Polityka zagraniczna Polski: Różnice pomiędzy wersjami

'''Polityka zagraniczna Polski''' – [[polityka zagraniczna]] prowadzona przez władze [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]], a po [[Nowela grudniowa|nowelizacji konstytucji]] w grudniu 1989 przez władze [[Polska|Rzeczypospolitej Polskiej]]. Odzyskanie możliwości w pełni suwerennego prowadzenia polityki zagranicznej wiązało się ze zmianą uwarunkowań zarówno o charakterze zewnętrznym ([[pieriestrojka|polityka ''pierestrojki'']], rozpad [[blok wschodni|bloku wschodniego]]), jak i wewnętrznym ([[Okrągły Stół (historia Polski)|Okrągły Stół]], [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku|wybory czerwcowe]], rozpoczęcie [[Transformacja systemowa w Polsce|transformacji]]). Nowymi wyzwaniami było przeorientowanie [[Polityka zagraniczna Polski Ludowej|dotychczasowej polityki]] na kierunek euroatlantycki i integracja ze strukturami międzynarodowymi Zachodu ([[Rada Europy]], [[Wspólnoty europejskie|Wspólnoty Europejskie]], [[NATO]]). Drugim głównym kierunkiem stała się polityka wschodnia – bezkonfliktowe wyjście z ''obozu państw socjalistycznych'', a następnie budowa dobrosąsiedzkich relacji z [[Rosja|Rosją]], [[Ukraina|Ukrainą]] i [[Białoruś|Białorusią]].

Kolejnym nowym uwarunkowaniem zewnętrznym o zasadniczym znaczeniu było przełamanie zimnowojennego podziału [[Europa|Europy]] i demokratyzacja w państwach [[Europa Środkowo-Wschodnia|Europy Środkowowschodniej]]<ref name="Zieba24" />. Jednym z katalizatorów przemian była transformacja w Polsce, która wyprzedziła upadek ''[[realny socjalizm|realnego socjalizmu]]'' w krajach ją otaczających. W końcu roku 1989 doszło do zmiany władzy również w NRD, [[Czechosłowacka Republika Socjalistyczna|Czechosłowacji]], na [[Węgierska Republika Ludowa (1949-1989)|Węgrzech]], w [[Ludowa Republika Bułgarii|Bułgarii]] i [[SocjalistycznaRumunia Republikaw epoce Rumuniikomunizmu|Rumunii]]<ref name="Zieba24" />. Pogrążony w kryzysie [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Sowiecki]] pod przywództwem [[Michaił Gorbaczow|Michaiła Gorbaczowa]] nie zdecydował się na interwencję w celu powstrzymania zmian<ref name="Zieba25">{{Cytuj książkę|imię=Ryszard|nazwisko=Zięba|autor link=Ryszard Zięba|tytuł=Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie|wydanie=1|wydawca=[[Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne]]|miejsce=Warszawa|rok=2010|strony=25|isbn=978-83-60807-13-2}}</ref>. Zasadnicza zmiana okoliczności spowodowała, że dotychczasowe struktury międzynarodowe w tej części świata ([[Układ Warszawski]] i [[Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej]]) faktycznie straciły swoje znaczenie<ref name="Zieba25" />. Np. gdy w 1991 władze ZSRR zaproponowały przekształcenie RWPG w [[Międzynarodowa Organizacja Współpracy Gospodarczej|Międzynarodową Organizację Współpracy Gospodarczej]] z udziałem Niemiec i [[Jugosławia|Jugosławii]] państwa Europy Środkowej nie podjęły tej inicjatywy<ref name="Zieba25" />. Po rozwiązaniu RWPG 28 czerwca 1991 roku padła propozycja nowej organizacji o charakterze gospodarczym z udziałem ZSRR, jednak również nie spotkała się z akceptacją<ref name="Zieba25" />.

