|
'''Projekt Venona''' {{lang|en}} Venona project, Bridge – [[kryptonim]] [[Stany Zjednoczone|amerykańsko]]-[[Wielka Brytania|brytyjskiej]] operacji [[kryptologia|kryptoanalizy]], która doprowadziła do odszyfrowania części [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckich]] depesz wymienianych w latach czterdziestych między [[Moskwa|Moskwą]] a placówkami w innych miastach.
{{NPA|adres=Norman Polmar, Thomas B. Allen, Księga Szpiegów Encyklopedia. Wdawnictwo Magnum, 2000}}
'''Projekt Venona''' ([[Język angielski|ang.]] ''Venona project'') – [[kryptonim]] [[Stany Zjednoczone|amerykańsko]]-[[Wielka Brytania|brytyjskiej]] operacji [[kryptologia|kryptoanalizy]] (Brytyjczycy posługiwali się także kryptonimem ''Bridge''), która doprowadziła do odszyfrowania części [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckich]] depesz wymienianych w latach czterdziestych między [[Moskwa|Moskwą]] a placówkami w innych miastach. W większości depesze dotyczyły działalności szpiegowskiej w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]]. Pojawiły się w nich nazwiska takich postaci jak: [[Elizabeth Bentley]], [[Whittaker Chambers]], [[Klaus Fuchs]], [[Alger Hiss]], [[Donald Maclean]] oraz tak zwanych szpiegów atomowych, do których należeli m.in. [[Harry Gold]], [[David Greenglass]], [[Sprawa Rosenbergów|Julius Rosenberg]] oraz jego żona [[Sprawa Rosenbergów|Ethel Rosenberg]]. Materiały z dekryptażu ukazują stan ówczesnej wiedzy amerykańskiego [[kontrwywiad]]u. Nie zostały użyte jako dowody w sądzie z obawy na ich publiczne ujawnienie, co zdradziłoby Moskwie fakt złamania najważniejszych radzieckich systemów szyfrowych przez kryptologów amerykańskich. Do 1997 roku ujawniono ok. 3 tysięcy depesz, większość tak tajnych, że prawdopodobnie nie widział ich sam prezydent Truman.
== Koordynacja ==
'''Projekt Venona''' był długotrwałym przedsięwzięciem, w którym współpracowały ze sobą na ogromną skalę dwa kraje – [[Stany Zjednoczone]] i [[Wielka Brytania]]. W Venonie brały udział między innymi służby wywiadu i kontrwywiadu amerykańskiego – Służba Wywiadu Łączności U.S. Army ([[Signal Intelligence Service]]), [[Armed Forces Security Agency|Agencja Bezpieczeństwa Sił Zbrojnych]], jej następczyni [[National Security Agency|Agencja Bezpieczeństwa Narodowego]], [[Central Intelligence Agency|Centralna Agencja Wywiadowcza]] i [[FBI|Federalne Biuro Śledcze]]. Ze strony brytyjskiej sprawami Venony zajmowała się służba bezpieczeństwa ([[Security Service|MI5]]) oraz [[Government Communications Headquarters|Centrala Łączności Rządowej]].
== Gromadzenie depesz ==
[[Signal Intelligence Service|Służba Wywiadu Łączności]] U.S. Army (''Signal Intelligence Service'' – SIS) od [[1939]] roku gromadziła przechwycone depesze [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckie]]. Po pewnym czasie nowa pracownica, [[Gene Grabeel]], otrzymała zadanie ich posortowania. Okazało się, iż nadawano je w pięciu różnych systemach kodowania. Pierwszy dotyczył wymiany handlowej oraz dostaw amerykańskiego sprzętu wojskowego do Związku Radzieckiego ([[Lend-Lease Act|lend-lease]]), drugim posługiwały się służby dyplomatyczne, a kolejnymi trzema [[NKWD|Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych Związku Radzieckiego]] (''NKWD ZSRR'') oraz [[GRU|Główny Zarząd Wywiadu]] (''GRU'').
