Jekaterynburg: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje)
Linia 36:
== Dane ogólne ==
[[Plik:Ekaterinburg at night.jpg|thumb|left|250px|Centrum Jekaterynburga]]
Jekaterynburg jest czwartym pod względem ludności miastem Rosji (1 343 839 mieszkańców<ref name="gks.ru"/>). Jest stolicą [[obwód swierdłowski|obwodu swierdłowskiego]] w [[Uralski Okręg Federalny|Uralskim Okręgu Federalnym]]. Stanowi ważny ośrodek gospodarczy i kulturalno-naukowy kraju. Miasto jest ośrodkiem przemysłu [[Przemysł elektromaszynowy|elektromaszynowego]], [[hutnictwo|hutniczego]], [[Przemysł chemiczny|chemicznego]], [[Przemysł skórzany|skórzanego]], [[Przemysł włókienniczy|włókienniczego]], [[Przemysł spożywczy|spożywczego]] i [[Budownictwo|materiałów budowlanych]]. Na terenie miasta działają 54 szpitale<ref name="in1">{{cytuj stronę|url= http://gks.ru/bgd/regl/b08_14t/Main.htm/|tytuł= Регионы России. Основные социально-экономические показатели городов – 2008 г|data dostępu=2011-08-14|autor= Федеральная служба государственной статистики|język=ru}}</ref>. Jest ważnym ośrodkiem naukowym; mieszczą się tutaj [[Uralski Uniwersytet Federalny]] i inne szkoły wyższe, instytuty naukowo-badawcze, Uralski Oddział [[Rosyjska Akademia Nauk|Rosyjskiej Akademii Nauk]]. W mieście znajduje się nowoczesny kompleks biznesowy [[Wysockij|Antey]]. Najbardziej znaną osobą urodzoną w mieście był [[Borys Jelcyn]]. W 1918 r., po [[rewolucja październikowa|przewrocie bolszewickim]], więziono tu i zamordowano imperatora [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]] wraz z rodziną.
 
== Historia ==
Linia 51:
[[Plik:1910Екатерининский собор.jpg|thumb|250px|left|Jekaterynburg w 1910 r.]]
[[Plik:Sevastjanov House.jpg|thumb|250px|Dziewiętnastowieczna zabudowa miasta]]
Miasto zostało założone w 1723 r. i nazwane na cześć [[Katarzyna z AleksandriiAleksandryjska|św. Katarzyny Aleksandryjskiej]] oraz cesarzowej [[Katarzyna I|Katarzyny I]], żony imperatora [[Piotr I Wielki|Piotra I Wielkiego]]. Miasto założyli [[Wasilij Tatiszczew]] i [[Georg Wilhelm de Gennin]]. Oficjalną datą założenia Jekaterynburga jest 18 listopada 1723 roku. Początkowo obowiązywały różne warianty nazwy: ''Katerinenburh'', ''Ekaterinburh'', ''Ekaterin burh''. Ostatecznie przyjęła się nazwa Ekaterinburg, to jest polski Jekaterynburg<ref name="j4">{{cytuj stronę|url= http://www.ekburg.ru/aboutcity/history/|tytuł= История Екатеринбурга|data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный портал Екатеринбурга|język=ru}}</ref>. Niektórzy historycy podają w wątpliwość czy rzeczywiście miasto mogło otrzymać swoją nazwę także od [[Katarzyna z AleksandriiAleksandryjska|św. Katarzyny Aleksandryjskiej]]. Brak jest jednoznacznych dokumentów potwierdzających tę tezę. Zwracają oni też uwagę, że jeśli miasto miało nosić swe imię na cześć świętej to powinno zostać nazwane ''Sankt Ekaterinburgiem'', podobnie jak [[Petersburg|Sankt Petersburg]] nazwany jest w ten sposób na cześć [[Piotr Apostoł|św. Piotra]]<ref name="j5">{{cytuj stronę|url= http://www.permarchive.ru/index.php?page=spodvizhnik-petra-velikogo-k-320-letiyu-v-n-tatischeva|tytuł= начальник сектора информации и научного использования документов МУ "Архив города Перми" Сподвижник Петра Великого. К 320-летию В.Н.Татищева|data dostępu=2011-08-14|autor= Мельчакова О. А|język=ru}}</ref>. Jeszcze w 1689 r. Piotr I wydał ukaz o stworzeniu [[Trakt syberyjski|Wielkiego Traktu Syberyjskiego]], mającego połączyć europejską część Rosji z Dalekim Wschodem. Jego budowę rozpoczęto jednak dopiero około 1730 r., a Jekaterynburg znalazł się na jego trasie, co miało mieć wielkie znaczenie dla rozwoju miasta<ref name="j4"/>.
 
