|
|www =
}}
'''Juliusz Kunitzer''' (ur. [[19 października]] [[1843]] w [[Przedbórz|Przedborzu]], zm. [[30 września]] [[1905]] w [[Łódź|Łodzi]]) – łódzki przemysłowiec (bawełna; tzw. "Widzewska Manufaktura"), niekwestionowany lider łódzkiego środowiska wielkiego kapitału w ostatnim ćwierćwieczu XIX w., wybitny działacz gospodarczy w skali całego Cesarstwa Rosyjskiego, „ojciec” łódzkiej komunikacji tramwajowej miejskiej i podmiejskiej, społecznik. Jednocześnie, przynajmniej w Łodzi, symbol brutalnego kapitalisty, wyzyskiwacza robotników, traktującego ich w poniżający sposób. ▼
▲'''Juliusz Kunitzer''' (ur. [[19 października]] [[1843]] w [[Przedbórz|Przedborzu]], zm. [[30 września]] [[1905]] w [[Łódź|Łodzi]]) – łódzki przemysłowiec (bawełna; tzw. "Widzewska Manufaktura"), niekwestionowany lider łódzkiego środowiska wielkiego kapitału w ostatnim ćwierćwieczu XIX w., wybitny działacz gospodarczy w skali całego Cesarstwa Rosyjskiego, „ojciec” łódzkiej komunikacji tramwajowej miejskiej i podmiejskiej, społecznik. Jednocześnie, przynajmniej w Łodzi, symbol brutalnego kapitalisty, wyzyskiwacza robotników, traktującego ich w poniżający sposób.
== Życiorys ==
Urodził się w [[Przedbórz|Przedborzu]], w ówczesnej w guberni piotrkowskiej<ref>We wcześniejszych publikacjach - (np. jego życiorys w PSB[[Polski Słownik Biograficzny|Polskim Słowniku Biograficznym]], t. 16 -) można spotkać nieprawidłowe miejsce urodzin -– wieś Pohulanka, gm. Przedbórz a nawet wieś Nasieniec pod Kaliszem. Pohulanka została wpisana - po przekreśleniu Przedborza - w Księgach ludności stałej m. Łodzi (w: Arch. Państw. w Łodzi[http://www.lodz.ap.gov.pl/index.php Archiwum Państwowym w Łodzi]) seria II, t. 103, k. 313), w związku z próbą zalegalizowania wykupu ziemi i budowy fabryki włókienniczej ("Widzewska Manufaktura") we wsi Widzew graniczącej z Łodzią do czego wraz z J. Heinzlem nie miał prawa (za: Badziak K.Kazimierz, ''Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej'', [w:] ''Polacy, Niemcy, Żydzi. Sąsiedzi dalecy i bliscy''. Pod red.. Pawła Samusia; Łódź 1997, ss. 198-199; por. przypis 5).</ref>, w rodzinie tkacza-sukiennika Jakuba i Joanny z d. Tietze.
Jakub Kunitzer przybył na teren [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]] w latach 30. XIX w., podczas dużego ruchu emigracyjnego z terenu Niemiec i Czech w ramach programu industralizacjiindustrializacji tego obszaru prowadzonego przez władze Królestwa. Tu znalazł pracę w Przedborzu, w fabryce włókienniczej Johna Coquerill'a. [https://enW końcu lat 40.wikipedia XIX w.org/wiki/John_Cockerill_ Kunitzerowie przenieśli się do [[Opatówek (industrialistwojewództwo wielkopolskie)|Opatówka]], gdzie wcześniej przeniesiono, do dużej fabryki włókienniczej Fiedlerów, część maszyn ze zlikwidowanej fabryki Coquerilla (zm. w 1840) oraz gdzie już mieszkał krewny lub nawet ojciec żony. W Opatówku Jakub Kunitzer podjął pracę w fabryce Fiedlerów, z którą był związany do śmierci. Pracował w niej także jego starszy syn – Herman.