== Początek Bridge/Venona i pierwsze sukcesy ==
[[Plik:National Security Agency.svg|thumb|150px|Logo Agencji Bezpieczeństwa Narodowego]]
'''Operacja Venona''' początkowo była opatrzona kryptonimem ''Bridge'', którym posługiwał się [[Wywiad (instytucja)|wywiad]] [[Wielka Brytania|brytyjski]]. Początek operacji sięga lutego [[1943]] roku, gdy Służba Wywiadu Łączności (SIS) podjęła w [[Arlington Hall]] w [[Waszyngton]]ie próbę [[dekryptaż]]u nagromadzonej wcześniej korespondencji. W [[październik]]u [[1943]] roku [[porucznik]] [[Richard Hallock]], w cywilu archeolog z uniwersytetu w [[Chicago]], rozszyfrował częściowo system używany przez biuro radcy handlowego. W [[1944]] roku [[Cecil Phillips]] także odniósł pewne sukcesy w pracy nad korespondencją [[NKWD]]. Pełny dekryptaż pierwszej depeszy nastąpił jednak dopiero po dwóch latach, czyli w [[1946]] roku. Za przełomowy rok należy uznać właśnie 1946, gdy kryptoanalityk Meredith Gardner zauważył cechy wspólne w kilkunastu meldunkach wysłanych kanałem NKWD. Jeśli depesza zaczynała się np. od słowa "atomowy", jej szyfrowanie rozpoczynano od wyszukania odpowiedniej grupy cyfr, np. 3856. Do odnalezionej liczby dodawano inną z jednorazowego bloczka szyfrowego. W danym przypadku mogło to być 1349. W sumowaniu stosowano tzw. arytmetykę chińską, polegającą na odrzucaniu dziesiątki z sumy cząstkowej większej od 9. W ten sposób wyraz "atomowy" stawał się liczbą 4195.
== Geneza ==
System poprawnie stosowanych bloczków jednorazowych jest praktycznie niemożliwy do złamania, ale warunkiem bezpieczeństwa jest jednorazowe użycie i natychmiastowe zniszczenie zużytych kart. Wymaga to sumiennego zaplecza kryptologicznego w centrali, gdzie przygotowuje się nowe zestawy bloczków. W [[Moskwa|Moskwie]], w centralach [[NKWD]] i [[GRU]], pracowano jednak niestarannie, kilkakrotnie wydrukowano i rozesłano te same stronice. Pośród milionowych cyfr ''Gardner'' wykrył te, które się powtarzały. Pozwoliło to kryptologom amerykańskim na złamanie radzieckiego systemu. Wzmożenie ruchu w eterze spowodowało, iż przypadki powtarzania kart jednorazowych bloczków stały się częstsze. Aby złamać szyfr, należało metodą prób i błędów wyczyścić tekst z dodawanych liczb. Kryptoanalicy amerykańscy odtworzyli w ten sposób radzieckie księgi kodowe. Niektóre depesze z lat [[1942]]–[[1943]] odszyfrowano dopiero w latach [[1953]]–[[1954]], gdy dr [[Samuel Chew]] z [[National Security Agency|Agencji Bezpieczeństwa Narodowego]] (''NSA'') doprowadził do kolejnego przełomu, umożliwiając wykorzystanie zdobycznych nadpalonych radzieckich ksiąg szyfrowych.
