William Ewart Gladstone: Różnice pomiędzy wersjami

|data urodzenia = [[29 grudnia]] [[1809]]

|data śmierci = [[19 maja]] [[1898]]

|od = [[3 grudnia]] [[1868]]

|do = [[17 lutego]] [[1874]]

|2 od = [[23 kwietnia]] [[1880]]

|2 do = [[9 czerwca]] [[1885]]

|3 od = [[1 lutego]] [[1886]]

|3 do = [[20 lipca]] [[1886]]

|4 od = [[15 sierpnia]] [[1892]]

|4 do = [[2 marca]] [[1894]]

'''William Ewart Gladstone''' (ur. [[29 grudnia]] [[1809]] w [[Liverpool]]u, zm. [[19 maja]] [[1898]] w [[zamek|zamku]] [[Hawarden]], [[Flintshire]], [[Walia]]) – polityk [[Wielka Brytania|brytyjski]] należący do [[Partia Liberalna (brytyjska)|Partii Liberalnej]], [[Premierzy Wielkiej Brytanii|premier]] Wielkiej Brytanii (w latach [[1868]]–[[1874]]1868–1874, [[1880]]–[[1885]]1880–1885, [[1886]] i [[1892]]–[[1894]]1892–1894).

Zdecydowane zwycięstwo liberałów (koalicji wigów i zwolenników Peela) osiągnięte dzięki nowej ordynacji wyborczej umożliwiło Gladstone'owiGladstone’owi stłumienie rozruchów w [[Irlandia|Irlandii]] i wprowadzenie w życie trzeciej reformy ordynacji wyborczej, jednak wkrótce zmuszony został do złożenia dymisji z powodu niemożności uchwalenia budżetu.

Proponowane przez Gladstone'aGladstone’a wprowadzenie samorządu dla [[Irlandia|Irlandii]] doprowadziło do rozłamu wśród liberałów.

Był czwartym synem sir [[John Gladstone|Johna Gladstone'aGladstone’a, 1. baroneta]], i Anne MacKenzie Robertson. Przyszły premier dorastał w Liverpoolu. W latach [[1816]]-[[1821]] pobierał nauki w szkole parafialnej przy kościele św. Tomasza w [[Seaforth]]. W [[1821]] r. rozpoczął naukę w [[Eton College]]. W [[1828]] r. rozpoczął studia w [[Christ Church w Oksfordzie|Christ Church]] na [[Uniwersytet Oksfordzki|Uniwersytecie Oksfordzkim]]. Na studiach był przewodniczącym Oxford Union.

[[Plik:Gladstone 1830s WH Mote ILN.jpg|left|thumb|left|Gladstone w latach 30. XIX w.]]

Po studiach wyruszył wraz z bratem [[John Neilson Gladstone|Johnem]] w podróż po Europie. Odwiedził [[Belgia|Belgię]], [[Francja|Francję]], [[Niemcy]] i [[Włochy]]. Po powrocie do Wielkiej Brytanii William uzyskał w [[1832]] r. mandat parlamentarny z okręgu [[Okręg wyborczy Newark|Newark]]. W [[1833]] r. został przyjęty do korporacji prawniczej [[Lincoln's Inn]], ale w [[1839]] r. zażądał wycofania swojego nazwiska z listy członków korporacji.

W początkach swej kariery politycznej Gladstone należał do skrajnych konserwatystów, którzy sprzeciwiali się reformom [[Brytyjska Partia Wigów|wigowskiego]] gabinetu [[Charles Grey, 2. hrabia Grey|Greya]] oraz zniesieniu niewolnictwa. W grudniu [[1834]] r. został młodszym lordem skarbu w pierwszym rządzie [[Robert Peel|Roberta Peela]]. Po miesiąciu został przeniesiony na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Wojny i Kolonii. Pozostał na tym stanowisku do upadku rządu w kwietniu [[1835]] r.

