Andrew Jackson: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
szablony cytowań, poprawki, WP:SK |
napisanie hasła od nowa, usunięcie trywialnych ciekawostek, rozbudowa i uźródłowienie |
||
Linia 1:
{{Polityk infobox
|polityk = Andrew Jackson
Linia 5 ⟶ 4:
|opis grafiki = Portret Jacksona, autorstwa [[Ralph Eleaser Whiteside Earl|Ralpha Earla]]
|data urodzenia = 15 marca 1767
|miejsce urodzenia =
|data śmierci = 8 czerwca 1845
|miejsce śmierci = [[Nashville]]
Linia 15 ⟶ 14:
|poprzednik = [[John Quincy Adams]]
|następca = [[Martin Van Buren]]
|2 funkcja = [[Gubernatorzy stanu Floryda|wojskowy gubernator Florydy]]
|2 od = 10 marca 1821
|2 do = 12 listopada 1821
Linia 25 ⟶ 24:
|quote = Andrew Jackson
}}
'''Andrew Jackson''' (ur. [[15 marca]] [[1767]] w [[Waxhaws]] (ob. [[Hrabstwo Union (Karolina Północna)|hrabstwo Union]]), zm. [[8 czerwca]] [[1845]] w [[Nashville]]) – [[Stany Zjednoczone|amerykański]] prawnik i polityk; generał [[United States Army|Armii Stanów Zjednoczonych]]; wojskowy [[Gubernatorzy stanu Floryda|gubernator Florydy]] (1821), członek [[Izba Reprezentantów Stanów Zjednoczonych|Izby Reprezentantów USA]] (1796–1797), [[Senat Stanów Zjednoczonych|senator USA]] (1797–1798, 1823–1825) oraz siódmy [[prezydenci Stanów Zjednoczonych|prezydent USA]] (1829–1837).
==
Andrew Jackson urodził się 15 marca 1767
W 1780 roku bracia postanowili wziąć udział w [[Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych|amerykańskiej wojnie o niepodległość]]<ref name="Pastusiak168" />. Do wojska został przyjęty 18-letni Hugh, który wkrótce potem zginął. Nastoletni Robert i Hugh wykonywali niemilitarne zadania dla żołnierzy, lecz zostali pojmani i dostali się do niewoli angielskiej<ref name="Pastusiak168" />. Niebawem obaj zachorowali na [[ospa prawdziwa|czarną ospę]] i w drodze powrotnej do domu zmarł starszy z braci – Hugh<ref name="Pastusiak168" />. W tym samym roku zmarła także ich matka<ref name="Pastusiak168" />.
Po tym jak stracił całą najbliższą rodzinę, Andrew Jackson udał się do [[Salisbury (Karolina Północna)|Salisbury]], gdzie uczył się, a następnie praktykował [[prawo]] (jako prokurator)<ref name="Pastusiak168" />. W tym zawodzie, często ścigał przestępców i awanturników, a także organizował regularne wyprawy przeciwko [[Indianie Ameryki Północnej|Indianom]]<ref name="Pastusiak169">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 169}}</ref>.
== Początki kariery politycznej ==
W styczniu 1796 był delegatem do Konwencji Konstytucyjnej w [[Tennessee]], która opracowała projekt konstytucji stanowej, dzięki której pół roku później stan został dołączony do Unii<ref name="Pastusiak169" />. Pod koniec roku Jackson został wybrany do [[Izba Reprezentantów Stanów Zjednoczonych|Izby Reprezentantów]] (grudzień 1796- marzec 1797), a następnie do [[Senat Stanów Zjednoczonych|Senatu]] (marzec 1797-kwiecień 1798)<ref name="Pastusiak170">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 170}}</ref>. Po zakończeniu kadencji, pełnił funkcję sędziego stanowego [[Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych|Sądu Najwyższego]] (w latach 1798-1804)<ref name="Pastusiak170" />. Od 1802 był majorem, a od 1811 generałem w milicji stanowej, pracując jednocześnie na plantacji<ref name="Pastusiak170" />.
== Kariera wojskowa ==
[[Plik:StLouisCathedralJacksonStatue.jpg|thumb|200px|Pomnik przed katedrą w Nowym Orleanie.]]