Pierwszy oficjalny [[Herb Jekaterynburga|herb]] Jekaterynburgowi nadała [[Katarzyna II Wielka|Katarzyna II]] w roku 1783, a prawa miejskie uzyskał on w 1781 roku. Miasto w początkach swojego istnienia było twierdzą, która miała za zadanie strzec nie tylko rubieży [[Imperium Rosyjskie]]go, ale także bogactw naturalnych regionu, szczególnie żelaza, którego masowe wydobycie tu rozpoczęto<ref name="j4"/>. Początkowy rozwój osadnictwa na tym terenie związany był z wydobyciem minerałów. W roku 1724 miasto liczyło 4000 mieszkańców, a w roku 1781 liczba ta już się podwoiła i Jekaterynburg zamieszkiwało 8000 ludzi. Miasto podobnie jak Petersburg rozwijało się według z góry ustalonego planu, a nie chaotycznej rozbudowy. W 1725 założono w mieście mennicę, która wkrótce dostarczała już Imperium przeszło 80% miedzianych monet<ref name="j4"/>. W 1734 r. powołano nowoczesną policję miejską, trzecią po [[Petersburg]]u i [[Moskwa|Moskwie]]<ref name="j6">{{cytuj stronę|url= http://gerb.duma.midural.ru/ter/ter33|tytuł= Екатеринбург. Геральдика Свердловской области |data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный сайт областной думы законодательного собрания|język=ru}}</ref>. Miasto zasłynęło także wkrótce jako centrum [[gliptyka|gliptyki]]. Kunsztownie ozdobione [[kamienie szlachetne]] i [[Kamienie szlachetne|półszlachetne]] stały się nieodzownym elementem dekoracyjnym na dworze cesarskim i ozdobiły m.in. [[Pałac Zimowy]], kompleks pałacowy w [[Carskie Sioło|Carskim Siole]] czy pałac w [[Peterhof]]ie<ref name="j4"/>.
 
W czasie [[Powstanie Pugaczowa|powstania Pugaczowa]] w 1774 r. Jekaterynburg był oblegany, ale nie został zdobyty. Po stłumieniu powstania [[Katarzyna II Wielka|Katarzyna II]] przeprowadziła reformę administracyjną. Jekaterynburg znalazł się w jej wyniku w granicach guberni permskiej, której stolicą zostało miasto [[Perm (miasto)|Perm]]. Ta sytuacja utrzymać się miała do roku 1918. W Jekaterynburgu zlokalizowano siedzibę [[ujezd]]u. Reforma administracyjna imperatora [[Paweł I Romanow|Pawła I]] z 1796 r. nie zmieniła wiele, ale Jekaterynburg miał się odtąd cieszyć bardzo dużą niezależnością od zarówno cywilnych jak i wojskowych władz guberni permskiej<ref name="j4"/>. Na początku XIX wieku w rejonie miasta odkryto złoża [[złoto|złota]]. Rozwijał się też przemysł wydobywania i obróbki [[szafir]]ów, [[szmaragd]]ów, [[akwamaryn]]ów i [[diament]]ów. Kupcy z Jekaterynburga mieli wkrótce kontrolować większość rosyjskiego rynku metali i kamieni szlachetnych<ref name="j7">{{cytuj stronę|url= http://www.goural.ru/adventur/420|tytuł= Путешествуйте по Уралу - Екатеринбург|data dostępu=2011-08-14|autor= Министерство по физической культуре, спорту и туризму Свердловской Области|język=ru}}</ref>.
 
