Kazachowie: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Usunięcie odwołania do pliku Casia_ethnic.jpg, ponieważ użytkownik Ellin Beltz skasował go z Commons
poprawa linków do przek., WP:SK, usunięcie mało istotnych dopisków, drobne redakcyjne, poprawa błędnego zapisu liczb
Linia 1:
{{dopracować|źródła=2011-09|styl, treść}}
{{Naród infobox
| Naród= Kazachowie
Linia 5:
| Opis_postaci=[[Czokan Walichanow]], [[Abaj Kunanbajew]], [[Nursułtan Nazarbajew]], [[Genady Iskhakov]], [[Kasym-Żomart Tokajew]], [[Seryk Achmetow]], [[Timur Bekmambetow]], [[Džamila Stehlíková]], [[Jerżan Kazychanow]], [[Kärym Mäsymow]], [[Asan Bazajew]], [[Radik Żaparow]]
| L_ogółem= ok. 14 mln
| Zamieszkanie= {{Państwo|KAZ}}: 10 096 763 (2009)<br />{{Państwo|CHN}}: 1 462 588 (2010)<ref>[http://www.paulnoll.com/China/Minorities/China-Nationalities.html]</ref><br />{{Państwo|UZB}}: 1 000 000<br />{{Państwo|RUS}}: 647 732 (2010)<br />{{Państwo|MNG}}: 101 526 (2010)<ref>[http://www.toollogo2010.mn/doc/Main%20results_20110615_to%20EZBH_for%20print.pdf]</ref><br />{{Państwo|TKM}}: 40 000<br />{{Państwo|KGZ}}: 33 368 (2013)<ref>[http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf]</ref><br />{{Państwo|UKR}}: 5 526 (2001)<br />{{Państwo|BLR}}: 1 355 (2009)<ref>[http://web.archive.org/web/20100918165045/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf]</ref><br />{{Państwo|LVA}}: 532 (2014)<ref>[http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/01072013/01.01.2014/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf]</ref>
| Język= [[język kazachski|kazachski]], [[język rosyjski|rosyjski]]
| Religie=[[islam]], [[prawosławie]]
| Pokrewieństwo=[[Karakałpacy]], [[Kirgizi]], [[Uzbecy]], [[Ujgurzy]]
}}
'''Kazachowie''' (Қазақтар ''Qazaqtar'') [[naród|narodem]] zaliczany do [[Ludy tureckie|tureckimludów tureckich]], zamieszkujązamieszkujący północną część [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]], głównie w [[Kazachstan]]ie, ale również w [[Chińska Republika Ludowa|ChinachChiny]] ([[Sinciang]]), [[Uzbekistan]]ie, [[Rosja|RosjiRosję]], [[Mongolia|MongoliiMongolię]] i w rozproszeniu we wszystkichwszystkie republikachrepubliki byłego [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Niegdyś słynęli z polowań z sokołami i niezwykłej zręczności podczas jazdy konnej. W zależności od dawnego obszaru zamieszkania, przynależności plemiennej, pokrewieństwa oraz zawieranych sojuszy, Kazachowie dzielą się na Żuzy: Starszy, [[Średni Żuz|Średni]] i [[Młodszy Żuz]]. Te z kolei dzielą się na [[plemię|plemiona]] i [[klan (antropologia)|klany]].
 
== Pochodzenie ==
Istnieją różne teorie na temat pochodzenia słowa "Kazach" (ż. "Kazaszka"). Niekiedy utożsamiane jest ono z – również tureckiego pochodzenia – terminem "kozak". Wiadomo jednak, że po raz pierwszy termin ten pojawia się w [[XIII wiek|XIII]] stuleciu.
 
Istnieją różne teorie na temat pochodzenia słowa "Kazach" (ż. "Kazaszka"). Niekiedy utożsamiane jest ono z – również tureckiego pochodzenia – terminem "kozak". Wiadomo jednak, że po raz pierwszy termin ten pojawia się w [[XIII wiek|XIII]] stuleciu.
 
Kazachowie są potomkami wczesnych ludów tureckich. Na ich kulturę wpływ miały głównie kultura [[Mongolia|mongolska]], [[Iran|perska]], [[Rosja|rosyjska]] oraz [[Arabowie|arabska]].
 
