Dimitrie Cantemir: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: Cesarstwo rzymskie przeniesiono do Cesarstwo Rzymskie
m drobne redakcyjne, styl, gramatyka
Linia 34:
Był synem mołdawskiego hospodara [[Konstantyn Kantemir|Konstantyna Kantemira]]. W wieku 14 lat został wysłany do [[Stambuł]]u, gdzie został zakładnikiem cesarskim w miejsce swego starszego brata [[Antioch Cantemir|Antiocha]] – pozostawał tam do [[1691]]<ref>Valentová, Libuše: ''Dimitrie Cantemir'', w: ''Slovník rumunských spisovatelů'' (Praga: Nakladatelství Libri, 2001; strona 68).</ref>. W 1692 brał udział w [[Wojna polsko-turecka 1683-1699|wojnie przeciwko Polsce]], zachowały się jego notatki z oblężenia zajętej przez [[Krzysztof Rapp|Krzysztofa Rappa]] twierdzy w [[Soroki|Sorokach]].
 
Nauki pobierał początkowo na dworze ojca, a po przybyciu do Stambułu w szkole greckiej znajdującej się pod opieką konstantynopolitańskiego patriarchatu. Mówił biegle po [[język mołdawski|mołdawsku]], [[język grecki|grecku]], [[łacina|łacińsku]], [[język francuski|francusku]], [[język włoski|włosku]], [[język cerkiewnosłowiański|cerkiewnosłowiańsku]], [[język rosyjski|rosyjsku]], [[język turecki|turecku]], [[język arabski|arabsku]] i [[język perski|persku]] oraz po [[łacina|łacinie]] i w języku [[język cerkiewnosłowiański|cerkiewnosłowiańskim]] (pod koniec swojego życia władał 11 językami)<ref>Valentová, Libuše: ''Dimitrie Cantemir'', w: ''Slovník rumunských spisovatelů'' (Praga: Nakladatelství Libri, 2001; strona 68); Našinec, Jiří: ''Dimitire Cantemir,'' w: ''Slovník spisovatelů. Rumunsko'' (Praga: Odeon, 1984; strona 125).</ref>. Interesował się [[filozofia|filozofią]], [[teologia|teologią]], [[historia|historią]] i [[geografia|geografią]]. Poświęcał się także studiom [[religia|religii]] i [[tradycja|tradycji]] [[Wschód|Wschodu]] oraz [[literatura piękna|literaturze pięknej]]. Po śmierci ojca, w 1693 r. objął tron mołdawski, jednak [[sułtan]] nie zatwierdził wyboru bojarów, a sam Dymitr musiał udać się do Stambułu. Po 17 latach, przy poparciu sułtana, został w [[1710]] roku władcą Mołdawii.
 
Po objęciu mołdawskiego tronu Dymitr podjął próby reform wewnętrznych państwa (m.in. w zakresie podatków, administracji, czy wojska), a także z początku tajnie, potem oficjalnie rozpoczął pertraktacje z carem [[Rosja|Rosji]], [[Piotr I Wielki|Piotrem I Wielkim]], który prowadził [[III wojna rosyjsko-turecka|działania wojenne przeciw Turcji]]. W kwietniu [[1711]] roku Mołdawia zawarła sojusz wojskowy i polityczny z Rosją. Na jego mocy Mołdawia oddawała się pod zwierzchnictwo rosyjskie, z obowiązkiem zapłaty niewielkiego trybutu oraz absolutną i dziedziczną władzą hospodarów. Dymitr miał też udzielić wsparcia wojskom rosyjskim w kampanii przeciwko Turcji.
 
W maju 1711 r. do Mołdawii wkroczyły wojska rosyjskie. Dymitr, korzystając z ich obecności, podporządkował sobie wielkie rody [[bojarzy|bojarskie]]. Jednak już w lipcu do Mołdawii wkroczyły wojska tureckie, które pokonały Rosjan w bitwie pod Stănileşti,. kilkaKilka dni później Piotr Wielki został zmuszony do podpisania pokoju, w którym rezygnował ze swych roszczeń do opieki nad Mołdawią. W tej sytuacji Kantemir został zmuszony do ucieczki z kraju – do Rosji, gdzie żył z początku na [[Ukraina|Ukrainie]], potem zamieszkał w [[Petersburg]]u. Piotr Wielki przyznał Dymitrowi tytuł książęcy. SkupiłOdtąd sięKantemir odtądskupił się na działalności politycznej oraz naukowej. Pracował jako radca Piotra Wielkiego przy przeprowadzaniu reform oraz w kampaniach wojennych. W [[1714]] r. został członkiem Akademii Nauk w [[Berlin]]ie.
 