Po śmierci Jakuba Kunitzera jego żona wyszła ponownie za mąż za niejakiego Schmidta, a po jego śmierci, wraz z młodszym synem -– Juliuszem, przeniosła się do byłej wsi Tyniec, wówczas będącej przedmieściem [[Kalisz |Kalisza]] a, i zamieszkali w wynajętym mieszkaniu na posesji rodziny Gumrych, w pobliżu której znajdowała się duża fabryka włókiennicza [[Fabryka Beniamina Repphana w Kaliszu|braci Repphan]]. Tu też w końcu lat 50. XIX w. Juliusz Kunitzer rozpoczął pracę i kształcenie w zawodzie tkacza . W 1863 r. został wymieniony jako czeladnik w wykazie ewangelików opłacających składkę na utrzymanie parafii w Kaliszu z adnotacją ''biedny'' i z tego powodu zwolniony z opłaty<ref>Badziak Kazimierz, ''Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej'', [w:] ''Polacy, Niemcy, Żydzi. Sąsiedzi dalecy i bliscy''. Pod red. Pawła Samusia; Łódź 1997, s. 194. Na podst. Archiwum Główne Akt Dawnych, Komisja Województwa Kaliskiego, sygn. 3206</ref>. ▼W końcu lat 40. XIX w. Kunitzerowie przenoszą się do [[Opatówek|Opatówka]], gdzie wcześniej przeniesiono, do dużej fabryki włókienniczej Fiedlerów (również do fabryk kaliskich), część maszyn z likwidowanej fabryki Coquerilla (zm. w 1840) oraz gdzie już mieszkał już krewny lub nawet ojciec żony. W Opatówku Jakub Kunitzer podjął pracę we wspomnianej fabryce Fiedlerów[http://www.muzeum.opatowek.pl/historia.html] z którą był związany do śmierci. Pracował w niej także jego starszy syn - Herman.
Do [[Łódź|Łodzi]] Juliusz Kunitzer przybył w połowie lat 60. XIX w.<ref> K.Badziak BadziakKazimierz, op''Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej'', [w:] ''Polacy, Niemcy, Żydzi. citSąsiedzi dalecy i bliscy''. Pod red. Pawła Samusia; Łódź 1997, s. 194; na podst. aktu urodzenia dziecka, którego był ojcem chrzestnym ( Arch.Archiwum Państw.Państwowe W Łodzi, akta stanu cywilnego par. św. Trójcy w Łodzi za 1865 r., akt nr 862 z 31 grudnia) .</ref> gdzie podjął pracę w fabryce wyrobów bawełnianych [[Edward Hentschel|Edwarda Hentschla]], w której stosunkowo szybko -– wykazując się gruntownym przygotowaniem zawodowym, inteligencją i inicjatywą zawodową -– awansował do grupy kierowniczej tej fabryki dzięki dostrzeżeniu go przez [[Ludwik Meyer|Ludwika Meyera]] zajmującego w fabryce Hentschla eksponowane stanowisko kierownicze. Tenże stał się jego mentorem w dalszej karierze, tym bardziej kiedy 13 Xpaździernika 1869 r. ożenił się z jego siostrą -, Agnes (Agnieszką) Miną Meyer (ur. 10 VIczerwca 1849 w Łodzi -, zm. 25 Vmaja 1921 w [[ DrezdnoDrezno|Dreźnie]]<ref>Według informacji znanego w Łodzi biografisty m.in. rodów fabrykanckich -– Jacka Strzałkowskiego, tenże na podst. aktu ślubu w USC-Łódź Kunitzerów )</ref> ). Ponieważ nowożeńcy nie zawarli umowy przedślubnej nieznany jest ich ówczesny stan majątkowy<ref> Badziak K.Kazimierz, op''Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej'', [w:] ''Polacy, Niemcy, Żydzi. citSąsiedzi dalecy i bliscy''. Pod red. Pawła Samusia; Łódź 1997, s. 195.</ref>. ▼▲Po śmierci Jakuba Kunitzera jego żona wyszła ponownie za mąż za niejakiego Schmidta, a po jego śmierci, wraz z młodszym synem - Juliuszem, przeniosła się do byłej wsi Tyniec, wówczas będącej przedmieściem [[Kalisz|Kalisza]], i zamieszkali w wynajętym mieszkaniu na posesji rodziny Gumrych, w pobliżu której znajdowała się duża fabryka włókiennicza [[Fabryka Beniamina Repphana w Kaliszu|braci Repphan]]. Tu też w końcu lat 50. XIX w. Juliusz Kunitzer rozpoczął pracę i kształcenie w zawodzie tkacza.
