Heraklit: Różnice pomiędzy wersjami

|pseudonim =

|podpis =

|miejsce urodzenia =

|imię przy narodzeniu =

|miejsce śmierci =

|przyczyna śmierci =

|miejsce spoczynku =

|zawód =

|odznaczenia =

|wikiźródła =

|www =

Najbardziej znanym elementem filozofii Heraklita jest koncepcja '''zmiany''' jako centralnego elementu świata (''panta rhei'', wszystko płynie), jak Heraklit określił to w słynnym zdaniu „niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki” (bo już napłynęły do niej inne wody)<ref name="TatarkiewiczI32">{{cytuj książkę | nazwisko = Tatarkiewicz | imię = Władysław | tytuł = Historia filozofii | wydawca = PWN | miejsce = Warszawa | data = 2007 | strony = 32 | isbn = 978-83-01-14466-1 | tom = I | tytuł tomu = Filozofia starożytna i średniowieczna | rozdział = Heraklit|wydanie=XXII|autor link=Władysław Tatarkiewicz}}</ref>. Wierzył w jedność przeciwieństw, twierdząc, że „droga w dół i w górę jest jedna”<ref name="TatarkiewiczI32"/>. Istniejącym rzeczom można jego zdaniem przypisać pary przeciwnych właściwości: ciepło, zimno, jasność, ciemność. Jego kolejna koncepcja, Logosu (gr. „słowo”, „rozum”, „zasada”) jako zasady, poprzez którą wszystkie rzeczy istnieją, była poddawana licznym interpretacjom. Filozofia Heraklita zapoczątkowała wiele wątków w filozofii zachodniej: wariabilizm Heraklita znajdzie swoje odbicie u [[Platon]]a, [[relatywizm]] i [[humanizm]] – u [[sofiści|sofistów]] ([[Protagoras]]), idea ognia i [[Logos (filozofia)|logosu]] -– u [[stoicyzm|stoików]]. Uznaje się go też za prekursora [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|heglowskiej]] [[dialektyka|dialektyki]] z uwagi na swoją teorię wyłaniania się i syntezy przeciwieństw.

Heraklit stworzył traktat filozoficzny pt. ''O naturze'' (''Peri Physeon'') i złożył go w świątyni Artemidy w Efezie. Przypuszczalnie składały się na niego trzy części: o wszechświecie, o polityce i o teologii, pisane tzw. „ciemnym” stylem, aby tylko wtajemniczeni mogli je zrozumieć. Dzieło to nie dochowało się do naszych czasów. Pozostały tylko drobne fragmenty, około 120 w zależności od edycji.<ref>''Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu'' pod red J. Legowicza, [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]], 1970, strona 76, przekład fragmentów B. Kupis. Patrz: [http://www.edukator.pl/portal-edukacyjny/heraklit-z-efezu/3751.html Heraklit z Efezu, Fundacja Nauka i Wiedza]</ref>.

[[Plik:Sanzio 01 Heraclitus.jpg|thumb|Heraklit na obrazie [[Szkoła Ateńska]] Rafaela.|250px|thumb]]

Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu. Byt nie ginie i nie powstaje, jedynie się zmienia -– zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się wyodrębnionych z bytu przeciwieństw, jak ciemność i jasność, zimno i ciepło ([[dialektyka]] ontologiczna). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się [[wariabilizm]]em lub heraklityzmem, a najlepszym jej obrazem jest rzeka – jej wody ciągle się zmieniają płynąc<ref>Damian Lesczyński, ''Filozofowie i ich filozofie. Opowieści dla niewtajemniczonych'', Wyd. Atla2, Wrocław 2002, s. 19-21, ISBN 83-88555-85-5</ref> (''{{greka|Πάντα ῥεῖ καὶ οὐδὲν μένει}} panta rhei kai ouden menei'' -– ''wszystko płynie, nic nie stoi w miejscu'', jest w ciągłym ruchu<ref>Ten cytat tak naprawdę pochodzi od Symplicjusza z Cylicji a nie Heraklita, któremu jest on błędnie przypisywany</ref>).

Za ''[[arché]]'' (zasadę na której opiera się Wszechświat) Heraklit uznał ogień, który ''żyje śmiercią tego, co spala''. Niektórzy interpretatorzy filozofii Heraklita uważają, iż dlatego mędrzec uznał ogień za zasadę świata, bo dynamika tego żywiołu odzwierciedla obraz świata – jego ruch i dynamizm. Jednak procesem przemian kieruje ''[[Logos (filozofia)|logos]]'' – mądrość. Logos jest utożsamiany z siłą kosmiczną – rozumem. Można go też utożsamiać ze starożytną zasadą makro- i mikrokosmosu – jedno prawo dosięga wszystkiego np. prawo śmierci. I tak też logos wszystko przenika.<ref name="TatarkiewiczI32"/>.

Kosmogonia Heraklita opiera się na zasadzie konieczności ([[Logos (filozofia)|logosu]]). Zasada ta stanowi syntezę przeciwieństw. Nie jest jednak pełną ogólnością, Logos to, co prawda prawo i wiedza o świecie, ale również fizyczna szczególność (ogień).

Logos to panteistyczny rozum. Podstawą tego stwierdzenia jest następujące rozumowanie: zmienność (i porządek tej zmienności) w naturze jest stałym elementem natury. A zatem dotyczy wszystkiego, w tym człowieka (i to zarówno ciała jak i duszy). Ponieważ rozum u człowieka stanowi element nadrzędny, a wszystkim rządzi jedno prawo, to rozum musi być powszechną siłą kosmiczną<ref name="TatarkiewiczI32"/>.

Wszystko jest więc efektem walki przeciwieństw, które osiągają nadrzędną jedność w logosie. Zjednoczenie ma jednak zawsze charakter relacji do przeciwieństwa. Proces powstawania rzeczy jest więc efektem procesu przechodzenia z jednego przeciwieństwa w drugie. Formą tego procesu jest ogień.

Stąd:

* Wszechświat nie został stworzony, lecz zawsze był żywym ogniem (procesem), który się zapala i gaśnie (pożar świata jako akt zjednoczenia),

* realny proces to dwie drogi: rozdwojenie i zjednoczenie się przeciwieństw, które redukują się do dwóch: sporu i zgody; wszystko jest więc jedynie metamorfozą ognia,

* z ognia powstają też meteory, planety i gwiazdy,

* człowiek jest złożeniem ziemi, wody i ognia,

* ogień jest nośnikiem świadomości wchłanianym przez dusze wraz z oddychaniem,

* wyjście ognia jest przyczyną śmierci,

* wszystko przechodzi krąg życia i śmierci (w myśl walki przeciwieństw).

Poglądy metafizyczne Heraklita odzwierciedla jego model kosmologiczny. Ogień zostaje przeciwstawiony pozostałym żywiołom, co dzieli Wszechświat na dwie sfery nadrzędne: sferę ognia – tworzywa gwiazd i sferę pozostałych żywiołów – tworzywa planet. Jest to idea, która doprowadzi później do podziału Wszechświata na sferę nadksiężycową i podksiężycową.

* [http://www.wiw.pl/filozofia/filozofowie/heraklit_001.asp Heraklit z Efezu] -– ''Wirtualny Wszechświat''