Friedrich Ebert: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Wszystkie opracowania historyczne mówią o tym, że Friedrich Ebert był liderem SPD oraz że nie przeszedł nigdy do USPD. |
Rozszerzenie tekstu o lata prezydentury i działalność w Radzie Pełnomocników Ludowych, rozbudowanie sekcji o wczesnym życiu Eberta, dodanie informacji o fundacji jego imienia. |
||
Linia 19:
|commons = Category:Friedrich Ebert
}}
'''Friedrich Ebert ''' (ur. [[4 lutego]] [[1871]] w [[Heidelberg]]u, zm. [[28 lutego]] [[1925]] w [[Berlin]]ie) – niemiecki polityk, socjaldemokrata, ostatni kanclerz ([[9 listopada]] – [[11 listopada]] [[1918]]) [[Cesarstwo Niemieckie|Cesarstwa Niemieckiego]] i pierwszy prezydent [[Republika Weimarska|Niemiec (Republiki Weimarskiej)]]
== Wczesne
Urodził się w [[Heidelberg]]u w rodzinie krawca, z zawodu był siodlarzem. Jako młodzieniec pracował w różnych miejscach, by osiąść ostatecznie w [[Brema|Bremie]]. W [[1889]] r. wstąpił do [[Socjaldemokratyczna Partia Niemiec|SPD]] i piastował tam stanowisko lokalnego sekretarza robotniczego, redaktora partyjnej gazety.
==
W trakcie [[Pierwsza wojna światowa|Wielkiej Wojny]] Ebert musiał się uporać z szeregiem kryzysów wewnątrz partii. SPD na początku jednomyślnie popierała politykę rządu [[Theobald von Bethmann-Hollweg|Theobalda von Bethmann-Hollwega]]. Stopniowo narastało jednak niezadowolenie wśród posłów i pozostałych działaczy socjaldemokracji. Na przełomie 1915 i 1916 r. doszło do wyłonienia się mniejszości w partii skupionej wokół Hugona Haasego, która opowiadała się przeciw kontynuacji wojny i poparciu rządu oraz monarchii. Rozłam na MSPD i [[Niezależna Socjaldemokratyczna Partia Niemiec|USPD]] (niezależną socjaldemokrację) nie spowodował końca kariery Eberta, który wraz z kolejnymi porażkami na froncie zachodnim starał się zapobiec wybuchowi rewolucji socjalistycznej.
== Rewolucja 1918-1919 ==
{{Osobny artykuł|Rząd Friedricha Eberta}}
[[9 listopada]] [[1918]] kanclerz [[Maximilian von Baden]] przekazał mu swoje stanowisko jako przewodniczącemu najsilniejszej partii w parlamencie<ref>Ówczesna konstytucja Niemiec nie przewidziała takiego scenariusza.</ref>. Tego samego dnia, w trakcie trwającej od 3 listopada rewolucji, cesarz [[Wilhelm II Hohenzollern|Wilhelm II]] zdecydował się abdykować i uciec do [[Holandia|Holandii]] przed możliwym aresztowaniem przez zbuntowanych żołnierzy. Największy wstrząs miał nadejść niecałe kilka godzin później, około południa, gdy [[Philipp Scheidemann]] ogłosił z okna Reichstagu powstanie republiki. Akcja Scheidemanna spotkała się z wybuchem wściekłości Eberta, który był niezadowolony z jednostronnego ogłoszenia republiki przez współprzewodniczącego SPD. Ebert wolał, aby o przyszłości Niemiec zadecydowało Zgromadzenie Narodowe, wybrane w demokratycznych wyborach, nie zaś akcja jednej osoby.
Był w imieniu Niemiec sygnatariuszem [[traktat wersalski|traktatu wersalskiego]], co nie przysporzyło mu sympatii w społeczeństwie. Reprezentował rewizjonistyczne poglądy w sprawie polskiego [[Górny Śląsk|Śląska]], [[Korytarz polski|Pomorza]] i [[Poznańskie]]go. Wydana przez Eberta proklamacja o neutralności Niemiec w czasie [[wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]] [[1919]]-[[1921]] wprowadzała zakaz tranzytu przez Niemcy materiałów wojskowych z [[Francja|Francji]] z pomocą dla walczących Polaków. Był też inicjatorem nawiązania stosunków dyplomatycznych z [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Radziecką]] i późniejszym [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich]].▼
Objęcie władzy przez Eberta przyczyniło się na krótką metę do pokojowego przebiegu rewolucji oraz zapewniło władzę siłom umiarkowanym. Sam Ebert był niechętny rewolucji, o czym mogą świadczyć słowa wypowiedziane do kanclerza Maksymiliana Badeńskiego "''Jeśli cesarz Wilhelm II nie abdykuje to rewolucja będzie nieunikniona. Ale ja nie chcę jej, nienawidzę rewolucji jak grzechu.''"
Jego syn – [[Friedrich Ebert młodszy|Friedrich ''Fritz'' Ebert]] był burmistrzem [[Berlin Wschodni|Berlina Wschodniego]] i przewodniczącym Rady Państwa [[Niemiecka Republika Demokratyczna|NRD]].▼
Pierwszą zapowiedzią łagodnego kursu był pakt Eberta z kwatermistrzem generalnym, generałem [[Wilhelm Groener|Wilhelmem Groenerem]], zawarty także [[9 listopada]]<ref>Pakt ten w historiografii niemieckiej nazywano jest "paktem Ebert-Groener"</ref>. Groener w imieniu wojska niemieckiego zobowiązał się do poparcia socjaldemokratycznych władz Niemiec w zamian za niedopuszczenie do chaosu w siłach zbrojnych. Obydwie strony miały duży interes w zapobiegnięciu rewolucji komunistycznej w kraju, tak jak to się stało w Rosji rok wcześniej.