Juliusz Kunitzer nie posiadał formalnego wykształcenia ani ogólnego, ani zawodowego. Wstępną naukę pobierał w domu, potemnastępnie wykształcenie zawodowe zdobywał w drodze stałego samokształcenia i praktyk zawodowych. Gdy HentschlaHentschel uruchomił w Warszawie skład handlowy swoich towarów zdobył tam doświadczenidoświadczenie handlowe zakończone awansem na jego kierownika składu. Pobyt w Warszawie wykorzystał też dla poszerzenia swojej wiedzy w zakresie wielu dziedzin życia gospodarczego i społecznego. Ponoć miał odbyć praktykę w zakresie mechanizacji procesów wytwórczych w znanej warszawskiej fabryce metalowej braci Evans (późniejsze zakłady [[Lilpop, Rau i Loewenstein]]). ▼W 1863 r. Juliusz Kunitzer został wymieniony jako czeladnik w wykazie ewangelików opłacających składkę na utrzymanie parafii w Kaliszu z adnotacją "''biedny''" i z tego powodu zwolniony z opłaty<ref>Arch. Główne Akt Dawnych, Komisja Województwa Kaliskiego, sygn. 3206, za: Badziak K. Juliusz Kunitzer..., s. 194.</ref>.
▲Do [[Łódź|Łodzi]] Juliusz Kunitzer przybył w połowie lat 60. XIX w.<ref>K. Badziak, op. cit. s. 194; na podst. aktu urodzenia dziecka, którego był ojcem chrzestnym (Arch. Państw. W Łodzi, akta stanu cywilnego par. św. Trójcy w Łodzi za 1865 r., akt nr 862 z 31 grudnia).</ref> gdzie podjął pracę w fabryce wyrobów bawełnianych [[Edward Hentschel|Edwarda Hentschla]], w której stosunkowo szybko - wykazując się gruntownym przygotowaniem zawodowym, inteligencją i inicjatywą zawodową - awansował do grupy kierowniczej tej fabryki dzięki dostrzeżeniu go przez [[Ludwik Meyer|Ludwika Meyera]] zajmującego w fabryce Hentschla eksponowane stanowisko kierownicze. Tenże stał się jego mentorem w dalszej karierze, tym bardziej kiedy 13 X 1869 r. ożenił się z jego siostrą - Agnes (Agnieszką) Miną Meyer (ur. 10 VI 1849 w Łodzi - zm. 25 V 1921 w [[Drezdno|Dreźnie]]<ref>Według informacji znanego w Łodzi biografisty m.in. rodów fabrykanckich - Jacka Strzałkowskiego, tenże na podst. aktu ślubu w USC-Łódź Kunitzerów)</ref>). Ponieważ nowożeńcy nie zawarli umowy przedślubnej nieznany jest ich ówczesny stan majątkowy<ref> Badziak K., op. cit. s. 195.</ref>.
▲Juliusz Kunitzer nie posiadał formalnego wykształcenia ani ogólnego, ani zawodowego. Wstępną naukę pobierał w domu, potem wykształcenie zawodowe zdobywał w drodze stałego samokształcenia i praktyk zawodowych. Gdy Hentschla uruchomił w Warszawie skład handlowy swoich towarów zdobył tam doświadczeni handlowe zakończone awansem na jego kierownika składu. Pobyt w Warszawie wykorzystał też dla poszerzenia swojej wiedzy w zakresie wielu dziedzin życia gospodarczego i społecznego. Ponoć miał odbyć praktykę w zakresie mechanizacji procesów wytwórczych w znanej warszawskiej fabryce metalowej braci Evans (późniejsze zakłady [[Lilpop, Rau i Loewenstein]]).
=== Działalność w Łodzi ===
Około roku [[1879]] wycofał się z interesu, i zainwestował w budowę [[przędzalnia|przędzalni]] ioraz [[tkalnia|tkalni]] [[Bawełna (włókno)|bawełny]] we wsi [[Widzew]] pod Łodzią, nad rzeką [[Jasień (dopływ Neru)|Jasień]]. W latach 80. założył spółkę z [[Juliusz Heinzel|Juliuszem Heinzlem]], jednym z najpotężniejszych przemysłowców łódzkich, co zaowocowało znaczną rozbudową zakładów, które w [[1889]] roku przekształcono w „Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych Heinzel i Kunitzer”. Zakłady zatrudniały na początku [[XX wiek|XX]] wieku ok. 3 tysięcy robotników. „Heinzel i Kunitzer” przekształciło Widzew w podmiejską, przemysłową [[Łódź#Podział administracyjny|dzielnicę Łodzi]]. Wzniesiono tu kolonię 150 drewnianych domów robotniczych zwanych ''domami kunitzerowskimi''{{r|zabytki.lodz}}.
