Wikipedia

Libia w okresie rządów Mu’ammara al-Kaddafiego: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m WP:SK, lit.
Linia 31:
|w_imieniu =
|szef_rządu = [[Al-Baghdadi Ali al-Mahmudi]]
|szef_rządu_opis = [[premierzy Libii|Sekretarz Generalnego Komitetu Ludowego]]
|w_imieniu_tekst2 =
|w_imieniu_urząd2 =
Linia 106:
|w_imieniu =
|szef_rządu =[[Mu’ammar al-Kaddafi]]
|szef_rządu_opis =[[Premierzy Libii|premier]]
|w_imieniu_tekst2 =
|w_imieniu_urząd2 =
Linia 119:
|ludność_miejsce =
|utworzenie_sposób = [[Rewolucja libijska w 1969|Obalenie monarchii]] przez [[Mu’ammar al-Kaddafi|Mu’ammara al-Kaddafiego]]
|od_kogo =
|utworzenie_data = [[1 września]] [[1969]]
|wydarzenie1 =
Linia 180:
 
=== Wczesne rządy pułkownika ===
Dążąc do zmniejszenia wpływów zachodniego bloku [[NATO]] w basenie [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] na początku lat 70. Libia zwróciła się do [[Malta|Malty]] aby ta przestała udzielać własnych gruntów siłom NATO. W ramach kompromisu, rząd Malty kontynuował umożliwianie siłom NATO dostępu do wyspy pod warunkiem że sojusz nie użyje Malty jako bazy do ataku na terytoria arabskie<ref>Bruce St John 2012, s. 150–151.</ref>. Gdy Wielka Brytania zaprzestała płacenia za utrzymanie baz [[Royal Navy]] na Malcie, Libia rozpoczełarozpoczęła finansację rządu wyspy<ref>Dom Mintoff, Malta's political giant, passes away, August 20, 2012, (ang.)</ref>. Libia kupowała broń we Francji i w ZSRR. Stosunki handlowe z tym ostatnim doprowadziły do zaognienia stosunków z USA które prowadziły ze Związkiem Radzieckim [[zimna wojna|zimną wojnę]]<ref>Bruce St John 2012, s. 144–145.</ref>.
 
Libia za rządów pułkownika Kadafiego wspierała ruchy narodowowyzwoleńcze w Afryce ([[Afrykański Kongres Narodowy]] w [[Republika Południowej Afryki|RPA]], SWAPO w [[Namibia|Namibii]], FRELIMO w [[Mozambik]]u, FROLINAT w [[Czad]]zie, [[Front Polisario|POLISARIO]] na [[Sahara Zachodnia|Saharze Zachodniej]]), w Azji ([[Organizacja Wyzwolenia Palestyny]], MNLF na [[Filipiny|Filipinach]]) i w Europie ([[Irlandzka Armia Republikańska|IRA]] i [[ETA]]) oraz państwa [[Ameryka Łacińska|Ameryki Łacińskiej]] rządzone przez lewicę, jak sandinistowska [[Nikaragua]].
Linia 191:
 