W 1861 r. imperator [[Aleksander II Romanow|Aleksander II]] na fali [[odwilż posewastopolska|odwilży posewastopolskiej]] przeprowadził w Imperium reformę znoszącą poddaństwo. Wywołało to kryzys w zakładach jekaterynburskich, które zostały pozbawione taniej siły roboczej<ref name="j4"/>. Kolejnym uderzeniem w rozwój Jekaterynburga było zniesienie jego specjalnej autonomii w ramach guberni, od tej pory władze w mieście stały się zależne od władz w Permie<ref name="j4"/>. Miasto liczyło wówczas około 25 000 mieszkańców. Znaczenie przemysłu wydobywczego i metalurgicznego zaczęło maleć. Na znaczeniu zaczęły natomiast zyskiwać inne branże: spożywcza czy transportowa. Zaczęło się natomiast rozwijać jako finansowe centrum [[Syberia|Syberii]]. W 1848 r. otwarto pierwszy bank w mieście. W 1871 r. oddział Banku Wołżańskiego, a w 1872 r. Syberyjski Bank Handlowy, który miał się później stać jednym z największych w Rosji<ref name="j4"/>. Powstawały nowe instytucje takie jak Towarzystwo Rolnicze, Towarzystwo Techniczne czy Uralskie Towarzystwo Medyczne<ref>Bazylow L., ''Historia Nowożytnej Kultury Rosyjskiej'', Warszawa 1986, s. 478.</ref>. Na ten okres przypada także rozwój kolei żelaznej w Rosji. W 1876 r. pierwsza linia kolejowa połączyła Jekaterynburg ze stolicą guberni, [[Perm (miasto)|Permem]]. W 1886 r. otwarto linię Jekaterynburg-[[Tiumeń]], w 1897 r. Jekaterynburg-[[Czelabińsk]], a miasto z uwagi na swoje położenie znalazło się na szlaku [[Kolej transsyberyjskaTranssyberyjska|Kolei Transsyberyjskiej]]. Akcjonariuszem linii Jekaterynburg-Tiumeń oraz Syberyjskiego Banku Handlowego był Polak, [[Alfons Koziełł-Poklewski]]. W 1884 r. ufundował on w mieście kościół katolicki. Jekaterynburg zaczął rozwijać się także jako ważny ośrodek spożywczy, szczególnie jeśli chodzi o produkcję mąki. W 1887 r. zorganizowano w Jekaterynburgu Syberyjsko-Uralską Wystawę Naukowo-Przemysłową. W roku 1904 populacja miasta przekroczyła 55 000 mieszkańców. W mieście działało wtedy 49 zakładów produkcyjnych<ref name="j4"/>.
 
=== Jekaterynburg – okres rewolucyjno-wojenny ===
W czasie [[Rewolucja 1905 roku|rewolucji 1905 roku]] jak w całej Rosji w Jekaterynburgu dochodziło do strajków i zamieszek. Sytuacja w mieście radykalizowała się, w zajściach brał udział m.in. [[Jakow Swierdłow]]<ref name="j8">{{cytuj stronę|url= http://www.1723.ru/read/books/sverdlovsk-1973/s-1973-2.htm|tytuł= По местам революционной деятельности Я.М. Свердлова. Свердловск. Экскурсии без экскурсовода|data dostępu=2011-08-14|autor= Буранов Ю.А., Пискунов В.А. |język=ru}}</ref>., późniejszy patron miasta. Władze tłumiły manifestacje i nielegalne zgromadzenia. W 1911 r. i 1914 r. w mieście działał także [[Aleksandr Kierieński|Aleksander Kiereński]]<ref name="j9">{{cytuj stronę|url= http://www.1723.ru/read/books/vip.htm|tytuł= Видные гости г.Екатеринбурга-Свердловска. Екатеринбург – вчера, сегодня, завтра|data dostępu=2011-08-14|autor= Маслихова К.И., Попов Н. Н.|język=ru}}</ref>. W okresie przed [[I wojna światowa|I wojną światową]] miasto w dalszym ciągu się rozwijało. Stało się także ważnym ośrodkiem dla [[Staroobrzędowcy|staroobrzędowców]]. Jekaterynburg rywalizował na różnych płaszczyznach z Permem. Najbardziej znaną sprawą była kwestia utworzenia pierwszego na Uralu uniwersytetu. W 1911 r. Ministerstwo Edukacji Imperium zadecydowało o utworzeniu w Jekaterynburgu uniwersytetu. 3 czerwca 1914 r. decyzję tę zatwierdził imperator [[Mikołaj II Romanow|Mikołaj II]]<ref name="j10">{{cytuj stronę|url= http://www.ursmu.ru/about/istoriya/dayut-nam-gornyj-institut.html|tytuł= Дают нам Горный Институт!|data dostępu=2011-08-14|autor= История. Уральский государственный горный университет|język=ru}}</ref>. Wkrótce jednak wybuchła wojna i projekt powołania wyższej uczelni nie mógł zostać zrealizowany. W międzyczasie [[Perm (miasto)|Perm]] dzięki hojnym datkom swoich najbogatszych mieszkańców otworzył w 1916 r. uniwersytet. W ten sposób wygrał wyścig o palmę pierwszeństwa<ref name="j10"/>.
 