Zakłady zatrudniały na początku [[XX wiek|XX]] wieku ok. 3 tysięcy robotników. „Heinzel i Kunitzer” przekształciło Widzew w podmiejską, przemysłową [[Łódź#Podział administracyjny|dzielnicę Łodzi]]. Wzniesiono tu kolonię 150 drewnianych domów robotniczych zwanych ''domami kunitzerowskimi''{{r|zabytki.lodz}}.
Kunitzer był aktywnym działaczem przemysłowym i społecznikiem. Przez wiele lat zajmował stanowisko prezesa Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności. Był aktywnym organizatorem wizyty [[Henryk Sienkiewicz|H. Sienkiewicza]] w Łodzi w styczniu 1904 roku<ref> "Łódź w Ilustracji", 1924, nr 10, s. 1.</ref>.
Kunitzer był aktywnym działaczem przemysłowym i społecznikiem. Przez wiele lat zajmował stanowisko prezesa Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności. Był organizatorem wizyty [[Henryk Sienkiewicz|H. Sienkiewicza]] w Łodzi w styczniu 1904 roku<ref>„Łódź w Ilustracji”, 26 X 1924, nr 10, s. 1 (w gronie członków Tow. Śpiewaczego „Lutnia” podczas wizyty H. Sienkiewicza w Łodzi w dn. 3 stycznia 1904 r.)</ref>. Był głównym inicjatorem uruchomienia miejskiej i podmiejskiej [[Tramwaje w Łodzi|komunikacji tramwajowej w Łodzi]] (od razu elektrycznej, w Łodzi nigdy nie było tramwajów konnych) doprowadzając do powstania spółek akcyjnych [[Kolej Elektryczna Łódzka]] (KEŁ; tramwaje miejskie) i [[Łódzkie Wąskotorowe Elektryczne Koleje Dojazdowe]] (ŁWEKD; tramwaje podmiejskie). CzłonekZasiadał Radyw Radzie Nadzorczej [[Bank Handlowy w Łodzi|Banku Handlowego w Łodzi]]. W [[1897]] roku zorganizował [[konsorcjum]] węglowe „Kunitzer and Co.” zaopatrujące Łódź w śląski [[Węgle kopalne|węgiel]]. Był współzałożycielem konsorcjum eksploatacji i przeróbki rud żelaza w [[Gubernia ołoniecka|guberni ołonieckiej]].
=== Śmierć ===
W trakcie [[Rewolucja 1905 roku|Rewolucji 1905 roku]], zrywu społeczno-narodowego, Kunitzer bezwzględnie traktował strajkujących robotników. Według relacji [[Franciszek Joachimiak|Franciszka Joachimiaka]], fabrykant wezwał do zakładu wojsko, które bronią zmusiło pracowników do pracy{{r|karta}}. Kilka miesięcy później Kunitzer został ciężko ranny w tramwaju przez dwóch członków [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej]] – Adolfa Szulca i Stefana Jędrasa{{r|kalendarium}} na ul. Piotrkowskiej przy ul. Nawrot i zmarł po 20 minutach przed udzieleniem mu jakiejkolwiek pomocy.
Według raportu motorniczego tramwaju - Elżanowskiego (nr służb. 269) , motorniczego tramwaju, w którym został zastrzelony Kunitzer (z zachowaniem stylistyki oryginału): ▼Kilka miesięcy później Kunitzer ciężko ranny w tramwaju przez dwóch członków [[Polska Partia Socjalistyczna|Polskiej Partii Socjalistycznej]] - Adolfa Szulca i Stefana Jędrasa{{r|kalendarium}} na ul. Piotrkowskiej przy ul. Nawrot, zmarł po 20 minutach przed możliwością udzielenia jakiejkolwiek pomocy.