Po przedwczesnej śmierci byłzostał pochowany w [[Moskwa|Moskwie]]. W [[1935]] roku jego ciało zostało przewiezioneprzewieziono do [[Jassy|Jassów]] w [[Rumunia|Rumunii]]. Jego syn [[Antioch Kantemir]] został słynnym pisarzem rosyjskim.
[[Plik:Dimitrie Cantemir 02.jpg|200px|thumb|left|Dymitr Kantemir w wieku młodzieńczym]]
 
== Twórczość ==
Twórczość D.Dymitra Kantemira jest bardzo obszerna, są to prace z zakresu: filozofii, historii, geografii, etnografii, muzykologii, filologii i literatury pięknej. Większość dzieł została stworzona w Rosji i jest ściśle powiązana tematycznie z ojczystą Mołdawią. Kantemir jako jeden z pierwszych uczonych używał w swoich pracach [[język rumuński|języka rumuńskiego]], podkreślał jego oryginalność oraz związki kulturowe Rumunów z rzymską [[Dacja|Dacją]].
 
Do napisania traktatu ''Dywan lub kłótnia mądrego ze światem'' ([[1698]], młd., rum. ''Divanul sau Gâlceava înţeleptului cu lumea'') zainspirowały go dzieła autorów średniowiecznych, piszących o sprzeczności woli duszy z wolą ciała. Powieść alegoryczna ''Historia hieroglificzna'' ([[1705]], mołd., rum. ''Istoria ieroglifică'') jest pierwszą powieścią napisaną w języku mołdawskim i rumuńskim. Wydarzenia polityczne w Mołdawii z przełomu XVII i XVIII w. są w niej przedstawione jako spór o następstwo tronu, toczący się między państwem Lwa, rządzonym przez Jednorożca (tzn. Kantemira) a państwem Orła, którym włada Gawron ([[Wołoszczyzna|wołoski]] książę [[Konstantyn Brincoveanu]]). [[Barok]]owa budowa utworu zawiera liczne dygresje, wątki poboczne i rozważania filozoficzne<ref>Našinec, Jiří: ''Cantemir, Dimitrie: Děje hieroglifické,'' w: ''Slovník světových literárních děl'' (Praga: Odeon, 1988; tom 1 "A-L", strona 153).</ref>. W [[1716]] roku pod wpływem [[Niemcy|niemieckiego]] filozofa [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniza]] i berlińskiej Akademii Nauk napisał wpo łacinie pracę pt. ''[[Descriptio Moldaviae]]'' (pol. ''Opis Mołdawii''), pierwszą pracę naukową dotyczącą mołdawskiej historii, geografii, systemu politycznego, cerkwi prawosławnej, obyczajów i piśmiennictwa. Praca ta do dzisiaj posiada niemałą wartość naukową i literacką. Do opisu Mołdawii Kantemir załączył własnoręcznie nakreśloną mapę. W Europie i Azji stała się sławna jego ''Historia świetności i upadku Imperium Osmańskiego'' ([[1714]]-[[1716]] (łac. ''Historia incrementorum atque decrementorum Aluae Othomanicae''), powstała na bazie jego wcześniejszych studiów orientalnych źródeł orientalnych oraz doświadczeń zdobytych w czasie pobytu w Carogrodzie. Dzieło zostało przetłumaczone na język angielski, francuski i niemiecki. W ''Kronice starożytności Rzymiano-Mołdawiano-Wołochów'' ([[1717]], łac. ''Hronicul vechimii romano-moldo-vlahilor'') broni błędnąbłędnej tezętezy o czysto [[Cesarstwo Rzymskie|rzymskim]] pochodzeniu Mołdawian i Wołochów (podobnie jak późniejsi przedstawiciele rumuńskiego odrodzenia narodowego z tzw. [[szkoła siedmiogrodzka|szkoły siedmiogrodzkiej]]).
 
== Dzieła ==