Czosnek pospolity: Różnice pomiędzy wersjami

; Walory kulinarne: Głównym atutem czosnku są jego właściwości zdrowotne. Charakterystyczny smak i zapach jest zwykle bardziej problematyczny niż atrakcyjny. Czosnek dodawany do potraw gotowanych i smażonych traci jednak przykry zapach i wówczas specyficzny smak wzbogaca potrawę<ref name=hans/>. Poza tym nieprzyjemny zapach czosnku z ust usuwa [[Chlorofile|chlorofil]], który w dużych ilościach występuje w zielonych liściach [[Pietruszka zwyczajna|pietruszki]], [[pokrzywa zwyczajna|pokrzywy]], [[szczawik]]u i [[ruta zwyczajna|ruty]] (zaleca się żucie tych liści po spożyciu czosnku). Zapach osłabia się także po zjedzeniu jabłek, ziaren palonej kawy, nibyjagód [[jałowiec pospolity|jałowca]], nasion [[kolendra|kolendry]] i [[kardamonKardamon malabarski|kardamonu]]u, pomaga też picie mleka<ref name=hlava/><ref>{{cytuj książkę|imię=Jerzy |nazwisko=Lutomski |tytuł=Czosnek znany i nieznany |miejsce=Warszawa |rok=1989 |wydawca=Wydawnictwo Spółdzielcze |strony= 15-16 |isbn = 83-209-0721-7}}</ref>. Nie ma jednak środka, który chroni przed wydzielaniem charakterystycznego zapachu przez skórę.

; Sposoby przyrządzania: Wchodzi w skład rozmaitych mieszanek przyprawowych. Stosowany jest do przyprawiania dań mięsnych, do sosów i majonezów, zup ziołowych, sałat i potraw z ziemniaków. Harmonizuje z mocnymi ziołami i innymi przyprawami do słonych potraw. Można go gotować, nie należy jednak wrzucać do gorącego tłuszczu<ref name=hlava/>. Czosnek poddany obróbce cieplnej, zwłaszcza długotrwałej, traci przynajmniej część właściwości leczniczych, np. w zakresie działania antyoksydacyjnego<ref>{{cytuj stronę|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.fct.2007.02.028 |rok=2007 |tytuł=''The bioactivity of processed garlic (Allium sativum L.) as shown in vitro and in vivo studies on rats'' | autor = Z. Jastrzebski, H. Leontowicz, M. Leontowicz, J. Namiesnik, Z. Zachwieja, H. Barton, E. Pawelzik, P. Arancibia-Avila, F. Toledo i S. Gorinstein |opublikowany=Food and Chemical Toxicology 45, 9, September 2007, 1626-1633 |data dostępu=7 lutego 2008 |język=en}}</ref>. Stosuje się świeże ząbki, marynowane i suszone (sproszkowane), sól i oliwę aromatyczną oraz ekstrakt. Ząbki przed użyciem zwykle obiera się z łuskowatych liści zewnętrznych. Można też po odcięciu piętki piec ząbki okryte łuskami i po upieczeniu wyciskać miąższ. Do spożycia nie nadają się dojrzałe, zielone pędy, choć młode pędy bywają spożywane podobnie do [[szparag]]ów<ref name=czikow/><ref name=zielnik/>. W Chinach używa się także [[kwiatostan]]ów czosnku jako jarzyny<ref name=gumowska>{{cytuj książkę |nazwisko=Gumowska |imię=Irena |tytuł=Ziółka i my |rok=1983 |wydawca=Wydawnictwo PTTK "Kraj" |miejsce=Warszawa |isbn = 83-7005-089-1}}</ref>. Młode liście są częstym dodatkiem do potraw smażonych lub pieczonych w kuchniach wschodnioazjatyckich, gdzie indziej posiekane spożywane są analogicznie jak [[szczypiorek]]. Oliwa czosnkowa (aromatyzowana czosnkiem) jest dostępna w ofercie handlowej i może być przygotowywana także w warunkach domowych. W tym drugim przypadku należy jednak wystrzegać się [[zatrucie jadem kiełbasianym|zatrucia jadem kiełbasianym]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://cecalaveras.ucdavis.edu/garlic.htm |tytuł=''Garlic'' | autor =UC Cooperative Extension |opublikowany=Agricultural News Articles |data dostępu=19 czerwca 2008 |język=en}}</ref> – przechowywać wyrób w [[lodówkachłodziarka|lodówce]] oraz spożyć go w ciągu tygodnia. Wyroby komercyjne, w celu usunięcia zagrożenia zatruciem, są zabezpieczane chemicznie, zwykle zakwaszane. Sól czosnkowa powstaje w wyniku zmieszania odwodnionego czosnku z [[sól kuchenna|solą kuchenną]].

