Organizacja międzynarodowa: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Beau.bot (dyskusja | edycje)
m Sprawdzanie nowych stron, w artykule należy dopracować: kategorie, linki
Linia 1:
'''Organizacje międzynarodowe''' – niejednorodna grupa [[Uczestnicy stosunków międzynarodowych|uczestników stosunków międzynarodowych]] dzieląca się pod względem statusu [[prawo międzynarodowe|prawnomiędzynarodowego]] na [[Międzynarodowa organizacja rządowa|międzynarodowe organizacje rządowe]] ([[język angielski|ang.]] ''International Governments Organizatons'' – IGOs) i [[Międzynarodowa organizacja pozarządowa|międzynarodowe organizacje pozarządowe]] ([[język angielski|ang.]] ''International Non-Government Organizatons'' – INGOs)<ref>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=35-36|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Mianem rządowych określa się [[organizacja|zorganizowane]] przez państwo struktury utworzone w celu rozwoju współpracy<ref name=OM36>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=36|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Muszą być one związkiem minimum trzech suwerennych państw, posiadać zdefiniowany cel i być powołane z [[umowa międzynarodowa|mocy umowy międzynarodowej]]<ref name=OM36 />. Z kolei określenie międzynarodowych organizacji pozarządowych zdefiniowano w rezolucji [[Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ|RGiS ONZ]] z 27 lutego [[1950]] jako ''organizacje działające w sferze [[stosunki międzynarodowe|stosunków międzynarodowych]], które nie zostały utworzone na podstawie umowy międzynarodowej''<ref name=OM36 />. Ponadto członkostwo w tych organizacjach z natury jest otwarte dla zainteresowanych stron. Ich działalność opiera się na statutach i regulaminach, czyli aktach o charakterze wewnętrznym<ref name=OM36 />.
{{Dopracować|kategoria=2015-04|linki=2015-04}}
'''Funkcje organizacji międzynarodowych :'''
* Funkcja regulacyjna - polega na regulowaniu postępowania państw w stosunkach międzynarodowych przez tworzenie norm i wzorców.
* Funkcja operacyjna - polega na bezpośrednim świadczeniu przez organizację usług za pomocą własnych decyzji, organów i środków, którymi dysponują.
* Funkcja kontrolna - polega na kontrolowaniu postępowania państw i ustalaniu, czy jest ono zgodne z przyjętymi zobowiązaniami.
 
== Historia ==
Pojawienie się i rozwój organizacji międzynarodowych związany jest z procesem [[instytucjonalizacja stosunków międzynarodowych|instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych]] i zmieniającą się pozycją państw w systemie międzynarodowym<ref name=OM15>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=15|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Źródeł instytucji arbitrażu międzynarodowego część badaczy dopatruje się już w [[Starożytna Grecja|starożytnej Grecji]]<ref name=OM15 />. W tym samym okresie powstawały już także związki państw o charakterze religijno-politycznym (tzw. [[Amfiktionia|amfiktionie]], np. [[Amfiktionia Delficka]]) oraz związki o charakterze polityczno-militarnym (tzw. [[symmachia|symmachie]], np. [[Związek Peloponeski]])<ref>{{cytuj książkę|rozdział=Zarys historii prawa międzynarodowego|imię=Remigiusz|nazwisko=Bierzanek|autor link=Remigiusz Bierzanek|imię2=Janusz|nazwisko2=Symonides|autor link2=Janusz Symonides|tytuł=Prawo międzynarodowe publiczne|wydawca=LexisNexis|miejsce=Warszawa|wydanie=8|rok=2008|strony=34|isbn=978-83-7334-294-1}}</ref>.
 