Bardzo szybko SPD i USPD doszły do porozumienia i stworzyły [[Rada Pełnomocników Ludowych|Radę Pełnomocników Ludowych]], składającą się z trzech przedstawicieli większościowej socjaldemokracji i trzech niezależnych socjaldemokratów. Ebert i Haase zostali kierownikami tej rady, aczkolwiek Ebert szybko stał się faktycznym liderem. Ebert jako przywódca Niemiec stanął przed szeregiem problemów wymagających natychmiastowego rozwiązania, takich jak problem ustroju młodej republiki, kwestię władzy rad robotniczych i żołnierskich, zakończenie wojny z Ententą, kryzys gospodarczy. Jako osoba mająca największą władzę, i zaufanie najpotężniejszej partii Niemiec powojennych oraz wojska, forsował demokratyczny ustrój państwa, bez wpływów rad. Widoczne było porzucenie przedwojennego [[Program erfurcki|programu erfurckiego]] na rzecz pragmatyzmu politycznego.
== Prezydentura ==
Jego umiarkowana polityka została wynagrodzona przez posłów do Zgromadzenia Narodowego, którzy [[11 lutego]] 1919 r. wybrali go 277 głosami z 379 na prezydenta Niemiec. Odniósł on miażdżące zwycięstwo wobec kontrkandydata z [[Niemiecka Partia Ludowa|DVP]], który uzyskał zaledwie 49 głosów. W trakcie swojej siedmioletniej kadencji był jednym z najważniejszych polityków niemieckich działających na rzecz umocnienia demokracji i stabilizacji politycznej. Kręgi radykalnej i komunistycznej lewicy zarzucały mu zdradę klasy robotniczej i sprzeniewierzenie się ideałom socjalizmu, ze względu na jego aktywność wymierzoną przeciw atakom na republikę z lewa jak i z prawa. Monarchiści i skrajna prawica także atakowali go, oskarżając go o zdradę narodu.
Jako prezydent zdystansował się od swojej partii, nie wahając się mianować centroprawicowych polityków na kanclerzy, takich jak [[Wilhelm Cuno]] lub [[Hans Luther]]. Wykorzystywał także często swoje szerokie prawa w ramach art. 48 [[Konstytucja weimarska|konstytucji weimarskiej]].
▲Był w imieniu Niemiec sygnatariuszem [[traktat wersalski|traktatu wersalskiego]], co nie przysporzyło mu sympatii w społeczeństwie. Reprezentował rewizjonistyczne poglądy w sprawie polskiego [[Górny Śląsk|Śląska]], [[Korytarz polski|Pomorza]] i [[Poznańskie]]go, aczkolwiek wszystkie partie w tamtym czasie nie akceptowały oddania Polakom tych ziem. Wydana przez Eberta proklamacja o neutralności Niemiec w czasie [[wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]] [[1919]]-[[1921]] wprowadzała zakaz tranzytu przez Niemcy materiałów wojskowych z [[Francja|Francji]] z pomocą dla walczących Polaków.
Kadencja Eberta została wydłużona w październiku [[1922]] r. do czerwca 1925 r. w celu uniknięcia prowadzenia kampanii prezydenckiej podczas poważnego kryzysu politycznego. Urząd prezydenta pełnił on do śmierci w lutym 1925 r., która nastąpiła z powodu odkładanej operacji [[Jelito ślepe|ślepej kiszki]]. Powodem opóźnienia wykonania operacji była konieczność uczestniczenia Eberta w tzw. procesie magdeburskim z grudnia [[1924]] r.. Wyrok w tym procesie przyczynił się zdaniem ówczesnych obserwatorów sceny politycznej oraz historyków do znaczącego osłabienia stanu zdrowia prezydenta. Proces magdeburski dotyczył oskarżenia Eberta przez dziennikarza prasy nacjonalistycznej o poparcie strajków w styczniu [[1918]] r. i idącą za tym zdradę kraju. Sędzia wydający wyrok uznał Eberta formalnie winnym zdrady kraju, z powodu uczestnictwa w strajku w styczniu 1918 r.
== Inne ==
▲Jego syn – [[Friedrich Ebert młodszy|Friedrich ''Fritz''
Na cześć Eberta stworzono w 1925 r. fundację afiliowaną przy SPD ([http://www.fes.de/ Friedrich Ebert Stiftung]) działającą na rzecz edukacji politycznej i wzmacniania międzynarodowej współpracy oraz wspierającą stypendiami młodych, zaangażowanych społecznie ludzi z Niemiec, Europy i reszty świata. Fundacja ta ma dwie siedziby w Niemczech, zlokalizowane w Berlinie oraz w Bonn, w ramach których działają m.in. biblioteki i archiwa ruchów socjalistycznych i socjaldemokratycznych.
== Bibliografia ==
* Maciej Andrzejewski, ''Od Eberta do Köhlera. Portrety niemieckich prezydentów'', Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009.
* Bernd Jordan, Aleksander Lenz: ''Księga 100 polityków stulecia.'' tłum. A. Sąpoliński, wyd. Interart, Warszawa 1997, str. 158-159 ISBN 83-7060-508-7.
* Horst Möller, ''Weimar. Niespełniona'' ''demokracja'', Warszawa 1997.
== Linki ==
[http://www.feswar.org.pl/fes2009/01fes/index_fes.php {{Kontrola autorytatywna}}Przedstawicielstwo Fundacji im. Friedricha Eberta w Warszawie]
[http://www.fes.de/ Fundacja im. Friedricha Eberta ] (w języku niemieckim){{Prezydenci Niemiec}}
{{Premierzy Prus}}
{{Kanclerze Niemiec}}
{{DEFAULTSORT:Ebert, Friedrich}}
| |||