Franciszek Leja: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
oop |
dodano infobox, uzupełniono przypisy, uzupełniono biografię |
||
Linia 1:
{{Naukowiec infobox
|imię i nazwisko = Franciszek Leja
|grafika =
|opis grafiki =
|państwo =
|wariant flagi =
|data urodzenia = 27 stycznia 1885
|miejsce urodzenia = [[Grodzisko Górne]]
|data śmierci = 11 października 1979
|miejsce śmierci = [[Kraków]]
|stopień lub tytuł naukowy = Profesor
|jakich nauk = matematycznych
|specjalność = teoria funkcji analitycznych
|almamater = [[Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki| Uniwersytet Lwowski]]
|aktywność zawodowa = Nauczyciel akademicki
|jednostka1 typ = Uczelnia
|jednostka1 nazwa = [[Uniwersytet Jagielloński]]
|okres zatr1 = 1915-1922 i 1936-1960
|jednostka2 typ = Uczelnia
|jednostka2 nazwa = [[Politechnika Warszawska]]
|okres zatr2 = 1922-1936
|doktorat data = 1916
|habilitacja data = 1922
|profesura data = 1936
|status pan =
|status pau =
|odznaczenia = {{Order|OOP|KKO}} {{Order|OOP|KO}}
|commons =
|wikicytaty =
}}
'''Franciszek Leja''' (ur. [[27 stycznia]] [[1885]] w [[Grodzisko Górne|Grodzisku Górnym]], zm. [[11 października]] [[1979]] w [[Kraków|Krakowie]]) – polski [[matematyk]], jeden z czołowych przedstawicieli [[krakowska szkoła matematyczna|krakowskiej szkoły matematycznej]].
== Biografia ==
Urodził się w wielodzietnej rodzinie (miał sześcioro rodzeństwa) we wsi [[Grodzisko Górne]] <ref>Roman Duda <i>Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, </i> Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, s. 257-261</ref>. W latach 1896-1904 uczęszczał do Gimnazjum w Jarosławiu (obecnie [[I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Jarosławiu]]). W latach 1904-1909 studiował na Wydziale Filozoficznym [[Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki| Uniwersytetu Lwowskiego]].
W 1909 uzyskał dyplom nauczyciela matematyki i fizyki szkół średnich. W kwietniu 1910 otrzymał skierowanie do pracy w IV Gimnazjum w Krakowie a w czerwcu 1911 do Gimnazjum w [[Bochnia|Bochni]].
Został odznaczony [[Order Odrodzenia Polski|Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski]] (1954)<ref>{{Monitor Polski|rok=1954|numer=112|pozycja=1588}}</ref>. ▼
Dzięki stypendium [[Polska Akademia Umiejętności| Akademii Umięjętności]] podjął w 1912 dalsze studia w Paryżu. Wiosną 1913 odwiedził także Londyn. Był członkiem [[Drużyny Bartoszowe| Drużyn Bartoszowych]] i żołnierzem [[Legiony Polskie (1914–1918)|Legionów Polskich]] w 1914/15. Po powrocie z Legionów Polskich dostał posadę w V Gimnazjum w Krakowie oraz – na wniosek [[Kazimierz Żorawski| Kazimierza Żorawskiego]] – został asystentem (pół etatu) w Katedrze Matematyki [[Uniwersytet Jagielloński| Uniwersytetu Jagiellońskiego]].
W 1916 obronił pracę doktorską<ref>{{Cytuj stronę|url=http://genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=60303|tytuł=Franciszek Leja|opublikowany=Mathematics Genealogy Project|data dostępu=2015-08-03}}</ref>
, której promotorem był [[Kazimierz Żorawski]]. Po habilitacji w 1922 przyjął propozycję pracy na [[Politechnika Warszawska| Politechnice Warszawskiej]] w 1923. Po przejściu [[Stanisław Zaremba (ur. 1863)| Stanisława Zaremby]] na emeryturę w 1934, władze Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprosiły Franciszka Leję do objęcia wakującej katedry, którą objął po powrocie do Krakowa w 1936.
W dniu 6 listopada 1939 znalazł się wśród aresztowanych w [[Sonderaktion Krakau]] i został wywieziony do obozu w [[Sachsenhausen_(KL)| Sachsenhausen]]. Do Krakowa z obozu wrócił w maju 1940.
Nie mając środków do życia wyjechał z Krakowa do rodzinnego [[Grodzisko Górne|Grodzisku Górnym]], gdzie przebywał w latach 1940-1945 i m.in. pisał podręczniki.