[[Plik:Ipat'jev Haus.jpg|thumb|left|250px|Dom Ipatiewa, w którym zamordowano cesarza Mikołaja II z rodziną]]
15 marca 1917 roku doszło do [[Rewolucja lutowa 1917|rewolucji lutowej]], w jej wyniku powstał [[Rząd Tymczasowy (Rosja)Rosji|Rząd Tymczasowy]], który został zaakceptowany przez władzę Jekaterynburga. W nocy z 24 na 25 października (6/7 listopada) doszło w [[Petersburg|Piotrogrodzie]] do [[rewolucja październikowa|przewrotu]] i władzę przejęli [[bolszewicy]]. Już 26 października władzę w Jekaterynburgu przejęła lokalna rada bolszewicka. Nowy rząd przeniósł siedzibę guberni z Permu do Jekaterynburga, tworząc w ten sposób gubernię jekaterynburską<ref name="j4"/>. Do więzienia w mieście trafił w tym czasie [[Gieorgij Lwow]], pierwszy [[premier]] [[samodzierżawie|postcarskiej]] [[Rosja|Rosji]] po [[rewolucja lutowa 1917|rewolucji lutowej]]; zwolniony na czas procesu z zakazem opuszczania miasta, zdołał jednak zbiec. Tyle szczęścia nie miał ostatni imperator Rosji. 30 kwietnia 1918 r. do Jekaterynburga została przewieziona rodzina carska. Uwięziono ich w [[Cerkiew na Krwi w Jekaterynburgu|domu Nikołaja Ipatiewa]] – tzw. domu specjalnego przeznaczenia, otoczonym wysokim drewnianym płotem. W nocy z 16 na 17 lipca z rozkazu [[Włodzimierz Lenin|Włodzimierza Lenina]]<ref>Wołkogonow D., ''Lenin. Prorok Raju, Apostoł Piekła'', Warszawa 2006, s. 216-219.</ref> przeprowadzono egzekucję [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]], jego żony, [[Aleksandra Fiodorowna (Alicja Heska)|Aleksandry Fiodorownej]], następcy tronu [[Cesarzewicz (Rosja)|cesarzewicza]] [[Aleksy Nikołajewicz Romanow|Aleksego]] oraz księżniczek [[Olga Nikołajewna Romanowa|Olgi]], [[Tatiana Romanowa|Tatiany]], [[Maria Nikołajewna Romanowa|Marii]] i [[Anastazja Nikołajewna Romanowa (ur. 1901)|Anastazji]]. Dzień później w pobliskim [[Ałapajewsk|Ałapewsku]] [[bolszewicy]] zamordowali innych członków dynastii [[Romanowowie|Romanowów]].
 
Dziesięć dni później [[Korpus Czechosłowacki]] pod dowództwem pułkownika [[Siergiej Wojciechowski (generał)|Siergieja Wojciechowskiego]] , przy wsparciu innych formacji, m.in. [[Korpus Baszkirski|Korpusu Baszkirskiego]], zdobyły Jekaterynburg. Przez najbliższy rok miasto znajdowało się pod kontrolą [[Biali (Rosja)|Białych]]. W mieście zaczęła działać [[Francuska Misja Wojskowa w Jekaterynburgu|Francuska Misja Wojskowa]]. Biali otwarli tu także swoją agencję prasową<ref>Wołkogonow D., ''Trocki. Niewolnik idei, ideolog zbrodni'', Warszawa 2008, s. 225.</ref>. W mieście zaczęto formować oddziały wojskowe, m.in. [[7 Uralska Dywizja Strzelców Górskich|7 Uralską Dywizję Strzelców Górskich]] i [[12 Uralska Dywizja Strzelecka|12 Uralską Dywizję Strzelecką]]. Wkrótce wznowiono prace rozwiązanej przez bolszewików rady miejskiej. 13 sierpnia 1918 r. w mieście zaczął funkcjonować [[Tymczasowy Obwodowy Rząd Uralu]], który następnie podporządkował się [[Ogólnorosyjski Rząd Tymczasowy|Ogólnorosyjskiemu Rządowi Tymczasowemu]], a następnie się rozwiązał. 18 listopada 1918 r. do władzy doszedł admirał [[Aleksandr Kołczak]]<ref name="j4"/>. Ciągle trwała [[wojna domowa w Rosji|wojna domowa]]. Z oddziałami bolszewickimi zacięte boje toczyła [[Armia Syberyjska]]. Jednak 14 lipca 1919 r. [[Armia Czerwona]] zdobyła miasto i odrzuciła Białych na wschód.
 
