Su Song: Różnice pomiędzy wersjami

 

[[Plik:Clock Tower from Su Song's Book.JPG|thumb|Oryginalny szkic z książki Su Songa, pokazujący przekrój jego zegara]]

 

Su Song był konstruktorem dwunastometrowej wieży zegarowej w średniowiecznym [[Kaifeng]]u, z napędzanym wodą mechanicznym [[Zegar (czasomierz)|zegarem]], w którym zastosował [[wychwyt|mechanizm wychwytowy]] (mechanizm stosowany do dzisiaj w zegarkach mechanicznych){{odn|Needham|1965|s=446}}{{odn|Needham|1965|s=448}}{{odn|Bodde|1991|s=140}}. Mechanizm wychwytowy zastosowany w zegarze przez Su Songa, został wcześniej wynaleziony przez mnicha buddyjskiego [[Yi Xing]]a i urzędnika państwowego [[Liang Lingzan]]a w 725 r. Był stosowany do sterowania napędzaną hydraulicznie [[Sfera armilarna|sferą armilarną]], chociaż sfera armilarna Su Songa była pierwszą, która miała mechaniczny [[Montaż paralaktyczny|mechanizm zegarowy]]{{odn|Needham|1959|s=351}}. W wieży zegarowej Su Songa została po raz pierwszy zastosowana [[przekładnia łańcuchowa]]; ''tian ti'' (天梯, "niebiańska drabina"), jak ją nazywał w swoim traktacie{{odn|Needham|1965|s=111}}. Dzięki 133 mechanizmom, zegar wskazywał i wybijał godziny{{odn|Needham|1965|s=165}}. Traktat Su Songa o wieży zegarowej, ''Xinyi Xiangfayao'' (新儀象法要), przetrwał do dnia dzisiejszego, chociaż został napisany w 1092 r. i wydrukowany w 1094 r. Książka była analizowana przez wielu historyków m.in. [[Joseph Needham|Josepha Needhama]]. Jednak sam zegar został zdemontowany podczas najazdu [[Dynastia Jin (1115-1234)|Dżurdżenów]] w 1127 r. i chociaż starano się go ponownie zamontować, to jednak te próby zakończyły się niepowodzeniem. Chociaż ''Xinyi Xiangfayao'' jest jego najbardziej znanym dziełem, znane są również inne jego prace m.in. traktat o farmakologii ''Bencao Tujing (Ilustrowana farmakopea)''. W tym ostatnim dziele omawiał również tematy związane z mineralogią, zoologią, botaniką i metalurgią.

Su Song urodził się w pobliżu miasta [[Quanzhou]] (na terenie należącym obecnie do prowincji [[Fujian]]){{odn|Needham|1965|s=446}}. Astronomią interesował się od młodości – studiował ruchy nieba z wykorzystaniem małej [[sfera armilarna|sfery armilarnej]], którą miał w domu{{odn|Needham|1959|s=193-194}}. Podobnie jak współczesny mu [[Shen Kuo]] (1031–1095) był [[polihistor]]em; jego talenty szybko dały o sobie znać – po [[Egzaminy urzędnicze w Chinach|egzaminach cesarskich]] w 1042 roku zdobył najwyższy tytuł ''jinshi''{{odn|Liu|2002|s=577}}. Według jego kolegi z cesarskiej [[Akademia Hanlin|Akademii Hanlin]], [[Ye Mengde]] (1077–1148), Su zdobył owo najwyższe wyróżnienie za pracę o chińskich kalendarzach{{odn|Needham|1965|s=447}}. Został redaktorem w Akademii Hanlin, zajmującej się m.in. przygotowaniem wydań ksiąg klasycznych i komentarzy do nich. Tam w 1063 roku Su Song dokonał gruntownej redakcji księgi [[Huainanzi]] z czasów [[Dynastia Han|dynastii Han]]{{odn|Roth|1993|s=224 i 226}}. W wolnych chwilach zajmował się poezją i zbieraniem antyków{{odn|Harrist|1995|s=269}}.

 

 

Dwukrotnie, w 1068 i 1077 roku, odbywał misje ambasadorskie do państwa [[Kitanowie|Kitanów]] – [[Dynastia Liao|Liao]]{{odn|Wright|2005|s=157}}. Podczas misji 1077 roku zorientował się, że kitański kalendarz jest dokładniejszy od chińskiego. Różnica między kalendarzami mogła spowodować skandal dyplomatyczny, ponieważ chińska delegacja miała złożyć cesarzowi Liao życzenia z okazji przypadających na [[przesilenie zimowe]] urodzin. Ambasadorowie – na podstawie chińskiego (błędnego) kalendarza – mieli zamiar złożyć je w niewłaściwym dniu. Su Song, dzięki erudycji i znajomości klasyków, zatuszował różnice i przekonał gospodarzy, by zgodzili się na złożenie przez chińską delegację gratulacji w dniu, w którym zamierzała, dzięki czemu błąd nie wyszedł na jaw i honor Chin nie ucierpiał{{odn|Needham|1965|s=447}}.

=== Horologia i inżynieria ===

[[plik:Chain drive, Su Song's book of 1092.jpg|thumb|Oryginalna rycina z dzieła Su Songa, przedstawiająca napęd łańcuchowy – w XI w. nowość na skalę światową]]

 

 

Ukończona konstrukcja mogła się poszczycić wieloma nowatorskimi rozwiązaniami. Na szczycie znajdowała się napędzana przez mechanizm wodny [[sfera armilarna]], ważąca 10 do 20 ton{{odn|Needham|1965|s=465}} oraz brązowy [[globus|globus nieba]] o średnicy ok. 1,3 metra{{odn|Needham|1965|s=465}}. Mechanizm zegarowy napędzał też figurki ubrane w typowe stroje chińskie, które o określonych porach wyłaniały się z miniaturowych drzwiczek i pokazywały plakietki z wypisaną godziną; upływ czasu sygnalizował dźwięk bębnów i dzwonów{{odn|Needham|1965|s=455}}. Wymagało to zastosowania złożonego mechanizmu przekładni, zmieniającego ruch pionowy na poziomy, a przede wszystkim skutecznego [[Wychwyt|mechanizmu wychwytowego]], by umożliwić regularną pracę{{odn|Needham|1965|s=456}}. Wszystko to zamknięte było w ozdobnej chińskiej [[pagoda|pagodzie]]. Po ukończeniu, wieżę nazwano ''Shui Yun Yi Xiang Tai'' czyli „Wieżą Napędzanych Wodą Sfery i Globusa”.

 

== Dziedzictwo tekstu Su Songa ==

 

Qian Zeng (1629–1699), uczony z przełomu [[Dynastia Ming|Ming]] i [[Dynastia Qing|Qing]], posiadał stare wydanie dzieła Su i na jego podstawie wydał nowe, zwracając szczególną uwagę, by zachować tekst w stanie nienaruszonym, unikając parafrazowania i nieścisłości z tekstem oryginalnym{{odn|Needham|1965|s=448}}. Jego wydanie wydrukował ponownie Zhang Xizu (1799–1844){{odn|Needham|1965|s=448}}.

 

 

{{Przypisy|2}}