: "''Jadąc z Widzewa kursem 17<ref>Wagonem silnikowym typu "Herbrand VNB-125" [http://mkmlodz.webd.pl/stronatabortramwaje.htm], prowadzącym doczepkądoczepkę tego samego typu tzw. "petersburską" lub "ryską" (od miejsca produkcji)[http://mkmlodz.webd.pl/stronatabortramwaje.htm].</ref> około godz. 18-ej, gdy przyjechałem do ulicy Nawrot, to usłyszałem 3 strzały, więc zeskoczyłem z wagonu i poleciałem do tylnego peronu, to zobaczyłem Pana Kunitzera leżącego na peronie, to ja i jakiś Pan i żołnierz jadący wagonem, to wzięliśmy Pana Kunitzera na ręce i zanieśliśmy do przejeżdżającego powozu i położyliśmy na siedzenie, to jeszcze Pan Kunitzer żył, ale już nic nie mówił, więc ten Pan wsiadł do tego powozu i kazał woźnicy jechać na stację pogotowia, a ja obejrzałem wagon, że jest w porządku, więc podałem sygnał konduktorowi do odjazdu i pojechałem dalej, o czym mam zaszczyt donieść Wielmożnemu Panu Dyrektorowi'' [Kolei Elektrycznej Łódzkiej -– KEŁ] ". ▼▲Według raportu motorniczego tramwaju - Elżanowskiego (nr służb. 269), w którym został zastrzelony Kunitzer (z zachowaniem stylistyki oryginału):
▲: "''Jadąc z Widzewa kursem 17<ref>Wagonem silnikowym typu "Herbrand VNB-125"[http://mkmlodz.webd.pl/stronatabortramwaje.htm], prowadzącym doczepką tego samego typu tzw. "petersburską" lub "ryską" (od miejsca produkcji)[http://mkmlodz.webd.pl/stronatabortramwaje.htm].</ref> około godz. 18-ej, gdy przyjechałem do ulicy Nawrot, to usłyszałem 3 strzały, więc zeskoczyłem z wagonu i poleciałem do tylnego peronu, to zobaczyłem Pana Kunitzera leżącego na peronie, to ja i jakiś Pan i żołnierz jadący wagonem, to wzięliśmy Pana Kunitzera na ręce i zanieśliśmy do przejeżdżającego powozu i położyliśmy na siedzenie, to jeszcze Pan Kunitzer żył, ale już nic nie mówił, więc ten Pan wsiadł do tego powozu i kazał woźnicy jechać na stację pogotowia, a ja obejrzałem wagon, że jest w porządku, więc podałem sygnał konduktorowi do odjazdu i pojechałem dalej, o czym mam zaszczyt donieść Wielmożnemu Panu Dyrektorowi'' [Kolei Elektrycznej Łódzkiej - KEŁ]".
Raport sporządził również konduktor Wolski (nr służb. 124) obsługujący wagon w którym dokonano zamachu:
: "''Jadąc kursem 17, o godzinie 5.37'' [17.37] ''z Widzewa w stronę pl. Kościelnego a dojeżdżając do ul. Nawrot. Na przystanku wychodzą pasażerowie w tem dwóch z pasażerów dało strzał trzy razy do pana Kunitzera. Na peronie jako byli obecni pan Tanfani z kilku panami a wagon był tak zapełniony z pasażerami, że nie mogłem ich zauważyć jak wyglądali'' [sprawcy strzałów], ''przy czym z rozporządzenia pana naczelnika'' [służby ruchu -– Wróblewskiego] ''zjechałem do remizy'' [do zajezdni przy ul. Tramwajowej] ''o godz. 8.52'' [20.52]"''<ref>Oba dokumenty w Arch. Państwowym w Łodzi, akta KEŁ, sygn. 1499, k. nie paginowane; za: ŻródlakŹródlak Wojciech i inni, ''Komunikacja tramwajowa w Łodzi..., s.1898-1998'', ....Łódź 1998 oraz ''Podmiejska komunikacja tramwajowa w Łodzi, 1901-2001'', Łódź 2001</ref>.
Śmierć Kunitzera wywarła wielkie wrażenie w kręgach fabrykanckich i w całym łódzkim społeczeństwie. Udany zamach stał się także w Rosji tematem dnia. Pisały o nim gazety i poświęcano mu propagandowe ulotki.