Pierwsze organizacje międzynarodowe w epoce nowożytnej powstały w [[XIX wiek]]u<ref name=PMP289>{{cytuj książkę|rozdział=Organizacje międzynarodowe|imię=Remigiusz|nazwisko=Bierzanek|autor link=Remigiusz Bierzanek|imię2=Janusz|nazwisko2=Symonides|autor link2=Janusz Symonides|tytuł=Prawo międzynarodowe publiczne|wydawca=LexisNexis|miejsce=Warszawa|wydanie=8|rok=2008|strony=289|isbn=978-83-7334-294-1}}</ref>. Miały one stosunkowo wąski zakres działania i pełniły głównie funkcje natury administracyjnej<ref name=PMP289 />. W [[1850]] powstał [[Związek Telegraficzny Państw Niemieckich i Holandii]] (zastąpiony w [[1865]] przez [[Międzynarodowy Związek Telegraficzny]])<ref name=PMP289 />, w roku [[1874]] – [[Światowy Związek Pocztowy|Powszechny Związek Pocztowy]], w [[1875]] – [[Międzynarodowy Związek Metryczny]], w [[1883]] – [[Związek Ochrony Własności Przemysłowej]], w [[1886]] – [[Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej]], a w [[1890]] – [[Międzynarodowe Biuro Publikacji Taryf Celnych]]<ref name=PMP290>{{cytuj książkę|rozdział=Organizacje międzynarodowe|imię=Remigiusz|nazwisko=Bierzanek|autor link=Remigiusz Bierzanek|imię2=Janusz|nazwisko2=Symonides|autor link2=Janusz Symonides|tytuł=Prawo międzynarodowe publiczne|wydawca=LexisNexis|miejsce=Warszawa|wydanie=8|rok=2008|strony=290|isbn=978-83-7334-294-1}}</ref>. Z racji swego charakteru organizacje te nazywano związkami celowymi lub uniami administracyjnymi<ref name=PMP290 />. Ich powstanie wiązało się ze zmianą w strukturze systemu międzynarodowego – na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się bowiem nowe mocarstwa, stopniowo ożywiał się też [[handel zagraniczny|handel międzynarodowy]]<ref name=OM25>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=25|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Ponadto pojawiały się nowe wynalazki, które otwierały możliwość intensyfikacji współpracy gospodarczej na skalę międzynarodową<ref name=OM25 />. Aby umożliwić ten proces wypracowano zatem nowe formuły kooperacji między państwami<ref name=OM25 />. Np. po wynalezieniu [[maszyna parowa|maszyny parowej]] wzrosła rola transportu morskiego<ref name=OM25 />. Z czasem dostrzeżono, że brak regulacji w tym zakresie oznacza duże ryzyko dla dostawców – w [[1874]] powołano zatem [[Międzynarodowa Unia Ubezpieczeń Morskich|Międzynarodową Unię Ubezpieczeń Morskich]]<ref name=OM25 />. Z kolei w związku z rozwojem handlu utworzono [[Międzynarodowe Biuro Miar i Wag]] w [[1875]], którego zadaniem było m.in. opracowanie jednolitego systemu miar<ref name=OM25 />. Innym przykładem była próba standaryzacji obserwacji [[meteorologia|meteorologicznych]] – przejawem tego było powołanie [[Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna|Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej]] w [[1878]] roku<ref name=OM25 />.
 
Jednocześnie powstawały także organizacje o charakterze pozarządowym, jak np. [[Międzynarodowe Stałe Biuro Pokoju|Międzynarodowe Biuro Pokoju]] ([[1892]]), [[Międzynarodowy Komitet Olimpijski]] ([[1894]]), czy też [[Międzynarodowa Rada Pielęgniarek]] ([[1899]])<ref name=OM26>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=26|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Przełom stanowiło zainicjowanie powołania [[Liga Narodów|Ligi Narodów]] w [[1919]] – pierwszego [[system bezpieczeństwa zbiorowego|systemu bezpieczeństwa zbiorowego]], a zarazem organizacji międzynarodowej o charakterze ogólnym<ref name=PMP290 />. Była to pierwsza organizacja uniwersalna i zorientowana na kooperację o charakterze politycznym<ref name=OM26 />. Stała się ona również oznaką zmiany sposobu myślenia przez część decydentów politycznych – po raz pierwszy w historii nowożytnej uznano, że tego rodzaju forma współpracy może być przede wszystkim szansą skutecznego działania, a nie tylko ograniczeniem [[suwerenność|suwerennej]] woli państw<ref>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=28|isbn=83-229-2520-4}}</ref>.
<ref> Leszczyński, Snarski: Wiedza o społeczeństwie. Vademecum maturalne 2008, Gdynia: OPERON, 2007. ISBN 978-83-7461-361-3[1]</ref>
 
== Klasyfikacja i liczebność ==
Poniższa klasyfikacja wraz z przykładami organizacji międzynarodowych opiera się na klasyfikacji dokonanej przez ''Yearbook of International Organization'' w [[2000]] roku (dane z okresu [[1999]]-[[2000]])<ref>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=38-39|isbn=83-229-2520-4}}</ref>:
* '''Konwencjonalne organizacje rządowe – 263'''
** federacje organizacji międzynarodowych – 1 – [[Organizacja Narodów Zjednoczonych]]
** organizacje o członkostwie uniwersalnym – 34 – np. [[Organizacje wyspecjalizowane ONZ]]
** organizacje międzykontynentalne – 37 – np. [[Międzynarodowe Biuro Wystaw Światowych]], [[Biuro Rolne Narodów Wspólnoty]]
** organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 191 – np. [[Rada Europy]]
* '''Konwencjonalne organizacje pozarządowe – 4928'''
** federacje organizacji międzynarodowych – 38
** organizacje o członkostwie uniwersalnym – 436
** organizacje międzykontynentalne – 801
** organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 3653
* '''Pozostałe organizacje międzyrządowe – 1823'''
** organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 725 – np. [[Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju]]
** organizacje specjalistyczne – 706 – np. [[Zorganizowany Globalny System Usług]]
** organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59 – np. część wspólnych przedsięwzięć w ramach dawnej [[Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej|RWPG]]
** organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 333
* '''Pozostałe organizacje pozarządowe – 7267'''
** organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 1660
** organizacje specjalistyczne – 2745
** organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59
** organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 2812
 
