Torfowisko: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne merytoryczne |
rozbudowa |
||
Linia 1:
[[Plik:Peat Lewis.jpg|thumb|250px|Torfowisko na [[Hebrydy|Hebrydach]]]]
[[Plik:Torfowisko moszne vongrzanka.jpg|thumb|250px|Torfowisko w pobliżu Jeziora Moszne]]
'''Torfowisko''' – jeden z typów [[mokradło|mokradeł]], [[Siedlisko (biologia)|siedlisk]] na tyle uwodnionych, że występuje tam specyficzna [[roślinność]] i zachodzą procesy [[akumulacja (geologia)|akumulacji]] [[osady|osadów]] [[związki organiczne|organicznych]]. Jest to teren stale podmokły, o podłożu trudno przepuszczalnym, pokryty zbiorowiskami [[hygrofity|roślin bagiennych]] i bagienno-[[łąka|łąkowych]]. Od innych siedlisk hydrogenicznych odróżnia się słabym natlenieniem{{r|rycharski}}. Akumulacja torfu zachodzi, gdy rozkład szczątków organicznych następuje wolniej niż ich powstawanie. Na spowolnienie tempa rozkładu wpływają głównie dwa czynniki – niska temperatura i małe napowietrzenie podłoża, czemu sprzyja jego duże uwodnienie{{r|jc25}}. W niektórych ujęciach przyjmuje się minimalną miąższość torfu (20-70 cm), która pozwala na określenie danego siedliska jako torfowisko{{odn|Joosten|Clarke|2002|s=41}}. W skali świata torfowiska stanowią około połowy powierzchni szeroko rozumianych [[mokradło|mokradeł]]{{odn|Joosten|Clarke|2002|s=41}}.
Międzynarodowa terminologia
== Powstawanie torfowisk ==
Torfowiska mogą powstawać na drodze [[lądowacenie|lądowacenia]] środowisk wodnych (terestrializacja) lub [[zabagnienie|zabagnienia]] środowisk lądowych (paludyfikacja){{odn|Joosten|Clarke|2002|s=26}}. Z drugiej zaś strony, po osuszeniu torfowiska i wydobyciu torfu z niektórych typów torfowisk, wyniesionych ponad otoczenie (ang. ''bog''), może pozostać lądowe siedlisko o mineralnym podłożu, a z innych, położonych w zagłębieniach (ang. ''fen''), pozostają zbiorniki wodne{{r|jc25}}.
Większość siedlisk, na których powstaje torf, składa się z dwóch warstw. Górna warstwa, [[akrotelm]], jest natleniona i zachodzi w niej dość intensywny rozkład materii organicznej, podczas gdy dolna, [[katotelm]], jest mało natleniona, a rozkład materii organicznej jest powolny. Granicą między tymi warstwami jest mniej więcej poziom minimalnego lustra wody latem. Typowo jest to 10-50 cm poniżej powierzchni. W aktywnym torfowisku większość węgla zasymilowanego w ramach [[Produkcja pierwotna|produkcja pierwotnej]] jest stosunkowo szybko uwalniana z powrotem jako dwutlenek węgla, a ok. 5-10% rocznej produkcji biomasy ostatecznie przekształca się w torf. W katoltelmie zachodzi dalszy, powolny rozkład materii organicznej i uwalnianie węgla. We współczesnych warunkach klimatycznych w strefie borealnej akumulacja węgla przyjmuje wartości od 10 do 300 g/m² rocznie. Ze względu na rozkład materii w katotelmie, wieloletnie tempo akumulacji węgla jest niższe. W regionach arktycznych może osiągać wartości nieco powyżej 1 grama na metr kwadratowy rocznie, a w strefie borealnej jest kilkanaście razy wyższe, przy czym na torfowiskach wysokich jest zasadniczo wyższe niż na niskich{{odn|Joosten|Clarke|2002|s=34}}.
Torfowiska występują na całym świecie, jest ich jednak szczególnie dużo w borealnych i subarktycznych strefach o [[Klimat kontynentalny|klimacie kontynentalnym]]. Najrozleglejsze obszary torfowisk występują w zachodniej [[Syberia|Syberii]], na [[Nizina Hudsońska|Nizinie Hudsońskiej]], wybrzeżach [[Azja Południowo-Wschodnia|Azji Południowo-Wschodniej]] i [[Nizina Amazonki|Nizinie Amazonki]]{{odn|Joosten|Clarke|2002|s=24}}.▼
Ze względu na powstające w procesie [[humifikacja|humifikacji]] [[kwasy organiczne]] woda znajdująca się na torfowiskach jest zakwaszona. Ma to miejsce zwłaszcza na torfowiskach zasilanych wodą opadową. W sytuacji, gdy w podłożu i wodzie zasilającej torfowisko jest dużo substancji neutralizujących zakwaszenie, zwłaszcza jonów wapnia, woda torfowiskowa może mieć odczyn obojętny lub zasadowy{{r|pp}}.