[[Plik:Bustofandrewjackson.jpg|thumb|200px|Popiersie wojskowego gubernatora Florydy]]
W 1812 roku mianowano go dowódcą milicji w całym stanie Tennessee, pomimo że nie wyróżniał się niczym szczególnym poza regularnymi walkami z Indianami w plemienia [[Krikowie|Krików]]<ref name="Pastusiak170" />. Podczas [[Wojna brytyjsko-amerykańska|wojny amerykańsko-angielskiej]], Jackson został mianowany dowódcą oddziału, który miał bronić rejonów [[Nowy Orlean|Nowego Orleanu]]<ref name="Pastusiak170" />. W 1812 jego dwutysięczny oddział został skierowany na południe, jednak 6 lutego 1813 oddział otrzymał rozkaz powrotu do Tennessee i samorozwiązania<ref name="Pastusiak170" />. Ponieważ powrót okazał się wyjątkowo trudny i męczący, widząc zaangażowanie Jacksona, żołnierze nadali mu przydomek „Old Hickory” (Stare [[Orzesznik|Drzewo Hikorowe]]), który przylgnął do niego w historiografii amerykańskiej<ref name="Pastusiak170" />.
Po powrocie do Nashville Jackson ponownie toczył walki z Indianami, których zwyciężył w bitwach [[Bitwa pod Talladegą|pod Talladegą]] (lato 1813) i [[Bitwa nad Horseshoe Bend|pod Tohopeka]] (marzec 1814)<ref name="Pastusiak170" />. 31 maja 1814 został awansowany na [[generał dywizji|generała majora]] w [[United States Army|armii amerykańskiej]]<ref name="Pastusiak171">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 171}}</ref>. Wkrótce potem, nie posiadając upoważnienia prezydenta, zaatakował [[Floryda (kolonia hiszpańska)|Florydę]], która była podówczas hiszpańską kolonią<ref name="Pastusiak171" />. Wyparł także Anglików z [[Pensacola|Pensacoli]] i ruszył na Nowy Orlean<ref name="Pastusiak171" />. Jego armia była złożona z ochotników z Tennessee i Kentucky, a także czarnoskórych niewolników i Indian z plemienia Czoktawów<ref name="Pastusiak171" />. Pomimo tego, 8 stycznia 1815 pokonał wojska brytyjskie [[Bitwa pod Nowym Orleanem|pod Nowym Orleanem]], co było największym zwycięstwem strony amerykańskiej w tej wojnie<ref name="Pastusiak171" />. Po zakończeniu działań wojennych, Jackson nadal walczył z Indianami z plemienia Krików i [[Seminole (Indianie)|Seminolów]], a w Pensacoli mianował gubernatorem swojego oficera. W 1821 sam został [[Gubernatorzy stanu Floryda|wojskowym gubernatorem Florydy]]<ref name="Pastusiak172" />.
== Powrót do polityki ==
[[Plik:Election in House1824-Large.PNG|thumb|200px|Stany zaznaczone na zielono poparły Jacksona w Izbie Reprezentantów]]
Po czterech miesiącach pełnienia urzędu gubernatora, Jackson powrócił do [[Nashville]], a 20 lipca 1822 legislatura Tennessee zaproponowała by ubiegał się o prezydenturę<ref name="Pastusiak172">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 172}}</ref>. Uzyskał także propozycję wejścia do rządu [[James Monroe|Jamesa Monroe]], ale ją odrzucił, by w 1823 roku zostać [[senator]]em<ref name="Pastusiak172" />.
Zgodził się kandydować w [[Wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych w 1824 roku|wyborach prezydenckich w 1824 roku]], gdzie jego kontrkandydatem był [[John Quincy Adams]]<ref name="Pastusiak172" />. W głosowaniu [[Kolegium Elektorów Stanów Zjednoczonych|Kolegium Elektorów]] Jackson uzyskał 99 głosów, wobec 84 głosów Adamsa<ref name="Pastusiak172" />. W sytuacji gdzie żaden kandydat nie uzyskał wymaganej większości, o wyborze decydowała Izba Reprezentantów, głosująca stanami<ref name="Pastusiak172" />. Dzięki porozumieniu, które Adams zawarł z [[Henry Clay|Henrym Clayem]], to właśnie on został prezydentem, pomimo, że przegrał z Jacksonem, zarówno w głosowaniu powszechnym, jak i w Kolegium Elektorskim<ref name="Pastusiak172" />.
