-Rosenthal'', nr&nbsp;04), [[Wrocław Poświętne]] (''Breslau-Lilienthal'', nr&nbsp;05) i znajdująca się już poza ówczesnymi granicami miasta stacja [[Widawa (stacja kolejowa)|Widawa]] (''Weide'', nr&nbsp;06).

<small>^(*) ściślej: przy <u>ulicy</u> Na Polance; lokalizacja topograficzna <u>terytorium</u> "„[[Polanka (Wrocław)|Polanka]]"” nie jest jednoznaczna</small>

[[Plik:Wiadukt.nad.Sudecka-Slezna.jpg|thumb|wiaduktWiadukt Towarowej Obwodnicy Wrocławia nad Ślężną/[[ulica Sudecka we Wrocławiu|Sudecką]]]]

Pod koniec XIX wieku przeprowadzono służącą do dziś Towarową Obwodnicę Wrocławia (''Güterbahnumgehung'') umożliwiającą przejazd pociągów towarowych z Górnego Śląska na północ z pominięciem Dworca Głównego (na mapce jasnobrązowa, w południowej i zachodniej okolicy miasta). Obwodnica ta oddana została do użytku w 1896 roku. Obecnie jest zelektryfikowana, w większości trzytorowa -– z rezerwą na czwarty tor.

Wrocław będąc miastem przemysłowym posiadał w przeszłości dużą liczbę [[Bocznica kolejowa|bocznic]] obsługujących większość zakładów i fabryk, zarówno tych dużych, jak i mniejszych. Obecnie, ze względu na konkurencyjność transportu samochodowego, tylko niewielka część jest wykorzystywana a pozostałe są nieprzejezdne lub zlikwidowane.

Obecnie Wrocław, tuż po [[Warszawa|Warszawie]], posiada największą liczbę 26 [[Stacja kolejowa|stacji]], w tym 19 funkcjonujących, na których zatrzymują się [[pociąg pasażerski|pociągi pasażerskie]]. Mimo trwającej już od początku lat osiemdziesiątych likwidacji połączeń i zamykania dworców, Wrocław w przeciwieństwie do innych miast [[Polska|Polski]] aż do połowy lat dziewięćdziesiątych utrzymał ruch praktycznie na wszystkich stacjach. W tej chwili część z nich jest sukcesywnie remontowana, a część po kilkuletniej przerwie w obsłudze pasażerów, w związku z rozwojem [[Wrocławska Kolej Aglomeracyjna|Wrocławskiej Kolei Aglomeracyjnej]] przywracana do pierwotnej funkcji. W związku z budową [[Stadion Miejski we Wrocławiu|stadionu miejskiego]] i organizacją [[Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 2012|Euro 2012]] została zbudowana w 2011 roku nowa stacja na [[Pilczyce|Pilczycach]] w celu ułatwienia kibicom i uczestnikom imprez kulturalnych dotarcia na stadion.

| align=center| {{Nie}} / {{Nie}}<br />stacja nie istnieje

| align=center| {{Nie}} / {{Tak}}<br />stacja towarowa

| align=center| {{Nie}} / {{Nie}}<br />obecnie stanowi część stacji Wrocław Główny

| Wrocław {{fakt|Grabiszyn|data=2014-10}}<ref group="uwaga" name="grabiszyn">Przystanek wzmiankowany w źródłach jako ''Wrocław FAT'', np. [http://kolejowailowa.eu/images/stories/SRJP1415-240-1.png Projekt RJ 2014/15].</ref>

| align=center|

|

| align=center| {{Nie}} / {{Nie}}<br />stacja nie istnieje

| align=center| {{Nie}} / {{Nie}}<br />stacja towarowa, istnieje w szczątkowej formie

|

| align=center|

|

| align=center| {{Nie}} / {{Nie}}<br />stacja towarowa

|

|

|

|

|