=== Okres Dżamahirji ===
W 1977 Libia odłączyła się z FRA tworząc Wielką Arabską Libijską [[Dżamahirijja|Dżamahirijję]] Ludowo-Socjalistyczną<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.msz.gov.pl/files/Informator%20ekonomiczny%20-%20pdf/Libia/Libia%2004.pdf|tytuł=Informator ekonomiczny o krajach świata. Libia|data dostępu=21 lutego 2011|autor=|data=|opublikowany=msz.gov.pl}}</ref>, której ustrój był oparty na ''[[Zielona książka|Zielonej książce]]'' napisanej przez al-Kaddafiego. Genezą rozpadu kraju była niechęć Libijczyków do Egiptu po tym gdy Egipt i Syria zaplanowały [[wojna Jom Kippur|wojnę Jom Kippur]] bez konsultacji z jego państwem. Jeszcze bardziej rozgniewało go to gdy Egipt przyznał się do rozmów pokojowych a nie dążył do całkowitego zwycięstwa jak tego chciał Kadafi<ref>Harris 1986, s. 87; Kawczynski 2011, s. 67; Bruce St John 2012, s. 182–183.</ref>. Sadat i Kadafi stali się otwartymi wrogami, a ten drugi wezwał do obalenia egipskiego prezydenta<ref>Kawczynski 2011, s. 67.</ref>. Gdy będący dawniej sojusznikiem al-Kadafiego, prezydent Sudanu, [[Dżafar Muhammad an-Numajri]] poparł stronę egipską, Kadafi od 1975 roku stał się sponsorem [[Sudan Południowy|południowosudańskiej]] organizacji separatystycznej działającej pod nazwą [[Ludowa Armia Wyzwolenia Sudanu]]<ref>Blundy & Lycett 1987, s. 185; Kawczynski 2011, s. 79–80; Bruce St John 2012, s. 191.</ref>. Natomiast w 1976 roku tysiąc uzbrojonych i wyszkolonych przez Libię rebeliantów na czele z [[Sadiq al-Mahdi|Sadiqem al-Mahdim]] (byłym ale też i przyszłym umiarkowanie islamistycznym premierem Sudanu), przekroczyło granicę w Ma'tan as-Sarra. Rebelia doprowadziła do konfliktu Numajri z libijskim przywódcą, Muammarem al-Kaddafim. Numajri wysłał do miasta kolumnę czołgów i pokonał rebeliantów<ref>Burr, J. Millard and Robert O. Collins, Darfur: The Long Road to Disaster, Markus Wiener Publishers: Princeton, 2006, ISBN 1-55876-405-4, s. 111</ref>. Za udział w rebelii w SudaniuSudanie straconych zostało dziewięćdziesiąt osiem osób<ref>Dennis Hevesi (June 11, 2009). "Gaafar al-Nimeiry, a Sudan Leader With Shifting Politics, Dies at 79". The New York Times</ref>.
 
Nowopowstałe państwo, w lipcu 1977 przegrało krótkotrwałą przygraniczną [[Wojna egipsko-libijska|wojnę z Egiptem]].
Linia 201:
W Palestynie Kadafi popierał popierał organizacje zbrojne tj. [[Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny]], [[Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny - Dowództwo Generalne]], [[Demokratyczny Front Wyzwolenia Palestyny]], [[As-Sa’ika]], [[Front Palestyńskiej Walki Ludowej]], [[Czarny Wrzesień (organizacja)|Czarny Wrzesień]] i [[Organizacja Abu Nidala]]<ref>Blundy & Lycett 1987, s. 78; Kawczynski 2011, s. 38; Bruce St. John 2012, s. 178.</ref>.
 