== Prezydentura ==
Przed wyborami w 1828 roku dokonano nowelizacji [[ordynacja wyborcza|ordynacji wyborczej]], według której kandydatów na prezydenta wybierają legislatury stanowe, a w głosowaniu powszechnym wybiera się elektorów<ref name="Pastusiak172" />. Jackson wystartował jako kandydat [[Partia Demokratyczna (USA)|Partii Demokratycznej]], a jego przeciwnikiem z ramienia [[Narodowa Partia Republikańska (USA)|Narodowej Partii Republikańskiej]] był urzędujący prezydent, John Quincy Adams<ref name="Pastusiak172" />. Generał zwyciężył w głosowaniu powszechnym i otrzymał 178 głosów elektorskich wobec 83 głosów Adamsa i został zaprzysiężony jako dziewiąty [[prezydent Stanów Zjednoczonych]]<ref name="Pastusiak172" />.
W początkowym etapie swojej prezydentury, członkowie gabinetu Jacksona wzajemnie się zwalczali, a główną antagonizującą osobą był [[Wiceprezydenci Stanów Zjednoczonych|wiceprezydent]] [[John C. Calhoun]]<ref name="Pastusiak173">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 173}}</ref>. Z tego też powodu, prezydent powołał grupę zaufanych współpracowników, spotykających się nieoficjalnie w kuchni [[Biały Dom|Białego Domu]]<ref name="Pastusiak173" />. Jeden z członków tych spotkań, [[Amos Kendall]], nazwał ich skład „gabinetem kuchennym”<ref name="Pastusiak173" />. Jackson ustalił także zwyczaj rotacji urzędów w administracji – odwoływanie urzędników z poprzedniej kadencji i zastępowanie ich ludźmi z klucza partyjnego ([[patronaż]])<ref name="Pastusiak173" />.
Prezydent był zdecydowanym przeciwnikiem Banku Stanów Zjednoczonych, którego kadencja wygasała w 1836 roku<ref name="Pastusiak173" />. Tuż po wyborach obie izby [[Kongres Stanów Zjednoczonych|Kongresu]] potwierdziły działalność Banku, więc Jackson postanowił skorzystać z prawa [[weto|weta]]<ref name="Pastusiak173" />. Po jego orędziu 10 lipca 1832 weto zostało utrzymane<ref name="Pastusiak173" />, a bank ostatecznie został przeniesiony do [[Pensylwania|Pensylwanii]] jako bank lokalny, który wkrótce potem zbankrutował<ref name="Pastusiak181">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 181}}</ref>.
Jackson nie miał doświadczenia w polityce zagranicznej, ale już na początku kadencji osiągnął sukces, jakim było podpisanie porozumienia z Wielką Brytanią 5 października 1830 roku<ref name="Pastusiak174">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 174}}</ref>. Zakładało ono, że Stany Zjednoczone otworzą swoje porty na statki brytyjskie, a w zamian Wielka Brytania umożliwi USA handel z [[Indie Zachodnie|Indiami Zachodnimi]], zostawiając sobie jedynie możliwość nakładania cła<ref name="Pastusiak174" />.
Znacznie poważniejszym w skutkach działaniem Jacksona była jego postawa wobec Francji, z którą spierał się o odszkodowanie za konfiskaty statków amerykańskich z okresu 1803-1815<ref name="Pastusiak174" />. Początkowa ustalona ugoda, opiewająca na sumę 25 milionów franków, nie została ratyfikowana przez francuską [[Izba Deputowanych (Francja)|Izbę Deputowanych]], co skłoniło prezydenta USA do zajęcia agresywnego stanowiska<ref name="Pastusiak174" />. Jackson stwierdził, że skonfiskuje własności francuskie siłą, co doprowadziło do odwołania poselstw w Paryżu i Waszyngtonie i zerwania stosunków dyplomatycznych w 1835 roku<ref name="Pastusiak175">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 175}}</ref>. Dopiero mediacja Wielkiej Brytanii ze stycznia 1836 roku pozwoliła na zawarcie ugody, na mocy której Francja zapłaciła zaległe raty, a poselstwa w obu krajach wznowiły działalność<ref name="Pastusiak175" />.