=== Swierdłowsk – okres radziecki ===
[[Plik:YakovSverdlov.jpg|thumb|250px|Jakow Swierdłow - bolszewicki patron miasta]]
 
Władze bolszewickie potwierdziły nowy status miasta jako stolicy guberni. 19 października 1920 r. z polecenia [[Włodzimierz Lenin|Włodzimierza Lenina]] utworzono w mieście [[Uralski Uniwersytet Federalny|Uralski Państwowy Uniwersytet]]<ref name="j6"/>. W 1923 r. przeprowadzono w [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republice Radzieckiej]] reformę administracyjną. Jekaterynburg stał się stolicą nowego [[Obwód uralskiego|obwodu uralskiego]], który notabene był większy niż obecny [[Uralski Okręg Federalny]], a więc jednostka stojąca jeszcze ponad dzisiejszymi [[Obwody Federacji Rosyjskiej|rosyjskimi obwodami]]<ref name="j6"/>. W latach dwudziestych liczba mieszkańców miasta przekroczyła 100 000. Jednak jeśli chodzi o liczbę ludności to straciło ono pierwsze miejsce pod względem liczby ludności na Uralu, na rzecz [[Orenburg]]a i ten stan utrzymuje się do dzisiaj<ref name="j4"/>. W roku 1924 nazwę miasta zmieniono na '''Swierdłowsk''' na cześć [[Jakow Swierdłow|Jakowa Swierdłowa]], zmarłego w 1919 r. [[Prezydenci Rosji|przewodniczącego Centralnego Komitetu Wykonawczego Rosyjskiej SFRR]]. Swierdłowska nie ominęła masowa [[Akcja otwarcia relikwii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego|akcja]] walki z religią różnych wyznań. W 1925 r. w mieście wybudowano nowoczesny system kanalizacyjno-ściekowy<ref name="j6"/>. W Swierdłowsku zaczęły powstawać nowe budynki użyteczności publicznej, wznoszone w stylu [[socrealizm|socrealistycznym]]. Były to m.in. nowy budynek rady miejskie (1930-1932), Teatr Dramatyczny (1930, Teatr Muzyczny 1933, Filharmonia 1936, Muzeum Geologiczne 1930, Galeria Sztuki. Powstały także nowe parki i ogrody, m.in. Centralny Park im. [[Władimir Majakowski|Władimira Majakowskiego]] (1933, [[arboretum]] (1934), ogród im. [[Fryderyk Engels|Fryderyka Engelsa]] (1926) oraz ogród im. [[Pawlik Morozow|Pawlika Morozowa]] (1931). [[Nowa Polityka Ekonomiczna]] przyniosła nawrót do prywatnej przedsiębiorczości, zwłaszcza jeśli chodzi o instytucje finansowe, tkactwo, obróbkę metali oraz przetwórstwo żywności<ref name="j4"/>. 7 listopada 1929 r. rozpoczęto eksploatacje pierwszej miejskiej [[Tramwaje w Jekaterynburgu|linii tramwajowej]]. W 1932 r. decyzją władz w [[Moskwa|Moskwie]] w Swierdłowsku ustanowiono Uralski Oddział [[Rosyjska Akademia Nauk|Akademii Nauk ZSRR]]<ref name="j6"/>. W latach trzydziestych [[Józef Stalin]] rozpoczął gwałtowną industrializację kraju. Polityka ta uczyniła ze Swierdłowska centrum przemysłu ciężkiego i metalurgicznego. Symbolem tej epoki jest jedna z największych fabryk radzieckich [[Uralmasz]]. Zakładano także zakłady chemiczne, elektrownie, zakłady produkujące turbiny i silniki<ref name="j11">{{cytuj stronę|url= http://m-i-e.ru/library/istoriya/|tytuł= Пермь и Екатеринбург: история соперничества |data dostępu=2011-08-14|autor= Беркович Артём|język=ru}}</ref>. Liczba mieszkańców wzrosła w tym czasie z 136 500 (1926) do 423 000 (1939). Dynamika wzrostu ludności była najwyższa w całym Związku Radzieckim<ref name="j4"/>. Pod koniec lat trzydziestych w Swierdłowsku działały 140 zakłady przemysłowe, 25 instytutów badawczych i 12 wyższych uczelni<ref name="j10"/><ref name="j11"/>.
Linia 77:
 