2 lutego 1994 premier [[Waldemar Pawlak]] złożył podpis pod ramowym programem Partnerstwa dla Pokoju, a 25 kwietnia minister obrony [[Piotr Kołodziejczyk]] złożył w Kwaterze Głównej ''Dokument Prezentacyjny''<ref name="Zieba90" />. Na mocy jego postanowień strona polska zobowiązywała się m.in. do rozwijania współpracy wojskowej z NATO, zwiększenia transparentności powstawania budżetu wojskowego i planowania obronnego, zapewnienia demokratycznej kontroli nad armią, gotowości do udziału w misjach ONZ i KBWE<ref name="Zieba90" /> oraz przeprowadzania wspólnych szkoleń i ćwiczeń<ref name="Zieba91">{{Cytuj książkę|imię=Ryszard|nazwisko=Zięba|autor link=Ryszard Zięba|tytuł=Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie|wydanie=1|wydawca=[[Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne]]|miejsce=Warszawa|rok=2010|strony=91|isbn=978-83-60807-13-2}}</ref>. Rozpoczęły się również negocjacje dotyczące ''Indywidualnego Programu Partnerstwa'' (IPP), a propozycje w tym zakresie zaakceptowano już 5 lipca 1994 podczas sesji NACC w [[Stambuł|Stambule]]<ref name="Zieba91" />. Pierwsze wspólne z NATO ćwiczenia wojskowe ''[[Most współpracy]]'' zorganizowano na [[Poligon w BiedruskuBiedrusko|poligonie w Biedrusku]] w dniach 12-15 września 1994, czyli niemal w okrągłą rocznicę opuszczenia terytorium Polski przez ostatnie jednostki byłej Armii Radzieckiej<ref name="Zieba91" />. Polska wzięła też udział w operacji prowadzonej przez [[Implementation Force|IFOR]]/[[SFOR]] w [[Bośnia i Hercegowina|Bośni i Hercegowinie]], m.in. w ramach [[Brygada Nordycko-Polska|Brygady Nordycko-Polskiej]]<ref name="Zieba92">{{Cytuj książkę|imię=Ryszard|nazwisko=Zięba|autor link=Ryszard Zięba|tytuł=Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie|wydanie=1|wydawca=[[Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne]]|miejsce=Warszawa|rok=2010|strony=92|isbn=978-83-60807-13-2}}</ref>. Wciąż jednak w opinii wielu polityków zachodnich rozszerzenie NATO nie było przesądzone, a wspierać należało raczej przyjęcie byłych państw socjalistycznych do Unii Europejskiej i UZE, a dopiero potem objęcie ich gwarancjami bezpieczeństwa<ref name="Zieba92" />. Z kolei w polskiej argumentacji zaczęto stosować raczej próbę przekonania państw członkowskich, że poszerzenie NATO leży w ich interesie, gdyż poszerzona zostanie strefa stabilności, pokoju i bezpieczeństwa<ref name="Zieba93">{{Cytuj książkę|imię=Ryszard|nazwisko=Zięba|autor link=Ryszard Zięba|tytuł=Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie|wydanie=1|wydawca=[[Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne]]|miejsce=Warszawa|rok=2010|strony=93|isbn=978-83-60807-13-2}}</ref>. Na jesieni 1994 dzięki ''[[poprawka Browna|poprawce Browna]]'' państwa Grupy Wyszehradzkiej objęte zostały amerykańskim programem pomocy wojskowej, a 1 grudnia tego samego roku, z inicjatywy USA i Niemiec, NAC zapoczątkowała wewnętrzną debatę na temat sposobu i zasad poszerzenia NATO<ref name="Zieba93" />.

Po przystąpieniu Polski do NATO wskazać można na kilka tendencji w jej polityce względem Organizacji. Polska jest krajem, który wspiera politykę ''otwartych drzwi'' – widoczne było to m.in. w jej staraniach o poszerzenie NATO o [[kraje bałtyckie]] i [[Słowacja|Słowację]]<ref name="Zieba99">{{Cytuj książkę|imię=Ryszard|nazwisko=Zięba|autor link=Ryszard Zięba|tytuł=Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie|wydanie=1|wydawca=[[Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne]]|miejsce=Warszawa|rok=2010|strony=99|isbn=978-83-60807-13-2}}</ref>. Podobnie jak Stany Zjednoczone wspierała również zbliżenie z [[Gruzja|Gruzją]] i [[Ukraina|Ukrainą]]<ref name="Zieba99" />. W obu przypadkach zaangażowanie to powodowało jednak wzrost napięć w stosunkach z Federacją Rosyjską<ref name="Zieba99" />. Wspieranie amerykańskiego stanowisko zauważalne było również w kilku innych przypadkach – Polska poparła np. [[Wojna domowa w Kosowie|naloty NATO na Serbię]]<ref name="Zieba100" /> oraz zachowywała dystans wobec pomysłów rozwijania [[Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony|Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony]]<ref name="Zieba100">{{Cytuj książkę|imię=Ryszard|nazwisko=Zięba|autor link=Ryszard Zięba|tytuł=Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie|wydanie=1|wydawca=[[Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne]]|miejsce=Warszawa|rok=2010|strony=100|isbn=978-83-60807-13-2}}</ref>. Także w kwestii [[II wojna w Zatoce Perskiej|inwazji na Irak]] strona polska popierała stanowisko amerykańskie<ref name="Zieba100" />. Działała też na rzecz zaangażowania NATO w [[StabilizacjaOkupacja Iraku|stabilizację Iraku]]<ref name="Zieba100" />. Pewnym problemem jaki rodziła taka polityka była koncentracja rozwoju zdolności ekspedycyjnych NATO, przy jednoczesnym zastoju w doskonaleniu zdolności obrony terytorialnej<ref name="Zieba100" />.