[[Język kazachski]] posiadama cechy charakterystyczne dla innych [[języki tureckie|języków tureckich]], podobieństwo jest tak duże, że Kazachowie, [[Uzbecy]], [[Kirgizi]], [[Tatarzy]] oraz [[Ujgurzy]] mogą porozumiewać się między sobą bez tłumaczy.
== Historia ==
Pod koniec [[XV wiek|XV]] i w [[XVI wiek]]uwieku rozpoczął się proces tworzenia kazachskiej tożsamości narodowej, było to związane z powstaniem [[Chanat Kazachski|Chanatu Kazachskiego]]. W [[XIX wiek]]uwieku Kazachowie podbici zostali przez Rosję i rozpoczął się proces rusyfikacji i kolonizowania ziem. Najlepsze ziemie przydatne do uprawy roli przeznaczano pod uprawę dla rosyjskich kozaków i osadników. Kazachowie zaczęli tracić pastwiska. Około 1,5 - 25–2,0 mln (40% populacji) Kazachów obecnego Kazachstanu zginęło w 1932–33 z głodu w wyniku [[Kolektywizacja|kolektywizacji]]. Głód spowodował liczną emigrację do Chin i do [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]] (ok. 600 tys.). Część uchodźców później powróciła do Kazachstanu.
 
Obecnie w Kazachstanie żyje ponad 10 mln Kazachów (stanowią około 65% ludności kraju), w Chinach ok. 1,5 mln., zaś w Mongolii około 140 tysięcy. Duża grupa żyje również w Uzbekistanie – 0,8-1,1 mln i w Rosji – 0,65 mln.
 
Kazachowie przyjęli [[islam]] dopiero w XVI wieku i przez długi czas rywalizował on o wpływy z [[szamanizm]]em. Pozycja islamu jako narodowej religii Kazachów ugruntowała się dopiero w reakcji na [[rusyfikacja|rusyfikację]] i przymusowe nawracanie na prawosławie{{fakt|data=2010-03}}, a później w czasach radzieckich, jako reakcja na walkę z religią jako taką.
 
Obecnie Kazachowie odbudowują swą tożsamość narodową. Problemem jest zniszczenie środowiska naturalnego kraju. [[Morze Aralskie]] systematycznie wysycha, nasila się proces pustynnienia kraju. Istotne jest również skażenie radioaktywne. Na terytorium Kazachstanu znajduje się były radziecki poligon atomowy w [[Semipałatyńsk]]u.
 
W [[1936]] roku grupa około 10 000 Kazachów opuściła północny [[Xinjiang]] i migrowała na południe do [[Qinghai]]. Doszło tam do masakry dokonanej przez Chińczyków. W wyniku tych wydarzeń około 3000 społeczność Kazachów w Qinghai zyskuje powoli własną, odmienną od ogólnokazachskiej, świadomość wspólnoty.
 
Historyczna populacja Kazachów w poszczególnych [[Republiki ZSRR|republikach radzieckich]] na podstawie radzieckich spisów ludności:
Linia 40 ⟶ 35:
!1989
|-
|[[Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka|Kazachska SRR]]
|3, 627, 612 (58.,5%)
|2, 327, 625 (37.,8%)
|2, 794, 966 (30.,0%)
|4, 161, 164 (32.,4%)
|5, 289, 349 (36.,0%)
|6, 534, 616 (39.,7%)
|-
|[[Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka|Uzbecka SRR]]
|191, 126 (4.,0%)
|305, 416 (4.,9%)
|335, 267 (4.,1%)
|549, 312 (4.,6%)
|620, 136 (4.,0%)
|808, 227 (4.,1%)
|-
|[[Turkmeńska Socjalistyczna Republika Radziecka|Turkmeńska SRR]]
|9, 471 (0.,9%)
|61, 397 (4.,9%)
|69, 522 (4.,6%)
|68, 519 (3.,2%)
|79, 539 (2.,9%)
|87, 802 (2.,5%)
|-
|[[Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka|Kirgiska SRR]]
|1, 766 (0.,2%)
|23, 925 (1.,6%)
|20, 067 (1.,0%)
|21, 998 (0.,8%)
|27, 442 (0.,8%)
|37, 318 (0.,9%)
|-
|[[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosyjska FSRR]]
|136, 501 (0.,15%)
|356, 500 (0.,33%)
|382, 431 (0.,33%)
|477, 820 (0.,37%)
|518, 060 (0.,38%)
|635, 865 (0.,43%)
|}
{{Przypisy|2}}