== Grupy specjalne wywiadu wojskowego ==
Pod koniec [[II wojna światowa|II wojny światowej]], kiedy po terenie [[Niemcy|Niemiec]] szły naprzód wojska amerykańsko-brytyjskie, tuż za nimi posuwały się specjalne zespoły operacyjne [[Służby specjalne|służb specjalnych]] obydwu krajów. Także na wschodzie, gdzie działała [[Armia Czerwona]], funcjonowały specjalne zespoły [[kontrwywiad]]u wojskowego [[Smiersz]] i specjalne oddziały [[NKWD]]/[[NKGB]]. Jeden z zespołów amerykańskiego wywiadu nosił kryptonim ''Alsos''. Obowiązkiem jego było zbieranie informacji o miejscach pobytu ważnych osobistości, dygnitarzy nazistowskich, naukowców itd. oraz o miejscach ukrycia skarbów chowanych przez wywiad niemiecki i [[Schutzstaffel|SS]] po jeszcze nie okupowanych zakątkach III Rzeszy. Jednym z takich zespołów był zespół operacyjny [[Army Intelligence|wywiadu wojskowego Stanów Zjednoczonych]] pod dowództwem [[pułkownik]]a [[Paul Neff|Paula Neffa]]. Działając na zlecenie Służby Wywiadu Łączności (SIS), zdobył on fotokopię radzieckiej księgi kodów, przechowywanej w archiwach niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ukrytych w jednym z zamków w [[Saksonia|Saksonii]]. Niemcy otrzymali ją od [[Finlandia|Finów]], którzy zdobyli nadpalone szyfry w momencie rozpoczęcia wojny niemiecko-radzieckiej, [[22 czerwca]] [[1941]] roku, w radzieckim konsulacie w [[Pieczenga|Petsamo]]. W tym samym czasie inna grupa pod dowództwem porucznika [[Oliver Kirby|Olivera Kirby'ego]] zdobyła materiały kryptologiczne w [[Szlezwik]]u.
== Pierwsze zdanie i kolejne sukcesy ==
W czasie kiedy specjalne grupy [[Army Intelligence|US Army Intelligence]] poszukiwały potrzebnych materiałów, w [[Waszyngton]]ie kryptoanalityk Meredith Gardner odczytał pierwsze zdanie depeszy agentury NKWD, wysłanej [[10 sierpnia]] [[1944]] roku z Nowego Jorku. Treść dotyczyła tajnej działalności w [[Ameryka Południowa|Ameryce Południowej]]. [[13 grudnia]] [[1946]] roku odszyfrował telegram na temat kampanii prezydenckiej sprzed dwóch lat. Siedem dni później złamał kolejne kody i trafił w dziesiątkę. Depesza była listą naukowców zatrudnionych przy budowie bomby atomowej (zob. [[Manhattan Engineering District|projekt Manhattan]]). Na przełomie kwietnia i maja [[1947]] roku Gardner uzyskał w oryginalnej postaci 2 szyfrogramy z grudnia 1944, z których wynikało, iż ktoś ze Sztabu Generalnego przekazuje wywiadowi radzieckiemu niezwykle istotne, ściśle tajne informacje. Zastępca szefa wywiadu wojskowego, [[Generał|generał brygady]] [[Carter Clarke]], powiadomił o Venonie [[FBI|Federalne Biuro Śledcze]] (FBI), które w październiku [[1948]] roku delegowało do projektu Venona specjalnego agenta [[Robert Lampher|Roberta Lamphera]]. Również Brytyjczycy włączyli do programu swojego analityka. Większość depesz dotyczyła metod pracy agenturalnej i technik szpiegowskich. Opisywały metody przeciwdziałania operacjom kontrwywiadowczym [[FBI]], metody organizowania kontaktów z agenturą i fotografowania dokumentów.