Polsce udało się natomiast włączyć w dyskusję nad nową koncepcją [[Strategia (wojskosztuka wojenna)|strategiczną]] Sojuszu, która rozpoczęła się po [[Szczyt NATO w Strasburgu i Kehl 2009|szczycie NATO w Strasburgu i Kehl]] oraz powrocie [[Francja|Francji]] do struktur wojskowych<ref name="Zieba101">{{Cytuj książkę|imię=Ryszard|nazwisko=Zięba|autor link=Ryszard Zięba|tytuł=Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie|wydanie=1|wydawca=[[Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne]]|miejsce=Warszawa|rok=2010|strony=101|isbn=978-83-60807-13-2}}</ref>. Jako ekspert w dwunastoosobowej grupie pracującej nad redefinicją strategii znalazł się [[Adam Daniel Rotfeld]]<ref name="Zieba101" />. Innym sukcesem Polski w NATO było włączenie [[bezpieczeństwo energetyczne|bezpieczeństwa energetycznego]] w obszar zainteresowania Sojuszu<ref name="Zieba102">{{Cytuj książkę|imię=Ryszard|nazwisko=Zięba|autor link=Ryszard Zięba|tytuł=Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie|wydanie=1|wydawca=[[Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne]]|miejsce=Warszawa|rok=2010|strony=102|isbn=978-83-60807-13-2}}</ref>. Pierwsze kroki w tym zakresie podjęto jeszcze za rządów [[Prawo i Sprawiedliwość|Prawa i Sprawiedliwości]], a działania w tym zakresie kontynuowano już po objęciu rządów przez [[Platforma Obywatelska|Platformę Obywatelską]]<ref name="Zieba102" />. 3 kwietnia 2008 roku na [[Szczyt NATO w Bukareszcie 2008|szczycie w Bukareszcie]] przyjęto raport zatytułowany ''Rola NATO w bezpieczeństwie energetycznym'', a rok później kolejny szczyt przyjął ''Raport o postępie osiągniętym w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego''<ref name="Zieba102" />. Oznacza to, że polska inicjatywa zakończyła się powodzeniem, co jest czynnikiem sprzyjającym wzrostowi znaczenia Polski w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego<ref name="Zieba102" />.

Pierwszym krokiem ku członkostwa w UE i odwrócenia się od [[Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej|Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej]] (RWPG) było nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Wspólnotami Europejskimi w 1988. Na przełomie czerwca i lipca 1989 państwo polskie założyło przedstawicielstwo w Brukseli, z kolei 19 września 1989, w tydzień po expose pierwszego niekomunistycznego premiera [[Tadeusz Mazowiecki|Tadeusza Mazowieckiego]], podpisano umowę [[Polska]]-[[Wspólnota Europejska|EWG]]. 25 maja 1990 Polska złożyła oficjalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji umowy o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi. Umowa taka, znana pod nazwą [[Układ Europejskieuropejski|Układu Europejskiego]], została podpisana 16 grudnia 1991, a weszła w życie 1 lutego 1994 roku (część handlowa – 2 lata wcześniej).

Na szczycie w Kopenhadze, zakończonym [[Grudzień 2002#13 grudnia 2002|13 grudnia 2002]], ówczesny rząd Leszka Millera sfinalizował negocjacje. 16 kwietnia 2003 Polska podpisała [[traktat ateński|traktat akcesyjny]]. [[Referendum w sprawiePolsce przystąpieniaw Polski2003 do Unii Europejskiejroku|Referendum w sprawie członkostwa]] odbyło się w dniach 7-8 czerwca 2003. W jego wyniku Polska, razem z pozostałymi dziewięcioma innymi krajami, wstąpiła do Unii 1 maja 2004.

[[Plik:Flag_of_Belarus_Flag of Belarus (1918,_1991 1991-1995).svg|thumb|upright|[[Biało-czerwono-biała flaga Białorusi|Flaga Białorusi]] do 1995 roku]]