[[Plik:New Sortirovka.jpg|thumb|left|250px|Zabudowa miasta z czasów sowieckich]]
W latach sześćdziesiątych miasto przeżywało gwałtowaną rozbudowę. Zgodnie z decyzją [[Nikita Chruszczow|Nikity Chruszczowa]] w Swierdłowsku zbudowano wiele dzielnic składających się z typowych, radzieckich [[blok mieszkalny|bloków mieszkalnych]]. Są to między innymi dzisiejsze dzielnice kirowska czy czkałowska. Utworzono nowe szkoły wyższe: Instytut Inżynierów Kolejnictwa (1956), Instytut Ekonomii Narodowej (1967), Instytut Architektury (1972). W 1967 r. otwarto w Swierdłowsku pierwsze w Związku Radzieckim sztuczne lodowisko<ref name="j14">{{cytuj stronę|url= http://proceedings.usu.ru/?base=mag/0009(03_05-1998)&xsln=showArticle.xslt&id=a08&doc=../content.jsp|tytuł= Екатеринбург: памятные даты (1917-1998) |data dostępu=2011-08-14|autor= Запарий В. В.|język=ru}}</ref>. 23 stycznia 1967 r. liczba mieszkańców przekroczyła jeden milion<ref name="j14"/>. W 1973 r. Swierdłowskowi nadano [[Order Lenina]]<ref name="j4"/>. Na przełomie marca i kwietnia 1979 roku doszło do tragicznego [[Katastrofa w Swierdłowsku|wypadku w fabryce]] opracowującej, produkującej i magazynującej [[broń biologiczna|broń biologiczną]]. Władze radzieckie próbowały zatuszować katastrofę, liczbę ofiar śmiertelnych skażeniem [[wąglik]]iem szacuje się na około 100 osób. Mimo ograniczeń wjazdowych dla cudzoziemców Swierdłowsk uzyskał pewne znaczenie jako miejsce spotkań dyplomatycznych. W 1963 r. [[Nikita Chruszczow]] spotkał się tutaj z [[Fidel Castro|Fidelem Castro]]<ref name="j15">{{cytuj stronę|url= http://www.1723.ru/read/books/vip.htm|tytuł= Гости Екатеринбурга–Свердловска. Екатеринбург+Свердловск|data dostępu=2011-08-14|autor= 1723.ru|język=ru}}</ref>. W kolejnych latach w mieście pojawili się także m.in. delegacja indyjska z [[Jawaharlal Nehru|Jawaharlalem Nehru]] i [[Indira Gandhi|Indirą Gandhi]], fińska z [[Urho Kaleva Kekkonen|Urho Kekkonenem]], północnokoreańska z [[Kim Ir Sen]]em, irańska z [[Mohammad Reza Pahlawi|Mohammadem Pahlawim]], czechosłowacka z [[Ludvík Svoboda|Ludvíkiem Svobodą]], etiopska z [[Hajle Syllasje I|Haile Selassie I]], czy wreszcie chińska z [[Mao Zedong]]iem i amerykańska z [[Richard Nixon|Richardem Nixonem]]<ref name="j4"/><ref name="j15"/>.
 
W latach osiemdziesiątych miasto wraz z całym krajem przeżywało zastój ekonomiczny. W czasie [[pucz moskiewski|puczu moskiewskiego]] w sierpniu 1991 roku [[Borys Jelcyn]] wybrał Swierdłowsk na ewentualną zastępczą stolicę Rosji<ref name="j16">McCauley M., '' Who's who in Russia since 1900'', Routledge, 1997, s. 133.</ref>, w razie gdyby władzę w [[Moskwa|Moskwie]] przejęli jego przeciwnicy. Do miasta został wysłany [[Oleg Łobow]], ówczesny tymczasowy [[premierzy Rosji|premier Rosji]], który w sytuacji powodzenia puczu miał reprezentować legalny rząd<ref name="j16"/>. 4 września 1991 r. decyzją rady miasto ze '''Swierdłowska''' na powrót stało się '''Jekaterynburgiem'''. 25 grudnia 1991 r. do dymisji podał się [[Prezydent Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich|prezydent ZSRR]] – [[Michaił Gorbaczow]], następnego dnia (26 grudnia) r. [[Rada Najwyższa ZSRR]] uznała ten fakt i sama także się rozwiązała. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich formalnie [[Rozpad Związku RadzieckiegoZSRR|przestał istnieć]] 31 grudnia 1991 roku.
 