== Zidentyfikowani agenci ==
W depeszach częściowo lub w całości odszyfrowanych wymieniano ponad 200 osób, które [[NKWD]] lub [[GRU]] traktowały jako kontakty, m.in. ''Alesa'', radzieckiego agenta w otoczeniu [[Franklin Delano Roosevelt|Franklina Delano Roosevelta]] na konferencji jałtańskiej. Odszyfrowany tekst informował ponadto, iż ''Ales'' pracował dla wywiadu radzieckiego od [[1935]] roku. Dalsze cząstkowe informacje pozwoliły zidentyfikować go jako [[Alger Hiss|Algera Hissa]]. ''Libierałem'' i ''Antieną'' okazało się małżeństwo [[Sprawa Rosenbergów|Ethel Rosenberg]] i [[Sprawa Rosenbergów|Julius Rosenberg]]. W telegramach opisano tajną działalność ich oraz [[Klaus Fuchs|Klausa Fuchsa]], [[David Greenglas|Davida Greenglasa]] i jego żony Ruth oraz [[Harry Gold|Harry'ego Golda]]. Dopiero w [[1995]] roku ustalono, iż zagadkowy kryptonim ''Mlad'' nosił fizyk atomowy [[Theodore Alvin Hall]]. Pozostałych agentów tzw. siatki szpiegów atomowych nie udało się zdekonspirować. Potwierdzono natomiast, iż kierował nią [[Leonid Kwasnikow]], który posługiwał się pseudonimem ''Anton''. Pod pseudonimem ''Albert'' krył się [[Icchak Achmerow|Icchak Abdułowicz Achmerow]], radziecki oficer wywiadu, który spędził w USA dwie kadencje nielegała i podawał się czasami za handlarza odzieżą. Achmerow używał wielu pseudonimów, występował m.in. jako ''William'', ''Greinke'', ''Michael Green'' i ''Michael Ademec''. Achmerow był szefem siatek nielegałów w USA, aż do czasu kiedy został zastąpiony przez [[William Fisher|Wiliama Gienrichowicza Fishera]], znanego bardziej pod nazwiskiem podczas swojego aresztowania w [[1957]] roku, jako [[William Fisher|Rudolf Abel]]. Dekryptaże ujawniły rozmiary powiązań radzieckiego wywiadu z Komunistyczną Partią Stanów Zjednoczonych, jak też metody działania siatek szpiegowskich funkcjonujących pod przykrywką konsulatów, biur radcy handlowego, agencji prasowej [[TASS]], misji handlowej Amtorg oraz inspekcji rzekomo nadzorujących produkcję materiału wojennego dla [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]].
W opisie operacji Venona pochodzącym z [[1997]] roku pracownicy amerykańskiego wywiadu podali, że w wyniku analizy depesz określono tożsamość 115 Amerykanów, pracujących na rzecz wywiadu radzieckiego. Ponadto poznano pseudonimy 100 innych agentów. Działające bardzo skutecznie od [[1924]] roku w USA NKWD (do [[1934]] r. – [[OGPU]]) odnosiło takie sukcesy przy rekrutowaniu Amerykanów, że, jak zostało to określone w jednej z depesz, stworzono plan, choć nie wprowadzono go w życie, aby na rzecz radzieckiego wywiadu pozyskać pierwszą damę [[Eleanor Roosevelt]]. Był pomysł nawiązania z nią kontaktu przez żonę [[Wasilij Zarubin|Wasilija Zarubina]], rezydenta NKWD w Nowym Jorku.
== Sprawy brytyjskie ==
Wiele depesz dotyczyło [[Wielka Brytania|Brytyjczyków]]. Jednym z agentów zidentyfikowanych na podstawie odszyfrowanych depesz był [[Cedric Belfrage]], zatrudniony w latach [[1941]]–[[1943]] w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]], w placówce brytyjskiej zajmującej się koordynacją operacji kontrwywiadowczych z [[FBI|Federalnym Biurem Śledczym]] (FBI). W depeszach wymieniono również ''Stanleya'', odpowiedzialnego w wywiadzie brytyjskim za obszar [[Meksyk]]u, był nim [[Kim Philby]]. Z ułamkowych informacji o człowieku o ps. ''Hisksie'' wywnioskowano, że chodzi o [[Guy Burgess|Guya Burgessa]], a rozkład podróży na trasie [[Waszyngton]]- Nowy Jork, zdradził z kolei następnego członka tzw. [[Siatka szpiegowska Cambridge|siatki szpiegowskiej Cambridge]], [[Donald Maclean|Donalda Macleana]]. [[Peter Wright]], wysoki rangą funkcjonariusz brytyjskiej służby bezpieczeństwa ([[Security Service|MI5]]) i wywiadu ([[Secret Intelligence Service|MI6]]), otrzymał odszyfrowane depesze Venony w końcu lat pięćdziesiątych. Zorientował się natychmiast, iż pod jednym z pseudonimów ukrywa się szpieg wciąż pracujący w MI5. Wright ujawnił Venonę zanim uczyniono to oficjalnie. W swych wspomieniach pt. ''Spycatcher'', wydanych w [[1987]] roku (wydanie polskie "Łowca szpiegów". [[1991]] r.) pisał – ''Pamiętam, że czytając drażniąco niekompletne dekryptaże, zastanawiałem się, jak to się, u licha, stało, że na szczytach MI5 trwano w błogim spokoju przez długie lata po odczytaniu pierwszych depesz''. M.in. za sprawą [[Peter Wright|Petera Wrighta]], tzw. [[Komitet Płynności]] (''Fluency Committee'') posłużył się w końcu dossier Venony w celu poszukiwania radzieckiech kretów, w tym Anthony'ego Blunta, oraz potwierdzeniu wiarygodności radzieckiego uciekiniera, [[podpułkownik]]a [[KGB|Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego Związku Radzieckiego]] (''KGB ZSRR''), [[Anatolij Golicyn|Anatolija Golicyna]].
