Order: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Linia 9:
[[Plik:Meyers b12 s0426a.jpg|thumb|450px|Najważniejsze ordery w XIX wieku wg [[Meyers Konversations-Lexikon]]:
1. [[Order Alberta]] (Saksonia)
2. [[Order Ernestyński|Saski Ernestyński Order Domowy]] (Saksonia)
3. [[Order Korony Rucianej|Order Domowy Korony Rucianej]] (Saksonia)
4. [[Pour le Mérite|Order Pour le Mérite]] klasy pokojowej (Prusy)
5. [[Order Wirtemberskiej Korony]] (Wirtemberg)
Linia 44:
Rozbudowany system znaków honorowych nadawanych za zasługi, funkcjonował już w republikańskim [[Rzym]]ie, gdzie żołnierzy i wodzów za ich mężne czyny wyróżniano przy pomocy [[korona (atrybut)|koron]] honorowych lub specjalnych krążków, które wieszało się na piersi zbroi (łac. phalerae). Nazwa orderów (z łac. ordo, ordinis – zakon, zgromadzenie, reguła) czerpie swe początki z bractw i zgromadzeń [[zakon]]nych [[Kościół katolicki|Kościoła katolickiego]], którzy używali różnych symboli, najczęściej krzyży, dla oznaczenia swoich członków.
 
Pierwsze średniowieczne zakony orderowe pojawiły się w XII wieku, choć niekiedy datę powstania pierwszego orderu przesuwa się aż do wieku VIII. W 1156 roku powstał hiszpański [[Zakon Alcántara|Order Alcantara]], dwa lata później kastylijski [[Order Skrzydła Świętego Michała|Order Skrzydła św. Michała]]. W roku 1190 cesarz bizantyjski [[Izaak II Angelos|Izaak Angelos Komnen]] ustanowił [[Święty Konstantyński Order Wojskowy Świętego Jerzego|Order św. Jerzego]], zaś stoczona w roku 1219 bitwa Duńczyków z Estami pod Rewlem stała się okazją do ustanowienia herbu [[Dania|Danii]] oraz [[Order Danebroga|Orderu Danebroga]]. Kolejne ordery europejskie to: [[Zakon Rycerzy z Montesy|Order Najświętszej Maryi Panny z Montezy]] ustanowiony w 1316 roku przez króla [[Aragonia|Aragonii]] [[Jakub II Sprawiedliwy|Jakuba Sprawiedliwego]]; portugalski [[Order Chrystusa (Portugalia)|Order Chrystusa]] (1319), w 1322 roku wprowadzony został przez [[papież]]a [[Jan XXII|Jana XXII]] dla [[Państwo Kościelne|Państwa Kościelnego]]; w roku 1348 król Anglii [[Edward III]] ustanowił [[Order Podwiązki]], w 1362 [[Władcy Sabaudii|hrabia Sabaudii]] [[Amadeusz VI Zielony Hrabia|Amadeusz VI]] wprowadził [[Order Annuncjaty]], który później stał się najwyższym odznaczeniem państwa włoskiego; w roku 1399 powstał angielski [[Order Łaźni]]. W 1429 roku burgundzki książę [[Filip III Dobry]] ustanowił [[Order Złotego Runa]], który został następnie przejęty przez [[Hiszpania|Hiszpanię]], a potem przez [[Habsburgowie|Habsburgów]] stając się z czasem najbardziej cenionym orderem w obszarze kulturowym i politycznym Europy. Najwyższy order duński, [[Order Słonia]] powstał w 1458 roku, zaś w roku 1578 [[Order Ducha Świętego|Order Świętego Ducha]], ustanowiony przez króla [[Henryk III Walezy|Henryka III]], na pamiątkę otrzymania przez niego w dniu Zesłania Ducha Św. dwóch tronów: polskiego i francuskiego.
 
W wiekach późniejszych powstały następne ordery, najbardziej ich liczba wzrastała w wieku XIX. W tym czasie, zgodnie ze zmianami społecznymi i prawno-politycznymi, reguły przyznawania orderów ewoluowały. Jednakże najwyższe ordery państwowe pozostały domeną suwerenów i głów państw. Same insygnia nazywane są dziś orderami.
Linia 62:
 
== Podstawowa typologia ==
Ordery można podzielić na ordery państwowe, przyznawane najczęściej przez głowę danego państwa oraz na ordery domowe, będące wysokimi odznaczeniami władców przyznawane za zasługi na rzecz panującego, lecz wchodzące w oficjalną [[precedencja|precedencję]] odznaczeń. Dalej ordery można dzielić - podobnie do innych odznaczeń - na cywilne, wojskowe oraz wojenne, a także wspólne tym kategoriom (wybrane ordery posiadają odmiany wedle tych kategorii). Niektóre ordery są przeznaczone dla odznaczanych danej płci a część orderów posiada w wybranych klasach odmienne insygnia dla każdej płci.
Do podstawowej typologii nie zalicza się orderów kościelnych (poza orderami przyznawanymi przez kościelne osoby suwerenne, np. [[Papież|papiestwo]] lub niektóre zakony suwerenne) lub ewentualnych prywatnych odznaczeń noszących niekiedy nazwę "order".
 
Linia 78:
W różnych czasach i przestrzeniach geograficznych wykształciły się odmienne sposoby zawiązywania wstążki orderowej w klasach niższych, oficerskiej i kawalerskiej. Najczęściej występują – czasem z niewielkimi wariantami – modele:
<gallery>
Plik:Silvesterorden.jpg|[[Order Rycerski Świętego Sylwestra|Order Św. Sylwestra]] – wstążka wiązana na modę francuską
Plik:Kruis van de Orde van Karageorge aan het vredeslint.jpg|[[Order Gwiazdy Jerzego Czarnego|Order Jerzego Czarnego]] – wstążka wiązana na modę austriacką, vel słowiańską
Plik:Order of Glory 1st.jpg|[[Order Sławy]] – wstążka wiązana na modę rosyjską
Linia 88:
Nie istnieje jedna, powszechna reguła co do wewnętrznych klas lub innych podziałów wewnątrz struktury danego orderu. Najstarsze ordery mają najczęściej jedną klasę, niekiedy później obrastały dodatkowymi klasami. Większość orderów ma jednak dziś 3 lub 5 klas. Najczęstszy model opiera się na pięciu klasach (poniżej układ klas Legii Honorowej):
[[Plik:Wearing of the insignia of the Légion d'honneur (gentlemens).svg|thumb|600px|Center|Sposoby noszenia insygniów francuskiego orderu Legii Honorowej]]
[[Plik:Divisa.Ord.Militare di Savoia.png|thumb|600px|Center|Sposoby noszenia insygniów włoskiego [[Sabaudzki Order Sabaudzki Wojskowy|Orderu Wojskowego]]]]
* V kl. ''Kawaler'' (na rysunku – 1: order przypięty na wstążce na lewej piersi).
* IV kl. ''Oficer'' (na rysunku – 2: order przypięty na wstążce z rozetką na lewej piersi).