=== Jekaterynburg – współczesność ===
Linia 85:
Jeszcze w grudniu 1991 r. sowiecka rada miejska przekształciła się w nowy organ administracyjny. Został on rozwiązany w październiku 1993 r. przez prezydenta [[Borys Jelcyn|Borysa Jelcyna]] wraz ze wszystkimi samorządami w kraju<ref name="j4"/>. W 1994 r. odbyły się wybory do nowej rady miejskiej, która w 1995 r. została przemianowana na Dumę Miejską Jekaterynburga. Transformacja gospodarczo-ustrojowa spowodowała zahamowanie rozwoju regionu, upadek wielkich zakładów, wzrost bezrobocia i zubożenie ludności. Był to także okres niepokojów społecznych, wzrostu przestępczości, co zaowocowało przezwaniem Jekaterynburga „kryminalną stolicą Rosji”<ref name="j17">{{cytuj stronę|url= http://sovrab.ru/content/view/2814/39/|tytuł= Великая криминальная революция. Мафия у власти. (Часть 1)|data dostępu=2011-08-14|autor= Sovrab.ru|język=ru}}</ref>. Doszło nawet do tego, że wrzucono granat do jednego z budynków administracji miejskiej<ref name="j17"/>. Mimo to 26 kwietnia 1991 r. udało się oddać do użytku pierwszą linię [[Metro w Jekaterynburgu|jekaterynburskiego metra]].
 
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych sytuacja ekonomiczna miasta zaczęła się poprawiać. Miasto rozpoczęło inwestycje w transport i infrastrukturę. Zaczęły powstawać hotele i centra handlowe. Wzniesiono nowoczesny kompleks biznesowy [[Wysockij|Antey]]. Rozpoczęły się remonty i renowacje budynków użyteczności publicznej oraz obiektów sportowych. Dobra kondycja uralskich przedsiębiorstw sprawia, że w mieście prowadzone są inwestycje na wielką skalę. Przyznanie Rosji prawa do organizacji [[Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2018|Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2018]]<ref name="j18">{{cytuj stronę|url=http://www.fifa.com/worldcup/russia2018/news/newsid=1344698/index.html|tytuł= Russia and Qatar awarded 2018 and 2022 FIFA World Cups|data dostępu=2011-08-14|autor= fifa.com|język=en}}</ref>, podczas których Jekaterynburg ma spore szanse zostać jednym z miast-gospodarczy powinno utrzymać korzystną koniunkturę<ref name="j19">{{cytuj stronę|url= http://www.przegladsportowy.pl/Pilka-nozna/Mistrzostwa-swiata-szansa-dla-Jekaterynburga-,artykul,104242,1,279.html|tytuł= Mistrzostwa świata szansą dla Jekaterynburga|data dostępu=2011-08-14|autor= Przegląd Sportowy|język=pl}}</ref>.
 
Miasto w dalszym ciągu utrzymuje pewne znaczenie dyplomatyczne. W 2003 r. odbyło się tutaj oficjalne spotkanie [[Prezydenci Rosji|prezydenta]] [[Władimir Putin|Władimira Putina]] z [[Kanclerze Niemiec|kanclerzem]] [[Gerhard Schröder|Gerhardem Schröderem]]<ref name="j4"/>. W 2009 odbyły się tutaj natomiast szczyty [[Szanghajska Organizacja Współpracy|Szanghajskiej Organizacji Współpracy]] i [[BRICS]]<ref name="j6"/>. W lipcu 2010 r. w Jekterynburgu doszło do niemiecko-rosyjskich konsultacji z udziałem spotkanie [[Prezydenci Rosji|prezydenta]] [[Dmitrij Miedwiediew|Dmitrija Miedwiediewa]] i [[Kanclerze Niemiec|kanclerz]] [[Angela Merkel|Angeli Merkel]]<ref name="j21">{{cytuj stronę|url= http://www.osw.waw.pl/pl/wiadomosci/2010-07-16|tytuł= Rosyjsko-niemieckie konsultacje w Jekaterynburgu|data dostępu=2011-08-14|autor= Ośrodek Studiów Wschodnichjęzyk=pl}}</ref>. Porównując obecny Jekaterynburg z sowieckim Swierdłowskiem zauważalny jest znaczący spadek znaczenia na gospodarczej mapie Rosji. W latach dziewięćdziesiątych zamknięto wiele fabryk i przedsiębiorstw. Obecnie biorąc pod uwagę produkcję przemysłową Jekaterynburg zajmuje ostatnie miejsce wśród miast Rosji o liczbie ludności sięgającej lub przekraczającej jeden milion<ref name="j20">{{cytuj stronę|url= http://www.google.pl/url?q= http://lib.usue.ru/resource/free/avtoref/10/zvereva.pdf|tytuł= Сравнительная характеристика социально-экономического положения городов – «миллионников» РФ за январь – декабрь 2008 года|data dostępu=2011-08-14|autor= Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Пермскому краю, 20 мая 2009|język=ru}}</ref>, za [[Moskwa|Moskwą]], [[Petersburg]]iem, [[Perm (miasto)|Permem]], [[Czelabińsk]]iem, [[Ufa|Ufą]], [[Niżny Nowogród|Niżnym Nowogrodem]] i [[Omsk]]iem<ref name="j20"/>.
Linia 109:
* [[Kościół św. Jana Chrzciciela w Jekaterynburgu|Ormiański kościół św. Jana Chrzciciela]]
* [[Synagoga w Jekaterynburgu]]
 