W styczniu 1945 zgłosił się do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim i zajął się organizacją Instytutu Matematyki, uruchomieniem Oddziału Krakowskiego [[Polskie Towarzystwo Matematyczne| Polskiego Towarzystwa Matematycznego]]. Był jednym z założycieli [[Polskie Towarzystwo Matematyczne|PTM]] w 1919 a później jego przewodniczącym (1963-1965) <ref>{{cytuj stronę|url=http://www.ptm.org.pl/galeria/prezesi-ptm|tytuł=Prezesi PTM|opublikowany= http://www.ptm.org.pl|data dostępu=2015-08-10}}</ref>. Od 1931 był członkiem [[Towarzystwo Naukowe Warszawskie|Towarzystwa Naukowego Warszawskiego]].
Po powstaniu [[Instytut Matematyczny PAN|Państwowego Instytutu Matematycznego (PIM)]] objął w nim w 1949 kierownictwo Działu Funkcji Analitycznych.
Jego prace dotyczyły przede wszystkim teorii funkcji analitycznych. Wprowadził do matematyki pojęcie grupy topologicznej. Wprowadzona przez niego metoda punktów ekstremalnych i funkcji ekstremalnych nosi obecnie jego imię. Jest autorem podręczników akademickich, niektóre z nich miały kilkanaście wydań, doskonalonych przez Franciszka Leję po przejściu na emeryturę w 1960.
W roku 1978 przekazał na konto [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego]] kwotę 200 tysięcy złotych z przeznaczeniem na nagrody dla wyróżniających się młodych matematyków z UJ – studentów i młodych pracowników nauki. Stypendium im. F. Leji przyznawane jest do dziś, obecnie finansowane z prywatnych darowizn<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.im.uj.edu.pl/studia/sin/stypendium-im-profesora-franciszka-leji|tytuł =Stypendium imienia Profesora Franciszka Leji|opublikowany=im.uj.edu.pl|data dostępu=2015-08-10}}</ref>.
Zmarł 11 października 1979 w Krakowie. Zgodnie ze swą wolą został pochowany w [[Grodzisko Górne|Grodzisku Górnym]] <ref>Roman Duda <i>Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, </i> Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, s. 257-261</ref>.
▲Został odznaczony [[Order Odrodzenia Polski|Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski]] (1954)<ref>{{Monitor Polski|rok=1954|numer=112|pozycja=1588}}</ref> i [[Order Odrodzenia Polski|Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski]] (1959)<ref>Roman Duda <i>Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, </i> Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, s. 257-261</ref>.
W 1963 [[Uniwersytet Łódzki]] przyznał mu tytuł ''doktora [[Doctor honoris causa|honoris causa]]''<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.uni.lodz.pl/ouni/wybitni,wybitni,leja#id_opis|tytuł=Doktorzy honoris causa UŁ|opublikowany=|data=|data dostępu=9 czerwca 2013}}</ref>.
Szkoła podstawowa i gimnazjum w Grodzisku nosi jego imię<ref>{{Cytuj stronę|url= http://www.zsfranciszkalei.edu.pl/|tytuł
Na mocy uchwał Rady Miasta [[Jarosław|Jarosławia]] z 2006 i 2011 jedna z ulic w tym mieście nosi nazwę Profesora Farnciszka Lei <ref>{{Cytuj stronę|url= http://ulice.jaroslaw.pl/ulice/lei.html|tytuł =Jarosławskie ulice|opublikowany=http://ulice.jaroslaw.pl/|data dostępu=2015-08-10}}</ref>.
Wymieniony w książce [[Marek Krajewski|Marka Krajewskiego]] pt. ''[[Głowa Minotaura]]''.
== Publikacje ==
Linia 19 ⟶ 74:
== Bibliografia ==
* Roman Duda <i>Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, </i> Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, s. 257-261
* Pamiętniki profesora Lei ''Dawniej było inaczej'' – nigdzie nie opublikowane (Kraków 1979 roku);
* Książka J. Burszty ''Szkice dziejów Grodziska'' wydana w 1955 roku w Warszawie przez Ludową Spółdzielnię Wydawniczą;
Linia 27 ⟶ 83:
{{SORTUJ:Leja, Franciszek}}
[[Kategoria:Polscy matematycy]]
[[Kategoria:Wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego]]
[[Kategoria:Krakowska szkoła matematyczna]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1944-1989)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1944-1989)]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1885]]
[[Kategoria:Zmarli w 1979]]
| |||