Powyższa klasyfikacja pomija jednak organizacje o charakterze specjalnym – takie jak organizacje religijne, międzynarodowe struktury o charakterze pomocniczym, organizacje narodowe etc. – łącznie ich liczbę w okresie 1999-2000 określono na 21772 (z czego 3648 miało charakter rządowy, zaś 18124 pozarządowy)<ref name=OM39>{{cytuj książkę|autor r=Teresa Łoś-Nowak|rozdział=Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|strony=39|isbn=83-229-2520-4}}</ref>. Sumarycznie wyróżniano zatem wówczas ponad 36 tysięcy organizacji międzynarodowych<ref name=OM39 />.
 
'''== Funkcje organizacji międzynarodowych :''' ==
[[Wojciech Morawiecki]] w publikacji „Funkcje organizacji międzynarodowej” wyróżnia trzy podstawowe funkcje:
* Funkcjafunkcja regulacyjna - polega na regulowaniu postępowania państw w stosunkach międzynarodowych przez tworzenie norm i wzorców. ,
* Funkcjafunkcja operacyjna - polega na bezpośrednim świadczeniu przez organizację usług za pomocą własnych decyzji, organów i środków, którymi dysponują.,
* Funkcjafunkcja kontrolna - polega na kontrolowaniu postępowania państw i ustalaniu, czy jest ono zgodne z przyjętymi zobowiązaniami.
 
Niektóre organizacje pełnią także inne funkcje, np. arbitrażowe i sądowe (prowadzą działalność rozjemczą) czy zarządcze (przykładowo [[Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego]] zarządza eksploatacją zasobów mórz i oceanów)<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Góralczyk | imię = Wojciech | tytuł = Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie | wydawca = LexisNexis | miejsce = Warszawa | data = 2011 | isbn = 978-83-7620-584-7 | nazwisko2 = Sawicki | imię2 = Stefan | strony = 287}}</ref>.
 
== Zobacz też ==
* [[Polska w organizacjach międzynarodowych]]
* [[uczestnicy stosunków międzynarodowych]]
* [[podmiot prawa międzynarodowego]]
* [[system bezpieczeństwa zbiorowego]]
* [[Placówki dyplomatyczne i konsularne Polski na świecie oraz obcych państw w Polsce#Przedstawicielstwa Rzeczypospolitej Polskiej przy organizacjach międzynarodowych|stałe przedstawicielstwa Polski przy organizacjach międzynarodowych]]
 
{{Przypisy|2}}
 
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę|nazwisko=Łoś-Nowak|imię=Teresa|autor link=Teresa Łoś-Nowak|tytuł=Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg|wydanie=4|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego|miejsce=Wrocław|rok=2004|isbn=83-229-2520-4}}
* {{cytuj książkę|rozdział=Organizacje międzynarodowe|imię=Remigiusz|nazwisko=Bierzanek|autor link=Remigiusz Bierzanek|imię2=Janusz|nazwisko2=Symonides|autor link2=Janusz Symonides|tytuł=Prawo międzynarodowe publiczne|wydawca=LexisNexis|miejsce=Warszawa|wydanie=8|rok=2008|strony=285-336|isbn=978-83-7334-294-1}}
 
== Linki zewnętrzne ==
{{commons|Atlas of international organizations}}
* {{cytuj stronę|url=http://www.msz.gov.pl/Organizacje,miedzynarodowe,2011.html|tytuł=Organizacje międzynarodowe / International organizations|data dostępu=17 stycznia 2010|autor=|data=|opublikowany=msz.gov.pl|archiwum=http://web.archive.org/web/20060221021707/http://www.msz.gov.pl/Organizacje,miedzynarodowe,2011.html|zarchiwizowano=2006-02-21}}
* {{cytuj stronę|url=http://www.uia.be/yearbook|tytuł=Yearbook of International Organizations|data dostępu=17 stycznia 2010|autor=|data=|opublikowany=uia.be}}
 
[[Kategoria:Organizacje międzynarodowe| ]]