Czosnek uprawiany jest głównie w celach spożywczych, jednak czasem także ze względu na korzystne oddziaływanie na inne gatunki. Zawiera [[fitoncydy]] o działaniu bakterio- i grzybobójczym. Czosnek posadzony pod [[brzoskwinia]]mi zapobiega kędzierzowatości liści, pod [[róża|różą]] odstrasza [[mszyce]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Bremness |imię=Lesley |tytuł=Wielka Księga Ziół |rok=1991 |wydawca=Wiedza i Życie |miejsce=Warszawa |isbn = 83-85231-24-2}}</ref>. W [[truskawka]]ch zapobiega rozwojowi [[szara pleśń|szarej pleśni]], chroni przed roztoczem truskawkowym i wielkopąkowcem porzeczkowym. Nie znoszą jego obecności [[nornikowateKarczowniki|nornice]]. Z czosnku można także sporządzać roztwory (200-300 g roztartych główek czosnku na 10 l wody) stosowane w formie oprysków do skutecznego zwalczania [[mszyce|mszyc]], [[miodówkowateMiodówki|miodówkowatych]] i [[TetranychidaePrzędziorkowate|przędziorków]]<ref name=hobby/>.

; Produkcja w Polsce i na świecie: Wielkość produkcji czosnku w Polsce nie jest dokładnie znana ([[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] nie podaje danych na ten temat), jednak z szacowanej wielkości areału upraw (1500-1700 ha) i zakładanej, niezbyt wysokiej, wydajności (6 t/ha), wywnioskować można, że w Polsce zbiera się blisko 10 tysięcy ton czosnku (nie licząc produkcji na własny użytek)<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Doruchowski |imię=R.W. |tytuł=Warto uprawiać czosnek |rok=2006 |wydawca=Hortpress |miejsce= |isbn =83-89211-08-4}}</ref>. Zdecydowanym liderem produkcji czosnku na świecie w ostatnich kilkudziesięciu latach stała się [[Chińska Republika Ludowa]] (dawniej liderami produkcji były [[Indie]] i kraje śródziemnomorskie). Głównym ośrodkiem produkcji jest prowincja [[Szantung]]. Z Chin pochodzi obecnie 75% światowych zbiorów czosnku (blisko 11 mln ton w 2006 r.). Kolejne miejsca na liście producentów zajmują odpowiednio: [[Indie]] (4% produkcji światowej), [[Korea Południowa]] (3%), [[Stany Zjednoczone|USA]] (2%). Uprawy w Stanach Zjednoczonych koncentrują się w stanie [[Kalifornia]], skąd pochodzi 89% produkcji krajowej. Zwiększa się produkcja czosnku w [[Rosja|Rosji]], zbliżając się do wielkości zbiorów w USA. Ważnymi producentami są także: [[Egipt]], [[Hiszpania]] i [[Argentyna]]. Produkcja i spożycie czosnku od wielu dziesiątek lat wyraźnie rośnie w skali światowej, co wiązane jest ze wzrostem popularności różnych kuchni etnicznych, poszukiwaniami kulinarnymi konsumentów i przede wszystkim dobrą opinią, którą czosnek, jako [[składnik żywności]], posiada zarówno w odniesieniu do walorów smakowych, jak i zdrowotnych<ref>{{cytuj stronę |url=http://enviro.lclark.edu:8002/servlet/SBReadResourceServlet?rid=1198076575567_621468765_805 |rok=2006 |tytuł=Garlic |opublikowany=Vegetables and Melons Outlook. Economic Research Service USDA |data dostępu=8 lutego 2008 |język=en}}</ref>.