Uroczysty pogrzeb zabitego przedsiębiorcy miał miejsce [[3 października]] [[1905]] r. i zgromadził tysiące łodzian, w tym robotników jego fabryki, którym wypłacono za ten dzień dniówkę, zgodnie z ówczesnym obyczajem.
Pochowany na [[Cmentarz ewangelicko-augsburski przy ulicy Ogrodowej w Łodzi|cm. ewangelickim przy ul. Srebrzyńskiej w Łodzi]]. Około 1910 r. żona wystawiła na jego grobie klasycyzujące mauzoleum, jeden z wybitnych przykładów architektury funerlanej w Polsce, a tym bardziej w Łodzi<ref>Odrestaurowane w 1. dekadzie XXI w. ze środków Społecznego Komitetu Opieki na cmentarzem Starym w Łodzi, przy współudziale Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Łodzi; nieformalną opiekę nad nim sprawuje Klub Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi[http://www.kmst.mpk.lodz.pl/].</ref>. ▼
▲Śmierć Kunitzera wywarła wielkie wrażenie w kręgach fabrykanckich i w całym łódzkim społeczeństwie. Udany zamach stał się także w Rosji tematem dnia. Pisały o nim gazety i poświęcano mu propagandowe ulotki. Uroczysty pogrzeb zabitego przedsiębiorcy miał miejsce 3 października 1905 r. i zgromadził tysiące łodzian, w tym robotników jego fabryki, którym wypłacono za ten dzień dniówkę, zgodnie z ówczesnym obyczajem. Pochowany został na [[Cmentarz ewangelicko-augsburski przy ulicy Ogrodowej w Łodzi| cm.cmentarzu ewangelickim przy ul. Srebrzyńskiej w Łodzi]]. Około 1910 r. żona wystawiła na jego grobie klasycyzujące mauzoleum, jeden z wybitnych przykładów architektury funerlanej w Polsce, a tym bardziej w Łodzi<ref>Odrestaurowane w 1. dekadzie XXI w. ze środków Społecznego Komitetu Opieki na cmentarzem Starym w Łodzi, przy współudziale Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Łodzi ;. nieformalnąNieformalną opiekę nad nim sprawuje Klub Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi [http://www.kmst.mpk.lodz.pl/].</ref>.
Juliusz Kunitzer nie pozostawił po sobie potomstwa. Jego akcje wykupiła [[Heinzel von Hohenfels|rodzina Heinzlów]] oraz baron [[Giuseppe Tanfani]].
Miał starszego brata Hermana oraz siostrę Wilhelminę. Zmarł bezdzietnie, ale miał wychowanka - Maksa Wünsche'go<ref>Badziak K.Kazimierz, ''Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej'', [w:] ''Polacy, Niemcy, Żydzi. Sąsiedzi dalecy i bliscy''. Pod red. Pawła Samusia; Łódź 1997, s. 194.</ref>.
=== "czarnaCzarna legenda" ===
W tradycji, przynajmniej łódzkiego socjalistycznego [[Polska Partia Socjalistyczna|(PPS)]] i komunizującego [[Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy|(SDKPiL)]] ruchu robotniczego, J. Kunitzer był jednoznacznym symbolem wyzysku i poniżającego traktowania robotników zatrudnionych w jego fabryce, które było jedynym tłem i impulsem dokonanego na niego zamachu. To postrzeganie Kunitzera przez łódzkich robotników było tak silne, że natychmiast po zamachu znalazło odbicie w wierszowanej ludowej twórczości, która była znana i recytowana jeszcze w okresie międzywojennym; poniżej jedna z licznych wersji, chociaż w zasadniczym jądrze typowa<ref>Jerzy Wilmański, Archiwum tradycji łódzkich; [w:] "Odgłosy", 1964, nr 15, s.. 7.</ref>. Zamach na Kunitzera wszedł też do historii i legendy wydarzeń "rewolucyjnych" okresu 1905-19071905–1907 wymienianych do współczesności:
: "''W mieście Łodzi rozeszła się nowina: //Była to sobota, coś piąta godzina, //Powracał do domu, starym zwyczajem, //Kunitzer, Tanfani, jadąc tramwajem.