Dzięki dochodom płynącym z bogatych złóż ropy naftowej Libia stała się krajem niezależnym od Zachodu. Miliardy dolarów uzyskanych z ropy wydano na szkoły, drogi, domy, szpitale, rozwój rolnictwa oraz broń i popieranie ruchów narodowowyzwoleńczych. W 1981 roku, nowy prezydent USA [[Ronald Reagan]] nazwał Kadafiego "wściekłym psem Bliskiego Wschodu" i "międzynaroodwymmiędzynarodowym pariasem". Zaostrzył stanowisko amerykańskie wobec Libii, błędnie uznając rząd tego kajukraju za marionetkowy reżim ZSRR<ref>Kawczynski 2011, s. 115–116, 120; Bruce St. John 2012, s. 179–180.</ref>. W sierpniu 1981 lotnictwo amerykańskie zestrzeliło na libijskich wodach terytorialnych dwa libijskie samoloty [[Su-17]] (wersja 22)<ref>Vandewalle 2008, s. 36; Kawczynski 2011, s. 118–119.</ref>. W odpowiedzi na to zamknięta została [[ambasada]] Libii w [[Waszyngton]]ie. Reagan wycofał z Libii część przedsiębiorstw amerykańskich co miało na celu zmniejszenie liczby Amerykanów przebywających w tym państwie<ref>Vandewalle 2008, s. 37; Kawczynski 2011, s. 117–118; Bruce St. John 2012, s. 180.</ref>. W marcu 1982 roku, USA wprowadziło [[embargo]] na libijską ropę<ref>Blundy & Lycett 1987, s. 207–208; Vandewalle 2008, s. 37; Kawczynski 2011, s. 117-18; Bruce St John 2012, s. 181.</ref> a w styczniu 1986 roku rząd USA nakazał wszystkim firmom amerykańskim zaprzestania działalności w kraju, mimo tego że w dalszym ciaguciągu w LibiLibii przebywało kilkuset pracowników pochodzących z Ameryki<ref>Blundy & Lycett 1987, s. 27, 208; Kawczynski 2011, s. 117–118; Bruce St. John 2012, s. 176.</ref>. Pogorszone zostały również stosunki dyplomatyczne z Wielką Brytanią po tym gdy w nieznanych okolicznościach w Londynie w kwietniu 1984 roku zastrzelona została brytyjska policjantka Yvonne Fletcher a o jej zabójstwo oskarżeni zostali libijscy dyplomaci<ref>Blundy & Lycett 1987, p. 175–178; Vandewalle 2008, s. 37; Bruce St. John 2012, s. 209.</ref>. W 1986 roku, US Navy po raz kolejny rozpoczęła ćwiczenia w Zatoce Syrtyjskiej u wybrzeży Libii, rozwścieczeni Libijczycy podjęli się próby wojskowego odwetu za ćwiczenia, akcja nie udała się a Amerykanie zatopili kilka libijskich okrętów<ref>Kawczynski 2011, s. 121–122.</ref>. W tym samym roku Amerykanie oskarżyli Libię o zorganizowanięzorganizowanie zamachu na dyskotekę w [[Berlin]]ie w 1986 roku, w zamachu zginęło dwóch amerykańskich żołnierzy. Reagan obarczając winą za zamach rząd Libii, zorganizował wojskowy odwet<ref>Blundy & Lycett 1987, s. 4–5; Kawczynski 2011, s. 122.</ref>. Ruch ten skrytykowała [[CIA]], która uważała że większe zagrożenie dla interesów USA w regionie stanowi Syria a tak wzmocni tylko dobrą reputację Kadafiego, mimo rad CIA, rząd uznał Libię za "miękki cel" i zdecydował się na uderzenie<ref>Blundy & Lycett 1987, s. 5–6.</ref>. Na arenie międzynarodowej Reagana wsparła Wielka Brytania, pozostali europejscy sojusznicy Amerykanów uznali natomiast atak za niezgodny z prawem międzynarodowym<ref>Harris 1986, s. 102; Kawczynski 2011, s. 123–125.</ref>. 15 kwietnia 1986 amerykańskie samoloty wojskowe rozpoczęły serię ataków powietrznych, akcja przeprowadzona zostałązostała pod nazwą ''Operation El Dorado Canyon''. Bombardowaniu uległy obiekty wojskowe w różnych częściach kraju, w ataku zginęło około 100 Libijczyków, w tym wielu cywilów<ref>Blundy & Lycett 1987, s. 2–3, 7–12; Vandewalle 2008, s. 37; Kawczynski 2011, s. 127–129.</ref>. W roku 1988 nad [[Lockerbie]] w południowej [[Szkocja|Szkocji]] [[Katastrofa lotu Pan Am 103|eksplodował w powietrzu samolot pasażerski]] amerykańskich linii lotniczych [[Pan American World Airways|Pan Am]] – zginęło łącznie 270 osób. O zamach oskarżono libijskie służby bezpieczeństwa, czego dowiedziono podczas procesu, który zaczął się w 1999 roku. Zamach miał być odwetem za bombardowanie Libii. W 1989 dwa libijskie samoloty bojowe zostały zestrzelone przez wojsko Stanów Zjednoczonych na libijskim wybrzeżu<ref>Bruce St John 2012, s. 202.</ref>.
 
We wczesnych latach 80. rząd Libii przeprowadził szereg liberalizacyjnych reform gospodarczych co zaprowadzić miało do ograniczenia spadków z dochodów z ropy naftowej. Rozpoczęła się reforma przemysłu i rolnictwa oraz doszło do ponownego otwarcia małego biznesu<ref>Kawczynski 2011, s. 225; Bruce St John, s. 194.</ref>. W czerwcu wydano Wielką Zieloną Kartę Praw Człowieka, zawierająca 27 artykułów księga zawierała prawa i gwarancje zmierzające do poprawy sytuacji praw człowieka w Libii, ograniczenia stosowania [[kara śmierci|kary śmierci]] (księga wezwała też do ostatecznego jej znieniesiazniesienia). Wiele z zaproponowanych artykułów zostało zrealizowanych w następnym roku<ref>Vandewalle 2008, s. 45–46; Bruce St John, s. 2012.</ref>. W 1989 z jego inicjatywy utworzona została [[Arabska Unia Maghrebu]], jednocząca Libię w pakcie gospodarczym z Maroko, Tunezją, Algierią i [[Mauretania|Mauretanią]]. Kadafi widział w organizacji początki nowej unii panarabskiej<ref>Kawczynski 2011, s. 188; Bruce St John 2012, s. 216–218.</ref>.
 
