Kwazar: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Ngc4319 hst big.jpg|thumb|250px|Galaktyka [[NGC 4319]] z kwazarem [[Markarian 205]] (w prawym górnym rogu)]]

'''Kwazar''' (z [[język angielski|ang.]] ''quasar'' – '''''quas'''i-stell'''ar''' radio source'' lub też ''QSO'' – '''''q'''uasi-'''s'''tellar '''o'''bject'', dosłownie "obiekt„obiekt gwiazdopodobny emitujący fale radiowe"radiowe”) – zwarte źródło ciągłego [[promieniowanie elektromagnetyczne|promieniowania elektromagnetycznego]] o ogromnej mocy, pozornie przypominające gwiazdę. W rzeczywistości jest to rodzaj [[galaktyka aktywna|aktywnej galaktyki]].

Pierwsze zdjęcia kwazarów wykonano jeszcze w [[XIX wiek]]uwieku, jednak wtedy nikt nie przypuszczał, że obiekty te mogą być czymś innym niż zwykłą gwiazdą. Dopiero w latach pięćdziesiątych [[XX wiek]]uwieku, obserwując niebo za pomocą [[radioteleskop]]ów, zauważono silną emisję radiową pochodzącą z kwazarów, zaś pierwsze [[widmo (spektroskopia)|widmo]] kwazara otrzymano w [[1963]] roku. Okazało się, że [[Linie spektralne|linie emisyjne]] w jego widmie są silnie [[przesunięcie ku czerwieni|przesunięte ku czerwieni]]. Według [[prawoPrawo Hubble'aHubble’a|prawa Hubble'aHubble’a]] oznacza to, że kwazary są obiektami niezmiernie oddalonymi od [[Droga Mleczna|naszej Galaktyki]]. Ich światło obserwowane dzisiaj zostało wysłane miliardy lat temu – badanie kwazarów jest więc równocześnie badaniem dawniejszych etapów rozwoju [[Wszechświat]]a.

Pierwszym zidentyfikowanym kwazarem był (najjaśniejszy na naszym niebie) [[3C 273]] w gwiazdozbiorze Panny odległy o 2,44 miliarda [[Rok świetlny|lat świetlnych]].

Kwazary, ze względu na ich ogromną [[Jasność (astronomia)|jasność]], muszą mieć bardzo dużą [[moc]] promieniowania, rzędu 10⁴¹ [[Wat|W]] – taką jak cała [[galaktyka]]. Jednocześnie niektóre kwazary zauważalnie zmieniają swoją jasność w czasie rzędu dni, zatem muszą być względnie małymi obiektami, wielkości mniej więcej Układu Słonecznego (obiekt nie może zmienić się w czasie krótszym, niż czas potrzebny światłu na dotarcie z centrum do krańców). Obecnie wiemy, że kwazar jest rodzajem aktywnej galaktyki, a obserwowane światło pochodzi z obszaru jej [[jądro galaktyki|jądra]].

8 stycznia 2007 na kongresie [[American Astronomical Society|Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego]] w [[Seattle]] ogłoszono odkrycie pierwszego przypadku potrójnego kwazara. Odkrycia dokonała grupa z [[Hawaje (archipelag)|hawajskiego]] [[Teleskopy Kecka|WM Keck Observatory]].

Obecnie znamy już ponad milion kwazarów<ref>Million Quasars Catalog, https://heasarc.gsfc.nasa.gov/W3Browse/all/milliquas.html</ref>{{r|milion}}, przede wszystkim dzięki przeglądowi nieba [[Sloan Digital Sky Survey]]. We współczesnej epoce (czyli w odległościach mniejszych niż miliard lat świetlnych) kwazary występują rzadko. Większość kwazarów jest bardzo odległa, najliczniej

występują w odległościach około 10 miliardów lat świetlnych (przy przesunięciu ku czerwieni około 2). W jeszcze większych odległościach liczba kwazarów wydaje się maleć, ale poszukiwania najbardziej odległych obiektów są trudne. Przez kilka lat najodleglejszym znanym kwazarem był obiekt odkryty w 2007 r., którego przesunięcie ku czerwieni wynosi 6,43<ref>{{cytuj pismo

Ewolucja kwazarów przebiega w podobnym tempie jak powstawanie gwiazd – wykresy liczby kwazarów na jednostkę objętości i wykresy jasności młodych gwiazd na jednostkę objętości, w zależności od przesunięcia ku czerwieni mają bardzo podobny kształt, co zauważono już w 1998 roku<ref>Boyle and Trelevich, także Richstone i inni</ref>{{r|boyle}}{{r|richstone}}. Wskazuje to, że ewolucja kwazarów ma ścisły związek z ewolucją gwiazd w galaktykach. Najnowsze badania potwierdzają ten fakt<ref>Zheng et al. 2009</ref>{{r|zheng}}. Dokładna natura związku pomiędzy centralną czarną dziurą, na którą spada materia, a otaczającą tę czarną dziurę formującą się dopiero galaktyką nie jest jeszcze dobrze poznana, a proces jest zapewne bardzo złożony. Z jednej strony, w otoczeniu czarnej dziury, a precyzyjniej, w otaczającym ją dysku akrecyjnym, mogą formować się młode gwiazdy, które rozbłyskują jako gwiazdy supernowe i wzbogacają materię galaktyki w pierwiastki ciężkie. Z drugiej strony, silne promieniowanie kwazara oraz wiatr lub dżet towarzyszący aktywnej fazie ogrzewa otoczenie i działa hamująco na tempo powstawania gwiazd w dalszym otoczeniu aktywnego jądra.