Czosnek jest rośliną generalnie odporną na choroby i szkodniki. W Polsce choroby rzadko powodują straty gospodarcze. Gdy jednak czosnek ulegnie [[zakażenie|infekcji]], to z powodu rozmnażania wegetatywnego choroby łatwo się przenoszą wraz z materiałem siewnym<ref name=mazur>{{cytuj stronę |url=http://www.ho.haslo.pl/article.php?id=1299 |rok=2003 |tytuł=''Choroby czosnku i ich zwalczanie'' |autor=Stanisław Mazur |opublikowany=Hasło Ogrodnicze 9 |data dostępu=2 kwietnia 2008 |język=pl}}</ref>. Czosnek ulega chorobom grzybowym takim jak: zgnilizna podstawy piętki (zglinizna cebuli) – powodowana przez grzyby z rodzaju ''Fusarium'', [[alternariozy]] – powodowane przez ''Alternaria porri'', [[różowa zgnilizna]] korzeni – powodowana przez ''Pyrenochaeta terrestris'', [[ZgniliznaBiała korozyjno-destrukcyjnazgnilizna drewna|biała zgnilizna]] – wywoływana przez ''Sclerotium cepivorum'', zielona zgnilizna czosnku – wywoływana przez grzyby z rodzaju ''Penicillum'' (zwłaszcza ''P. verrucosum var. cyclopium''), zgnilizna szyjki – powodowana przez gatunki z rodzaju ''Botrytis'', rdza – powodowana przez grzyby z rodzaju ''Puccinia''. Zapadalności na choroby grzybowe sprzyja ciepła i wilgotna pogoda<ref name=mazur/>. Przeciwdziałać chorobom grzybowym można stosując zaprawy grzybobójcze oraz odpowiedni [[płodozmian]] – w miejscach zakażonych nie uprawiać czosnku przez 5–8 lat<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.nasiona-warzyw.pl/cebulachoroby.htm |rok= |tytuł=''Cebula – choroby i szkodniki'' |opublikowany=Nasiona doskonałe |data dostępu=7 lutego 2008 |język=pl}}</ref>, najlepiej w ogóle nie uprawiać czosnku rok po roku w tym samym miejscu lub po innych warzywach cebulowych<ref name=haslo/>. Poza tym problemem dla młodych roślin mogą być [[ślimaki]], a cebule bywają atakowane też przez [[nicienie]] ''Ditylenchus dipsaci''<ref name=prota/>. Szkodnikiem czosnku sadzonego jesienią jest [[błoniszka czosnkówka]] (''Sillia lurida'' Meig.) z rzędu [[muchówki|muchówek]] (''Diptera''), rodziny [[błoniszkowate|błoniszkowatych]] (''Helomizidae''). Owady dorosłe zimują i wczesną wiosną składają jaja na łodygach czosnku tuż nad ziemią. Larwy drążą chodniki w dół rośliny powodując obumieranie roślin<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Kochman |imię=J. |nazwisko2=Węgorek |imię2=W. |tytuł=Ochrona roślin |rok=1997 |wydawca=Platntpress |miejsce=Kraków |isbn = 83-85982-21-3}}</ref>. Szkody powodują też larwy [[śmietka cebulanka|śmietki cebulanki]] (''Delia antiqua'' Meig.). Wylęgają się z jaj złożonych u podstawy rośliny i wgryzają w cebulę powodując żółknięcie i zamieranie roślin<ref name=biggs/>.

Ząbki czosnku, zwłaszcza podczas przechowywania gniją z powodu chorób powodowanych przez bakterie z rodzajów ''[[Bacillus (owad)|Bacillus]], [[Erwinia]]'' i ''[[Pseudomonas]]''. Zdarzają się także choroby wirusowe powodowane przez wirusa mozaiki ogórka (''Cucumber mosaic virus''), wirusa latentnego czosnku (''Garlic latentvirus''), wirusa żółtej karłowatości cebuli (''Onion yellow dwarf virus'') oraz wirusa latentnego szalotki (''Shallot latent virus''). Dla zwalczania chorób wirusowych niezbędne jest unikanie rozmnażania za pomocą cebul pochodzących od roślin zainfekowanych<ref name=mazur/>.