Linia 17:
Klasyfikacje torfowisk uwzględniają [[trofizm|trofię]] siedliska oraz zawartość związku wapnia, które wpływają na skład zbiorowisk roślin torfowiskowych. Dodatkowym kryterium są stosunki wodne, wynikające z rzeźby terenu.
=== Umiejscowienie w sieci hydrologicznej ===
[[Plik:280413 Narew Marshes in Kurowo - 21.jpg|mały|Torfowisko niskie w dolinie Narwi]]
[[Plik:Żurawieniec.jpg|mały|Bagno Żurawieniec w dolinie Zwoleńki. Torfowisko przejściowe]]
[[Plik:Cloudberry flowers.JPG|mały|Torfowisko wysokie w Finlandii]]
W Europie Środkowej wyróżnia się:
* [[torfowisko niskie|Torfowiska niskie]] – powstające na skutek wolnego przepływu lub stagnowania wód powierzchniowych lub gruntowych. Mogą to być wody eutroficzne lub mezotroficzne. Wykształcają się w obrębie [[dolina|dolin]] [[rzeka|rzecznych]] lub w odpływowych zagłębieniach terenu. Warunki hydrologiczne powodują wykształcanie się układów roślinnych typowych dla danego siedliska. Na torfowiskach niskich długo pokrytych wodą i ze stałym dopływem wód podziemnych wykształcają się [[szuwar]]y. Gdy pokrycie wodą jest niemal stałe, są to często [[szuwar trzcinowy|trzcinowiska]], a odkładający się w nich torf to torf szuwarowy. Torfowisko takie może wykształcać się na [[gytiowisko|gytiowisku]]. Gdy zalew wodą trwa 2-4 miesiące, wykształcają się [[turzycowisko|turzycowiska]], zwłaszcza [[Magnocaricion|szuwary wysokoturzycowe]] i powstaje torf turzycowiskowy. Przy krótszych zalewach (np. na [[terasa]]ch zalewowych oraz w zagłębieniach w miarę płaskiego terenu, np. wśród [[sandr]]ów) na torfowiskach niskich mogą wytworzyć się zarośla ([[łozowisko|łozowiska]]) lub lasy ([[ols]]y) i powstaje torf olesowy (olchowy lub łozowy). W miejscach o stałym i intensywnym dopływie wód podziemnych (np. w głębszych zagłębieniach) powstają torfowiska mechowiskowe, gdzie roślinność turzycowo-mszysta tworzy [[mechowisko|mechowiska]] i odkłada się torf mechowiskowy. Takie torfowiska mogą powstawać podczas [[lądowacenie|lądowacenia]] zbiorników wodnych, zarastając je [[pło|płem]] od brzegów ku środkowi i mając charakter [[trzęsawisko|trzęsawiska]]{{r|rycharski}}. Zróżnicowanie florystyczne torfowisk niskich ma źródło również w różnej dostępności substancji mineralnych{{r|pp}}.
Linia 74 ⟶ 77:
== Torfowiska w świecie ==
▲Ze względu na brak spójnej terminologii pozwalającej na jasne zdefiniowanie torfowisk, ciężko określić dokładną światową ich powierzchnię. Według niektórych szacunków zajmują one ok. 4 mln km², z czego 3,460 mln km² to torfowiska strefy borealnej i subarktycznej{{odn|Joosten|Clarke|2002|s=32}}. Torfowiska występują na całym świecie, jest ich jednak szczególnie dużo w borealnych i subarktycznych strefach o [[Klimat kontynentalny|klimacie kontynentalnym]]. Najrozleglejsze obszary torfowisk występują w zachodniej [[Syberia|Syberii]], na [[Nizina Hudsońska|Nizinie Hudsońskiej]], wybrzeżach [[Azja Południowo-Wschodnia|Azji Południowo-Wschodniej]] i [[Nizina Amazonki|Nizinie Amazonki]]{{odn|Joosten|Clarke|2002|s=24}}.
Najwięcej torfowisk występuje w [[Rosja|Rosji]], [[Białoruś|Białorusi]], [[Ukraina|Ukrainie]], [[Finlandia|Finlandii]], [[Skandynawia|Skandynawii]], [[Estonia|Estonii]], [[Polska|Polsce]], [[Szkocja|Szkocji]], północnych [[Niemcy|Niemczech]], [[Holandia|Holandii]], [[Kanada|Kanadzie]], [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] ([[Michigan]], [[Minnesota]], [[Floryda|Florydzie]] i [[Kalifornia|Kalifornii]]). Na południowej półkuli torfowiska są rzadsze, występują na [[Nowa Zelandia|Nowej Zelandii]], południowej [[Patagonia|Patagonii]], [[Wyspy Kerguelena|Wyspach Kerguelena]] i na [[Falklandy|Falklandach]].
| |||