== Sprawy polskie ==
W ramach projektu Venona ujawniono pochodzące z [[1944]] roku depesze [[Bolesław Gebert|Bolesława Geberta]], działacza komunistycznego polskiego pochodzenia, współzałożyciela Komunistycznej Partii USA. Wynika z nich, że Gebert był agentem [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] o pseudonimie ATAMAN, będący ważnym źródłem dla oficera NKGB o pseudonimie CHAN (CHAN SELIM)<ref>{{Cytuj stronę |url=http://archiwum.rp.pl/artykul/655164_Oskar_Lange_po_stronie_Sowietow.html |tytuł=Oskar Lange po stronie Sowietów |opublikowany=Rzeczpospolita |data=16 grudnia 2006}}</ref><ref>{{cytuj książkę |tytuł=Venona: Decoding Soviet Espionage in America |autor=John Earl Haynes, Harvey Klehr |rok=1999 |isbn=9780300077711 |wydawca=Yale University Press}}</ref>.
== Sprawy francuskie ==
Dekryptaże Venony wykazały również zakres penetracji Wolnej Francji generała de Gaulle'a, z szeregów której wywodziło się wielu czołowych polityków powojennej [[Francja|Francji]]. Po przekazaniu tych informacji francuskim służbom bezpieczeństwa i kontrwywiadu [[Direction de la Surveillance du Territoire|Dyrekcji Bezpieczeństwa Państwowego]] (Direction de la Surveillance du Territoire – DST) okazało się, iż agentami wywiadu radzieckiego byli m.in. polityk [[Pierre Cot]] i dziennikarz [[Andre Labarthe]].
== Sprawy australijskie i szwedzkie ==
W latach [[1943]]–[[1948]] zostało wysłanych ponad 200 depesz między [[Moskwa|Moskwą]] a [[Australia|Australią]]. Większość z nich dotyczyła agentów działających w departamentach rządowych, depesze wskazują na możliwość istnienia podwójnego agenta w australijskich [[Służby specjalne|służbach wywiadowczych]]. Inny zestaw Venony, ponad 450 depesz, dotyczy radzieckiej działalności wywiadowczej na terenie [[Szwecja|Szwecji]], kraju, który w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] był neutralny. W wiadomości przesłanej do Moskwy [[13 kwietnia]] [[1942]] roku wspomiano o niemieckiej inicjatywie pokojowej, związanej z bankierem Jacobem Walenbergiem, wujem Raula Walenberga, szwedzkiego dyplomaty, który podobno pracował dla amerykańskiego wywiadu, czyli [[Office of Strategic Services|Biura Służb Strategicznych]] (OSS).