Gladstone opublikował swoją pierwszą książkę, ''The State in its Relations with the Church'', w [[1838]] r. [[1839|Rok później]] poślubił [[Catherine Gladstone|Catherine Glynne]]. William miał z nią ośmioro dzieci w tym polityków [[William Gladstone (polityk)|Williama]], [[Herbert Gladstone, 1. wicehrabia Gladstone|Herberta]] i [[Henry Neville Gladstone|Henry'egoHenry’ego]]. We wrześniu [[1842]] r. utracił [[palec wskazujący]] u lewej ręki, kiedy wypaliła czyszczona przezeń broń.

W [[1841]] r. został wiceprzewodniczącym Zarządu Handlu, a w [[1843]] r. stanął na jego czele. Zrezygnował w [[1845]] r., ale po kilku miesiącach powrócił na stanowisko ministra wojny i kolonii. W [[1846]] r. rząd Peela upadł w wyniku sporu o [[ustawy zbożowe]]. Doszło do rozłamu w Partii Konserwatywnej, którą opuścili Peel i jego zwolennicy (tzw. ''Peelites''). Wśród nich znalazł się również Gladstone, który po śmierci Peela w [[1850]] r. stanął na czele jego zwolenników w [[Izba Gmin|Izbie Gmin]].

Gladstone przegrał wybory parlamentarne [[1846]] r. W [[1847]] r. wygrał wybory uzupełniające w okręgu [[Okręg wyborczy Oxford University|Oxford University]]. Od [[1865]] r. reprezentował [[okręg wyborczy South Lancashire|South Lancashire]]. W latach [[1868]]-[[1880]] był deputowanym z okręgu [[Okręg wyborczy Greenwich|Greenwich]], a w latach [[1880]]-[[1895]] z okręgu [[Okręg wyborczy Midlothian|Midlothian]].

W [[1852]] r. Gladstone został Kanclerzem Skarbu w rządzie [[George Hamilton-Gordon, 4. hrabia Aberdeen|lorda Aberdeena]]. Bezskutecznie usiłował doprowadzić do likwidacji [[podatek dochodowy|podatku dochodowego]]. Pozostał na tym stanowisku, kiedy w [[1855]] r. premierem został [[Henry Temple, 3. wicehrabia Palmerston|lord Palmerston]], ale zrezygnował po kilku tygodniach. Na poprzednie stanowisko powrócił w [[1859]] r. Wcześniej był krótko Wysokim Komisarzem na Wyspach Jońskich. W [[1865]] r. został dodatkowo przewodniczącym Izby Gmin. Na obu tych stanowiskach pozostał do upadku rządu w [[1866]] r.

Gladstone dał się w tym czasie poznać jako zwolennik wolnego handlu i reformy wyborczej. W [[1866]] r. przedstawił on projekt reformy wyborczej, który jednak nie został uchwalony.

Po rezygnacji [[John Russell, 1. hrabia Russell|lorda Russella]] w [[1867]] r. Gladstone stanął na czele Partii Liberalnej. Po jej zwycięstwie w wyborach [[1868]] r. został premierem Wielkiej Brytanii. W latach [[1873]]-[[1874]] był dodatkowo Kanclerzem Skarbu. W tym czasie przeprowadzono w rozdział Kościoła Irlandii od państwa ([[1869]]) oraz wprowadzono zasadę tajności głosowania ([[1872]]). Zreformowano armię, służbę cywilną i samorząd. Gladstone pozostał premierem do wyborczej zwycięstwa konserwatystów w [[1874]] r. Po wyborach na krótko zrezygnował z przewodzenia Partii Liberalnej.