W 1992 roku ONZ nałożyła na Libię [[sankcje gospodarcze]]. Ograniczenie wymiany międzynarodowej stało się bezpośrednią przyczyną trudności gospodarczych, które doprowadziły do konfliktów politycznych wewnątrz kraju. Sankcje zostały zniesione przez ONZ 12 września 2003 roku, w wyniku przyznania się Libii do odpowiedzialności za atak w 1988 roku i zgody na wypłacenie 2,7 [[miliard]]a [[Dolar amerykański|USD]] odszkodowań rodzinom ofiar zamachu. W 2009 al-Kaddafi został wybrany na jeden rok szefem [[Unia Afrykańska|Unii Afrykańskiej]]<ref name = Reuters>{{cytuj stronę|url=http://af.reuters.com/article/worldNews/idAFTRE60U0V620100131|tytuł=''Gaddafi chides African Union after leadership change''|data=31 stycznia 2010|opublikowany=Reuters|język=en|data dostępu=2010-02-01}}</ref>.
 
Od 1994 do 1997 roku, al-Kadafi przeprowadził czystkę w szeregach władzy mającą na celu wykorzynieniewykorzenienie korupcji głównie w sektorze gospodarczym<ref>Bruce St John 2012, s. 197–198.</ref>.
 
Od połowy lat 90. Al-Kaddafi prowadził bardziej umiarkowaną politykę. Przywódca sfrustrowany brakiem panarabskich ideałów coraz bardziej marginalizował arabski nacjonalizm, zamiast tego zwrócił się w stronę panafrykanizmu i podkreślał afrykańską tożsamość Libii<ref>Kawczynski 2011, p. 142; Bruce St John 2012, s. 227.</ref>. Od 1997 do 2000 roku, Libia podpisała umowy o współpracy lub porozumienia o dwustronnej pomocy z dziesięcioma państwami kontynentu<ref>Bruce St John 2012, s. 229.</ref>, a w 1999 roku przystąpiła jako członek założyciel do Wspólnoty Państw Sahelu i Sahary<ref>Kawczynski 2011, s. 189.</ref> (pozostałymi założycielami były Burkina Faso, Czad, Mali, Niger i Sudan). W czerwcu 1999 odwiedził w RPA [[Nelson Mandela|Nelsona Mandelę]]<ref>Bruce St John 2012, s. 226.</ref>, a w następnym miesiącu wziął udział w szczycie OJA w [[Algier]]ze gdzie wezwał do większej integracji politycznej i gospodarczej kontynentu oraz zaproponował utworzenie Stanów Zjednoczonych Afryki<ref>Bruce St John 2012, s. 227–228.</ref>.
[[Plik:Jakaya Kikwete and Muammar al-Gaddafi, 12th AU Summit, 090202-N-0506A-678.jpg|thumb|240px|Mu’ammar al-Kaddafi i [[Prezydenci Tanzanii|prezydent Tanzanii]] [[Jakaya Kikwete]] na szczycie [[Unia Afrykańska|UA]] w [[Addis Abeba|Addis Ababie]]. (2009)]]
W 2002 roku został jednym z założycieli [[Unia Afrykańska|Unii Afrykańskiej]] (UA) mającej na celu zastąpienie OJA. Na ceremonii otwarcia, stwierdził państwa afrykańskie powinny odrzucać pomoc warunkową z krajów rozwiniętych co kontrastowały z orędziem wygłoszonym przez prezydenta RPA, [[Thabo Mbeki]]ego<ref>Kawczynski 2011, s. 190; Bruce St John 2012, s. 229.</ref>. Na trzecim szycie UA, który odbył się w Libii w lipcu 2005 roku wezwał do dalszego poziomu integracji <ref>Kawczynski 2011, s. 190–191; Bruce St John 2012, s. 230.</ref>. W czerwcu 2005 roku Libia dołączyła do [[Wspólny Rynek Afryki Wschodniej i Południowej|Wspólnego Rynku Afryki Wschodniej i Południowej]]<ref>Bruce St John 2012, s. 231.</ref>. W sierpniu 2008 roku został ogłoszony przez komisję tradycyjnych afrykańskich przywódców (wodzów) "[[król królów|Królem Królów]]"<ref>Kawczynski 2011, s. 188; Bruce St John 2012, s. 270–271.</ref>. 1 lutego 2009 w [[Addis Abeba|Addis Abebie]] w Etiopii odbyła się jego ceremonia [[koronacja|koronacyjna]], co zbiegło się z jego wyborem na przewodniczącego UA na okres jednego roku{{r|Reuters}}<ref>Kawczynski 2011, s. 190; Bruce St John 2012, s. 272.</ref>.
 