== Ściśle tajne ==
Sukces '''projektu (operacji) Venona''' był pilnie strzeżonym sekretem wywiadów [[Stany Zjednoczone|USA]] i [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] i ich rządów, aż do [[1995]] roku. Wcześniej tylko funkcjonariusz brytyjskiej służby bezpieczeństwa ([[Security Service|MI5]]) i wywiadu ([[Secret Intelligence Service|MI6]]), [[Peter Wright]], uchylił rąbka tajemnicy, chociaż było także kilka przecieków sugerujących, że Stany Zjednoczone dysponowały jakimś źródłem informacji. Oczywiście w Moskwie, w centrali służb specjalnych na [[Łubianka (Moskwa)|Łubiance]] i na [[Kreml]]u już od dawna wiedziano o projekcie Venona. Pierwszym człowiekiem, który wspomiał o Venonie Rosjanom, był prawdopodobnie jeden z członków [[Siatka szpiegowska Cambridge|siatki szpiegowskiej Cambridge]], [[Kim Philby]], oraz inni szpiedzy radzieccy.
W [[1995]] roku [[National Security Agency|Agencja Bezpieczeństwa Narodowego]] rozpoczęła odtajnianie i publikację[http://web.archive.org/20040430144549/www.nsa.gov/publications/publi00039.cfm] wybranych fragmentów rozszyfrowanych depesz. Pokazują one rozmiary radzieckiej działalności agenturalnej prowadzonej w latach czterdziestych w Stanach Zjednoczonych. Potwierdzają też rolę, jaką wywiad łączności oraz kryptologia odegrały w kontrwywiadzie USA.
== Kryptonimy ==
<center>'''Wśród kryptonimów, pseudonimów i szpiegowskich wyrażeń żargonowych, wymienionych w depeszach Venony, znajdowały się m.in. -</center>
{| class="wikitable"
|-----
! align="middle" | Pseudonim lub nazwa
! align="middle" | Prawdziwa tożsamość
! ALIGN="MIDDLE" | Rola/spełniane zadania
|-----
| align="middle" | ''Anton''
| align="middle" | [[Leonid Kwasnikow]]
| align="middle" | Kierujący z [[Nowy Jork|Nowego Jorku]] tzw. [[Siatka szpiegów atomowych|siatką szpiegów atomowych]]
|-----
| align="middle" | ''Arsenał''
| align="middle" | [[Departament Wojny Stanów Zjednoczonych|Departament Wojny USA]]
| align="middle" | Utworzony w [[1789]] w [[1949]] r., przyłączony do nowo powołanego [[Departament Obrony Stanów Zjednoczonych|Departamentu Obrony]]
|-----
| align="middle" | ''Babilon'' || align="middle" | [[San Francisco]]
| align="middle" | obok Nowego Jorku i [[Waszyngton]]u, jedno z głównych miast działalności agentów [[NKWD]]/[[NKGB]] i [[GRU]] w latach czterdziestych
|-----
| align="middle" | ''Bank''
| align="middle" | [[Departament Stanu USA]]
| align="middle" | Jeden z większych, obok Departamentu Obrony organów federalnych w USA, odpowiednik Ministerstwa Spraw Zagranicznych w innych krajach
|-----
| align="middle" | ''Charles''
| align="middle" | [[Klaus Fuchs]]
| align="middle" | naukowiec [[Niemcy|niemieckiego]] pochodzenia, pracował nad [[Manhattan Engineering District|projektem Manhattan]], informując o postępach wywiad radziecki
|-----
| align="middle" | ''Dom lub ''Duży dom''
| align="middle" | moskiewska centrala
| align="middle" | tzw. [[Łubianka (Moskwa)|Łubianka]], centrala radzieckiego wywiadu i służb bezpieczeństwa, mieszcząca się przy placu Dzierżyńskiego w [[Moskwa|Moskwie]]
|-----
| align="middle" | ''Enormoz''
| align="middle" | projekt Manhattan lub [[Broń jądrowa|bomba atomowa]]
| align="middle" | kryptonim projektu budowy przez USA pierwszej bomby atomowej
|-----
| align="middle" | ''Gastronomia''
| align="middle" | Francja, dotyczy aktywności szpiegowskiej na terenie Francji
| align="middle" | -
|-----
| align="middle" | ''Homer'' || align="middle" | [[Donald Maclean]]
| align="middle" | jeden z członków tzw.[[Siatka szpiegowska Cambridge|siatki szpiegowskiej Cambridge]]
|-----
| align="middle" | ''Kapitan''
| align="middle" | [[Franklin Delano Roosevelt]]
| align="middle" | [[prezydenci Stanów Zjednoczonych|prezydent USA]] [[1933]]–[[1945]]
|-----
| align="middle" | ''Kiełbasiarze''
| align="middle" | Niemcy
| align="middle" | -
|-----
| align="middle" | ''Konspiracja''
| align="middle" | rzemiosło wywiadowcze i bezpieczeństwo operacyjne
| align="middle" | szpiegostwo ect.