Największym kryzysem wewnętrznym pierwszej kadencji prezydenta była ustawa z 1828 roku, zwana „cłem odrazy”, która zakładała ochronę interesów stanów północnych i z tego powodu była ostro krytykowana na Południu<ref name="Pastusiak180">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 180}}</ref>. W 1832 ratyfikowano podobną ustawę, na co [[Karolina Południowa]] zareagowała groźbą odstąpienia od Unii<ref name="Pastusiak180" />. Jackson był zdecydowanym zwolennikiem utrzymania jedności kraju, dlatego 4 grudnia 1832 roku poszedł na ustępstwa i obniżył taryfy celne, jednocześnie zaznaczając, że jakakolwiek próba [[Secesja (politologia)|secesji]] będzie równoznaczna z wypowiedzeniem wojny<ref name="Pastusiak180" />. Poprosił także Senat o zgodę na użycie rozwiązań militarnych w przypadku odłączenia Karoliny Południowej od Unii, do czego jednak nie doszło<ref name="Pastusiak180" />. Jego głównym politycznym przeciwnikiem w tym sporze był wiceprezydent John Calhoun, którego Jackson uznał za zdrajcę i nie desygnował go na dotychczasową funkcję w wyborach w 1832<ref name="Pastusiak181" />
W 1830 roku przyjęto ustawę „Indian Removal Act of 1830”, według której w stanach południowych można było zwrócić się do Indian o przeniesienie i zakup ich ziemi<ref name="Pastusiak181" />. W praktyce, gabinet prezydenta nie respektował tego prawa i nakazywał przesiedlić Indian, nawet jeśli mieli oni korzystny dla siebie wyrok sądu<ref name="Pastusiak182">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = }}</ref>. Indianie z plemion Creek i Sauk zostali w 1832 wypędzeni siłą za rzekę [[Missisipi (rzeka)|Missisipi]], natomiast plemiona [[Czoktawowie|Czoktawów]] i [[Czikasawowie|Czikasawów]] przesiedlono na zachód od [[Oklahoma|Oklahomy]] ([[Szlak Łez]])<ref name="Pastusiak182" />.
W [[wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych w 1832 roku|wyborach prezydenckich w 1832 roku]], Jackson wystartował z [[Martin Van Buren|Martinem Van Burenem]] (Partia Demokratyczna), przeciwko duetowi Henry Clay i [[John Sergeant]] (Narodowa Partia Republikańska)<ref name="Pastusiak181" />. Były to pierwsze wybory, w których kandydaci zostali wybrani na konwencjach partyjnych<ref name="Pastusiak181" />. Ubiegający się o reelekcję prezydent zwyciężył w głosowaniu powszechnym i uzyskał 219 głosów w Kolegium Elektorskim wobec 49 głosów dla Claya<ref name="Pastusiak181" />. Został zaprzysiężony na prezydenta przez [[Prezesi Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych|prezesa Sądu Najwyższego]] [[John Marshall (prawnik)|Johna Marshalla]]<ref name="Pastusiak181" />.
Prezydent, jako zdecydowany ekspansjonista był zdecydowanym zwolennikiem rozszerzenia ówczesnych granic Stanów Zjednoczonych<ref name="Pastusiak176">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 176}}</ref>. Jeszcze w czasie pierwszej kadencji wystosował do [[Meksyk]]u propozycję zakupu [[Teksas]]u za 4-5 milionów dolarów<ref name="Pastusiak176" />. Pomimo, ze napływ kolonistów amerykańskich został częściowo ograniczony przez ustawę antyimigracyjną z kwietnia 1830, to obecni w Teksasie koloniści zaczęli wzniecać powstania wyzwoleńcze<ref name="Pastusiak176" />. Tymczasem w samym Meksyku także wybuchło powstanie na którego czele stanął [[Antonio López de Santa Anna]]<ref name="Pastusiak176" />. Santa Anna zwyciężył, natomiast koloniści teksańscy zebrali się w [[San Felipe (Teksas)|San Felipe]] na konwencji stanowej wiosną 1833, gdzie opracowali projekt konstytucji<ref name="Pastusiak176" />. Ponieważ, wybrany na [[Prezydenci Meksyku|prezydenta Meksyku]], Santa Anna nie zgodził się na autonomię Teksasu, 2 października 1835 rozpoczęły się walki zbrojne<ref name="Pastusiak177">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 177}}</ref>. Po kilku początkowych zwycięstwach pod koniec 1835 roku, armia meksykańska pod dowództwem Santa Anny otoczyła i pokonała garnizon rewolucjonistów [[Bitwa o Alamo|pod Alamo]]<ref name="Pastusiak177" />. Po kolejnej porażce w bitwie pod Goliad, delegaci kolonistów opracowali projekty deklaracji niepodległości i konstytucji Republiki Teksasu, wzorując się na amerykańskich dokumentach<ref name="Pastusiak178">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 178}}</ref>. Na dowódcę sił zbrojnych, a także na prezydenta Teksasu powołany został [[Sam Houston]], który w jednym ze starć wziął do niewoli generała Santa Annę<ref name="Pastusiak178" />. W 1836 roku, kiedy Houston sprawował swój urząd, społeczeństwo teksańskie zdecydowanie opowiadało się za przyłączeniem do Stanów Zjednoczonych<ref name="Pastusiak178" />. Amerykańska opinia publiczna także przychylnie patrzyła na pomysł aneksji Teksasu, jednak wśród członków gabinetu prezydenta pojawiły się wątpliwości, ze względu na praktykowane w Teksasie [[niewolnictwo]] (przyłączenie tego stanu zaburzyło by dotychczasową równowagę ilości stanów zezwalających i zabraniających niewolnictwa)<ref name="Pastusiak179">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 179}}</ref>. Z tego powodu, aneksja Teksasu została opóźniona – obie izby Kongresu rekomendowały uznanie niepodległości stanu, lecz prezydent Jackson wystosował orędzie 21 grudnia 1836, w którym zajął ostrożne stanowisko<ref name="Pastusiak179" />. W ostatnim dniu swojej drugiej kadencji (3 marca 1837) zaaprobował wysłanie [[chargé d’affaires]] do Teksasu, jednak nie wyraził chęci do przyłączenia go do Unii<ref name="Pastusiak179" />.