Partia Liberalna powróciła do władzy w [[1880]] r. [[Władcy brytyjscy|Królowa]] [[Wiktoria Hanowerska|Wiktoria]], która nie lubiła Gladstone'aGladstone’a, zaproponowała stanowisko premiera [[Spencer Cavendish, 8. książę Devonshire|lordowi Hartingtonowi]], ale ten odmówił. Premierem został więc Gladstone. W latach [[1880]]-[[1882]] był również Kanclerzem Skarbu. Był przeciwnikiem agresywnej polityki kolonialnej. Za jego rządów zakończono wojnę w [[Afganistan]]ie i Afryce Południowej. W [[1882]] r. doprowadził jednak do zbrojnej interwencji w [[Egipt|Egipcie]].

Gladstone zrezygnował ze stanowiska premiera w [[1885]] r., kiedy obarczono go winą za śmierć generała [[Charles Gordon|Gordona]] w [[Chartum]]ie. Powrócił do władzy w [[1886]] r. Dodatkowo został również Lordem Tajnej Pieczęci. Ponieważ liberałowie nie posiadali większości w parlamencie, do sprawowania rządów potrzebne były im głosy irlandzkich nacjonalistów. Ceną Irlandczyków za poparcie gabinetu było przyznanie Irlandii autonomii. Rząd przedstawił projekt ''Home Rule Bill'', ale upadł on w drugim czytaniu i przyczynił się rozłamu w Partii Liberalnej. Gladstone zrezygnował ze stanowiska premiera jeszcze w [[1886]] r.

Czwarty i ostatni raz Gladstone był premierem w latach [[1892]]-[[1894]]. Ponownie próbował on doprowadzić do uchwalenia ''Home Rule Bill'', ponownie odrzuconej przez parlament. Zrezygnował w marcu [[1894]] r. W Izbie Gmin zasiadał jeszcze przez rok. Zmarł w [[1898]] r. i został pochowany w [[Opactwo Westminsterskie|Opactwie Westminsterskim]].

== Gabinet Williama Ewarta Gladstone'aGladstone’a ==

=== Pierwszy gabinet, grudzień 1868 -– luty 1874 ===

{{osobny artykuł|Pierwszy rząd Williama Ewarta Gladstone'aGladstone’a}}

* lipiec [[1870]] r. -– lord Granville zastępuje lorda Clarendona na stanowisku ministra spraw zagranicznych, lord Kimberley zastępuje lorda Granville'aGranville’a na stanowisku ministra kolonii, [[Charles Wood, 1. wicehrabia Halifax|lord Halifax]] zastępuje lorda Kimberleya na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci, [[ministrowie edukacji Wielkiej Brytanii|wiceprzewodniczący Komitetu Edukacji]] [[William Edward Forster]] wchodzi w skład gabinetu

* styczeń [[1871]] r. -– Chichester Fortescue zastępuje Johna Brighta na stanowisku przewodniczącego Zarządu Handlu, lord Hartington zastępuje Fortescue na stanowisku Głównego Sekretarza Irlandii, następcy Hartingtona na stanowisku poczmistrza generalnego nie wchodzą w skład gabinetu

* marzec [[1871]] r. -– George Goschen zastępuje Hugh Childersa na stanowisku pierwszego lorda Admiralicji, [[James Stansfeld]] zastępuje Goschena na stanowisku przewodniczącego Rady Praw Ubogich

* sierpień [[1872]] r. -– Hugh Childers zostaje członkiem gabinetu jako [[Kanclerz Księstwa Lancaster]]

* październik [[1872]] r. -– [[Roundell Palmer, 1. hrabia Selborne|lord Selborne]] zastępuje lorda Hatherleya na stanowisku Lorda Kanclerza

* sierpień [[1873]] r. -– Henry Bruce (jako lord Aberdare) zastępuje lorda Ripona na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, Robert Lowe zastępuje Aberdare'aAberdare’a na stanowisku ministra spraw wewnętrznych, Gladstone zastępuje Lowe'aLowe’a na stanowisku Kanclerza Skarbu

* wrzesień [[1873]] r. -– John Bright zastępuje Hugh Childersa na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster

=== Drugi gabinet, kwiecień 1880 -– czerwiec 1885 ===

{{osobny artykuł|Drugi rząd Williama Ewarta Gladstone'aGladstone’a}}

* maj [[1881]] r. -– [[Chichester Parkinson-Fortescue, 1. baron Carlingford|lord Carlingford]] zastępuje księcia Argyll na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci

* kwiecień [[1882]] r. -– lord Spencer zostaje dodatkowo [[Lord Namiestnik Irlandii|Lordem Namiestnikiem Irlandii]]

* maj [[1882]] r. -– William Edward Forster odchodzi z gabinetu, jego następcy na stanowisku Głównego Sekretarza Irladnii nie wchodzą w skład gabinetu

* lipiec [[1882]] r. -– lord Kimberley zastępuje Johna Brighta na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster

* grudzień [[1882]] r. -– Hugh Childers zastępuje Gladstone'aGladstone’a na stanowisku Kanclerza Skarbu, lord Hartington zastępuje Childersa na stanowisku ministra wojny, lord Kimberley zastępuje Hartingtona na stanowisku ministra ds. Indii, [[Edward Stanley, 15. hrabia Derby|lord Derby]] zastępuje Kimberleya na stanowisku ministra kolonii, John Dodson zastępuje Kimberleya na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster, [[Charles Dilke]] zastępuje Dodsona na stanowisku przewodniczącego Rady Samorządu Lokalnego

* marzec [[1883]] r. -– lord Carlingford zastępuje lorda Spencera na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady

* październik [[1884]] r. -– [[George Trevelyan]] zastępuje Johna Dodsona na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster

* marzec [[1895]] r. -– [[Archibald Primrose, 5. hrabia Rosebery|lord Rosebery]] zastępuje lorda Carlingforda na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci, [[Poczmistrze generalni Wielkiej Brytanii|poczmistrz generalny]] [[George Shaw-Lefevre]] wchodzi w skład gabinetu

=== Trzeci gabinet, luty -– sierpień 1886 ===

{{osobny artykuł|Trzeci rząd Williama Ewarta Gladstone'aGladstone’a}}

* kwiecień [[1886]] r. -– [[James Stansfeld]] zastępuje Josepha Chamberlaina na stanowisku przewodniczącego Rady Samorządu Lokalnego, [[John Ramsay, 13. hrabia Dalhousie|lord Dalhousie]] zastępuje George'aGeorge’a Trevelyana na stanowisku ministra ds. Szkocji

=== Czwarty gabinet, sierpień 1892 -– marzec 1894 ===

{{osobny artykuł|Czwarty rząd Williama Ewarta Gladstone'aGladstone’a}}

* John Morley, ''The Life of Gladstone'', [[1903]]

* Eric Brand, ''William Gladstone'', [[1986]], ISBN 0-87754-528-6.

* Osbert Burdett, ''W. E. Gladstone'', [[1928]]

* F. Birrell, ''Gladstone'', [[1933]]

* E. Eyck, ''Gladstone'', [[1938]]

* Philip Magnus, ''Gladstone: A Biography'', [[1954]]

* E.G. Collieu, ''Gladstone'', [[1968]]

* Richard Shannon, ''Gladstone: 1809-1865'', [[1985]], ISBN 0-8078-1591-8.

* H.C. Matthew, ''Gladstone: 1809-98'', [[1995]], ISBN 0-19-820696-8.

* Richard Shannon, ''Gladstone: Volume II, 1865-1898'', [[1999]], ISBN 0-8078-2486-0.

* [[Roy Jenkins]], ''Gladstone'', [[1995]], ISBN 0-333-66209-1.

* [http://archive.is/20080908204917/www.number10.gov.uk/history-and-tour/prime-ministers-in-history/william-ewart-gladstone Profil Gladstone'aGladstone’a na stronach 10 Downing Street]