|-----
| align="middle" | ''Leslie''
| align="middle" | [[Lona Cohen]]
| align="middle" | kurier tzw. siatki szpiegów atomowych
|-----
| align="middle" | ''Linia''
| align="middle" | określona długofalowa operacja
| align="middle" | np. linia zbierania informacji o bombie atomowej lub linia pracy z rodakami, tj. członkami KPUSA
|-----
| align="middle" | ''Maj''
| align="middle" | [[Stiepan Apresian]]
| align="middle" | rezydent wywiadu radzieckiego w Nowym Jorku
|-----
| align="middle" | ''Maksim''
| align="middle" | [[Wasilij Zarubin]]
| align="middle" | [[major]] Bezpieczeństwa Państwowego lub generał major; szef rezydentury wywiadu radzieckiego w Nowym Jorku
|-----
| align="middle" | ''Nowicjusze''
| align="middle" | agenci wywiadu radzieckiego
| align="middle" | –
|-----
| align="middle" | ''Pietrow''
| align="middle" | 1.[[Ławrientij Beria]]<br />lub<br />2.[[Wsiewołod Mierkułow]]
| align="middle" | 1.szef [[NKWD]]<br />2.szef [[NKGB]]
|-----
| align="middle" | ''Posłuszna dziewczynka'' lub ''Myrna''
| align="middle" | [[Elizabeth Bentley]]
| align="middle" | amerykańska komunistka, współpracowniczka wywiadu radzieckiego
|-----
| align="middle" | ''Robert vel Pel''
| align="middle" | [[Greg Silvermaster]]
| align="middle" | oficer wywiadu radzieckiego z amerykańskim obywatelstwem
|-----
| align="middle" | ''Rodak''
| align="middle" | członek KPUSA/CPUSA
| align="middle" | (pl.[[Komunistyczna Partia Stanów Zjednoczonych]]) – (ang. Communist Party of the United States of America)
|-----
| align="middle" | ''Sąsiedzi''
| align="middle" | dla NKWD rezydentura [[GRU]] lub vice versa
| align="middle" | NKWD – Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych, GRU – Główny Zarząd Wywiadu
|-----
| align="middle" | ''Vardo''
| align="middle" | [[Jelizawieta Rosenzweig]] vel Liza Gorska
| align="middle" | pracowniczka wywiadu radzieckiego, żona Wasilija Zarubina
|-----
| align="middle" | ''Wiktor'' || align="middle" | [[Paweł Fitin]]
| align="middle" | w latach [[1939]]–[[1946]] szef radzieckiego wywiadu zagranicznego, kolejno – V Departamentu [[Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego NKWD|Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD]] – (GUGB), I Zarządu [[NKGB|Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego]] (NKGB), i I Zarządu [[NKWD|Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych]] (NKWD).
|-----
| align="middle" | ''Wyspa'', ''wyspiarze''
| align="middle" | [[Wielka Brytania]], brytyjczycy
| align="middle" | –
|-----
| align="middle" | ''Zamrozić'' lub ''włożyć do lodówki''
| align="middle" | wstrzymać działalność aktywnego agenta
| align="middle" | –
|----- align="middle" | ''Zwuk''
| align="middle" | [[Jakow Gołos]]
| align="middle" | oficer wywiadu radzieckiego
|}
== Bibliografia ==
| 