Prezydent zabiegał także o nabycie od Meksyku [[Kalifornia|Kalifornii]] (powyżej 37. równoleżnika), [[Nowy Meksyk|Nowego Meksyku]] i Teksasu za 5 milionów dolarów<ref name="Pastusiak179" />. Żaden z tych planów się jednak nie powiódł<ref name="Pastusiak179" />. W 1836 roku ponowił próby zakupu samej Kalifornii (tym razem na północ od 38. równoleżnika), za kwotę 3,5 miliona dolarów<ref name="Pastusiak180" />. Podobnie jak wcześniej – nie udało się tego zrealizować – dopiero administracja Jamesa Polka podjęła poważniejsze kroki w tej sprawie<ref name="Pastusiak180" />.
=== Nominacje do Sądu Najwyższego ===
Andrew Jackson nominował sześciu [[Lista sędziów Sądu Najwyższego USA|sędziów Sądu Najwyższego]] (w tym jednego [[
* (21) [[John McLean (polityk)|John McLean]] (7 marca 1829) po śmierci [[Robert Trimble|Trimble’a]]
* (22) [[Henry Baldwin]] (6 stycznia 1830) po śmierci [[Bushrod Washington|Washingtona]] – stosunkiem głosów 41–2
Linia 210 ⟶ 80:
* 8 marca 1837 Senat odrzucił kandydaturę [[William Smith (Karolina Południowa)|Smitha]] głosami 18–23
* (26) [[John Catron]] (8 marca 1837) głosami 28–15
=== Stany przyjęte do Unii ===
Linia 218 ⟶ 86:
* Michigan – 26 stycznia 1837
== Emerytura i śmierć ==
[[Plik:Rachel Jackson.jpg|thumb|200px|Żona Jacksona, Rachel]]
Po ustąpieniu z fotela prezydenckiego, Jackson powrócił do posiadłości „[[The Hermitage (Nashville)|The Hermitage]]” w [[Nashville]]<ref name="Pastusiak182" />. Nie angażował się w politykę, choć doradzał swoim przyjaciołom i to dzięki jego rekomendacji, [[James Polk]] uzyskał nominację Partii Demokratycznej na prezydenta<ref name="Pastusiak183">{{Cytuj książkę | nazwisko = Pastusiak | imię = L. | tytuł = Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej | strony = 183}}</ref>.
8 czerwca 1845 Jackson nagle zasłabł<ref name="Pastusiak183" />. Odzyskał na krótko przytomność, lecz chwilę później zmarł<ref name="Pastusiak183" />. Został pochowany w rodzinnej miejscowości, obok swojej żony Rachel<ref name="Pastusiak183" />.
== Życie prywatne ==
W czasach, gdy Jackson był prokuratorem, mieszkał u wdowy – pani Donelson<ref name="Pastusiak169" />. Jej córka, [[Rachel Jackson|Rachel Donelson]], była zamężna z Lewisem Robardsem, jednak w 1790, z powodu jego zazdrości, zdecydowała się opuścić męża<ref name="Pastusiak169" />. Lewis Robards rozpuścił wówczas plotki, że rozwiódł się z żoną, natomiast Jackson poślubił Rachel Donelson w sierpniu 1791<ref name="Pastusiak169" />. Okazało się jednak, że rozwód uprawomocnił się dopiero jesienią 1793, co spowodowało, że przyszła pierwsza para musieła ponownie zawrzeć związek małżeński<ref name="Pastusiak169" />. Doszło do tego 17 stycznia 1794 w Nashville<ref name="Pastusiak169" />.
{{Przypisy}}
| |||