: ''Tam na przystanku, przy Nawrot ulicy, //Kunitzer żegnał swych towarzyszy, //Żegnaj mu też pałacu i nieba błękicie, //Bo dzisiaj łotrze kończysz swe życie.
: ''Z pracy, z warsztatu na łeb wyrzucałeś, //Za długoletnią pracę tak się wywdzięczałeś, //Kończysz dziś swe życie, masz więc pozdrowienia, //Od tych robotników wpakowanych do więzienia.
: ''Na Promenadzie<ref>Obecnie al. T. Kościuszki; róg 6 Sierpnia.</ref>, pod pałacu'' [Kunitzera] ''murem, //Stanął tłum ludzi długim sznurem, //A każdy po cichu swe usta rozwiera, //Już diabli wzięli nareszcie Kunitzera.
Paradoksem tej śmierci było to, że Kunitzer często podkreślał swój ścisły związek z polskością oraz w testamencie, przynajmniej formalnie, przekazał legaty na rzecz instytucji dobroczynnych w Łodzi.
== Upamiętnienie ==
* Od maja 1909 do 1933 oraz krótko w okresie II wojny światowej część obecnej ulicy Niciarnianej (od obecnej al. J. Piłsudskiego do toru kolejowego) nosiła jego imię<ref>Wg informacji st. kustosza Muzeum Miasta Łodzi -– Mirosława Jaskulskiego</ref>.
[[Plik:Juliusz Kunitzer grob.JPG|100px|thumb|Grobowiec Juliusza Kunitzera na [[Stary Cmentarz w Łodzi|Cmentarzu Starym w Łodzi]]]]
* Okazały grobowiec na [[Stary Cmentarz w Łodzi|Starym Cmentarzu]] przy ulicy Ogrodowej, wystawiony przez żonę Agnieszkę.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
* Pełka Bogdan, ''Kunitzer Karol Juliusz''; '''[w:] ''' Polski Słownik Biograficzny, t. 16, z. 68, Wrocław '''1971 '''▼; publikacje
* Pytlas Stefan, Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864-1914. Łódź '''1994 '''. ▼▲* Pełka Bogdan, ''Kunitzer Karol Juliusz''; '''[w:]''' Polski Słownik Biograficzny, t. 16, z. 68, Wrocław '''1971'''
* Badziak Kazimierz, Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej. '''[w:] ''' ''Polacy, Niemcy, Żydzi. Sąsiedzi dalecy i bliscy''. Pod red. Pawła Samusia; Łódź '''1997 ''', ss. 192 - 228192–228. <small>(najnowsza, obszerna i rzetelna biografia J. Kunitzera)</small>▼▲* Pytlas Stefan, Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864-1914. Łódź '''1994'''.
* Waingertner Przemysław, ''Kunitzer – król Widzewa''; '''[w:] ''' "Dziennik Łódzki", 27-28 IX '''2008 ''', nr ...., s. 22. ▼▲* Badziak Kazimierz, Juliusz Kunitzer - symbol Łodzi wielonarodowościowej i wielkoprzemysłowej. '''[w:]''' ''Polacy, Niemcy, Żydzi. Sąsiedzi dalecy i bliscy''. Pod red. Pawła Samusia; Łódź '''1997''', ss. 192 - 228. <small>(najnowsza, obszerna i rzetelna biografia J. Kunitzera)</small>
* Źródlak Wojciech i inni, ''Komunikacja tramwajowa w Łodzi, 1898-1998''. Łódź '''1998'''.
* Źródlak Wojciech i inni, ''Podmiejska komunikacja tramwajowa w Łodzi, 1901-2001''. Łódź '''2001'''.
; prasa i periodyki
* „Łódź w Ilustracji”, 26 X '''1924''', nr 10, s. 1 (w gronie członków Tow. Śpiewaczego „Lutnia” podczas wizyty H. Sienkiewicza w Łodzi w dn. 3.01.1904 r.)
* Wilmański Jerzy, Archiwum tradycji łódzkich; '''[w:]''' "Odgłosy", '''1964''', nr 15, s. 7.
▲* Waingertner Przemysław, ''Kunitzer – król Widzewa''; '''[w:]''' "Dziennik Łódzki", 27-28 IX '''2008''', nr ...., s. 22.
{{DEFAULTSORT:Kunitzer, Juliusz}}
| 