W 1999 roku, al-Kadafi rozpoczął rozmowy z brytyjskim rządem w celu normalizacji stosunków<ref>Vandewalle 2011, s. 215.</ref>. W 2001 roku potępił [[zamach z 11 września 2001 roku]] przygotowany przez [[Al-Kaida|Al-Kaidę]], wyraził współczucie dla ofiar i wezwał do zaangażowania Libii w [[wojna z terroryzmem|wojnę z terroryzmem]] wojującego islamizmu<ref>Vandewalle 2011, s. 220; Kawczynski 2011, s. 176; Bruce St John 2012, s. 243.</ref>. Libia nawiązała też bliższe połączenia z krajami [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] - [[Chiny|Chinami]] i [[Korea Północna|KRLD]]<ref>Bruce St John 2012, s. 235.</ref>. Pod wpływem [[II wojna w Zatoce Perskiej|ataku na Irak]], w grudniu 2003 roku, Libia wyrzekła się posiadania broni masowego rażenia, zlikwidował program broni chemicznej i jądrowej<ref>Vandewalle 2011, s. 217; Kawczynski 2011, s. 162, 184; Bruce St John 2012, s. 244.</ref>. W rezultacie poprawiły się stosunki z USA<ref>Kawczynski 2011, s. 178–179; Bruce St John 2012, s. 245.</ref>, a w marcu 2004 roku brytyjski premier [[Tony Blair]] spotkał się z Kadafim na jednej z libijskich pustyń<ref>Kawczynski 2011, s. 240–241; Bruce St John 2012, s. 240–241.</ref>. W kwietniu 2004 roku Kadafi odwiedził siedzibę [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] w [[Bruksela|Brukseli]] co w rezultacie doprowadziło do poprawy stosunków rządu z państwami UE<ref>Kawczynski 2011, s. 175; Bruce St John 2012, s. 237.</ref>. UE zakończyła sankcje wobec Libii a w październiku 2010 roku wypłaciła Libii 50 milionów [[euro]] które przeznaczone zostały na zatrzymanie afrykańskich imigrantów próbujących dostać się do Unii Europejskiej<ref>Bruce St John 2012, s. 274.</ref>. W 2006 roku Libia została usunięta z amerykańskiej listy państw sponsorujących terroryzm<ref>Kawczynski 2011, s. 176.</ref>.
Linia 217:
Według ujawnionego w 2012 dokumentu rząd libijski miał w 2007 roku wesprzeć kampanię [[Nicolas Sarkozy|Nicolasa Sarkozy'ego]] kwotą 50 mln dolarów<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.mediapart.fr/journal/international/280412/sarkozy-kadhafi-la-preuve-du-financement |tytuł=Sarkozy-Kadhafi : la preuve du financement |data=2012 |opublikowany=Mediapart}}</ref>.
 
Gospodarka Libii w XXI wieku uległa [[prywatyzacja|prywatyzacji]]<ref>Bruce St John 2012, s. 250.</ref>. Zadowolonych z tych reform al-Kadafi w przemówieniu w marcu 2003 roku wezwał do prywatyzacji na szeroką skalę<ref>Bruce St John 2012, s. 250.</ref>. W 2003 roku, przemysł naftowy został w dużej mierze sprzedany prywantymprywatnym [[korporacja|korporacjom]]<ref>Bruce St John 2012, s. 247.</ref>. Do 2004 roku bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Libii wyniosły 40 miliardów dolarów, w porównaniu z 2003 rokiem odnotowano więc sześciokrotny wzrost<ref>Kawczynski 2011, s. 180; Bruce St John 2012, s. 248.</ref>.
 
{{osobny artykuł|Wojna domowa w Libii (2011)}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Libia_w_okresie_rządów_Mu’ammara_al-Kaddafiego”