=== Pomniki ===
* [[Pomnik Klawiatury w Jekaterynburgu|Pomnik Klawiatury]]
Linia 120 ⟶ 121:
* [[Pomnik Gieorgija Żukowa w Jekaterynburgu|Pomnik Gieorgija Żukowa]]
* [[Pomnik myśliwca BI-1 w Jekaterynburgu|Pomnik myśliwca BI-1]]
 
=== Inne ===
* [[Pałac Rastorgujewa-Charitonowa]]
Linia 127 ⟶ 129:
* [[Basznia Iset]]
* Klasycystyczne domy z XVIII i XIX wieku
 
=== Zniszczone obiekty ===
* [[Sobór św. Katarzyny w Jekaterynburgu|Sobór św. Katarzyny Aleksandryjskiej]]
Linia 305 ⟶ 308:
 
=== Władze miasta ===
30 czerwca 2005 r. rada miejska uchwaliła Statut Jekaterynburga, który wszedł w życie 1 stycznia 2006 roku<ref name="ad2">{{cytuj stronę|url= http://екатеринбург.рф/officially/ustav/|tytuł= Устав|data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный сайт Администрации г. Екатеринбурга |język=ru}}</ref>. Na jego podstawie określono, że głową miasta i szefem miejskiej administracji jest mer, wybierany w wyborach powszechnych na czteroletnią kadencję<ref name="ad2"/>. Oficjalnie nosi on tytuł '''Głowy Jekaterynburga i przewodniczącego Jekaterynburskiej Dumy Miejskiej''' (''Gława Jekatierinburga — priedsiedatiel Jekatierinburgskoj gorodskoj dumy'', ros. Глава́ Екатеринбу́рга — председа́тель Екатеринбу́ргской городско́й ду́мы)<ref name="GR01">{{cytuj stronę|url= http://www.ekburg.ru/administration/glava/polnomochiya_glavy/|tytuł= Глава Администрации города Екатеринбурга|data dostępu=2013-10-06|autor= Ekburg.ru|język=ru}}</ref>. W latach 1992 – 2010 funkcje tę pełnił Arkadij Michałjowicz Czerniecki, oficjalnie bezpartyjny, ale w wyborach w 2008 r. popierany przez partię [[Jedna Rosja]]. Czernecki zrezygnował ze stanowiska w 2010 r., jego obowiązki przejął Jewgienij Porunow<ref name="ad1">{{cytuj stronę|url= http://www.ekburg.ru/news/2/23473/|tytuł= Евгений Порунов избран Главой Екатеринбурга - председателем Екатеринбургской городской Думы|data dostępu=2011-08-14|autor= Официальный сайт Администрации г. Екатеринбурга|język=ru}}</ref>. We wrześniu 2013 roku wybory na stanowisko mera, wygrał [[Jewgienij Rojzman]] z ramienia partii [[Platforma Obywatelska (Rosja)|Platforma Obywatelska]]<ref name="GR02">{{cytuj stronę|url=http://polish.ruvr.ru/2013_09_09/Jewgienij-Rojzman-wygral-wybory-w-Jekaterynburgu/|tytuł=Jewgienij Rojzman wygrał wybory w Jekaterynburgu|data dostępu=2013-09-09|autor=Głos Rosji|język=pl}}</ref>. Zdobył on 33,31% głosów, a swój urząd objął oficjalnie 24 września 2013 roku<ref name="GR03">{{cytuj stronę|url= http://www.interfax-russia.ru/Ural/news.asp?id=436245&sec=1671|tytuł= Евгений Порунов избран Главой Екатеринбурга - председателем Екатеринбургской городской Думы|data dostępu=2013-10-06|autor= Interfax-russia.ru|język=ru}}</ref>. Organem stanowiącym i kontrolnym miasta jest Duma Jekaterynburga, licząca 35 radnych, wybieranych na czteroletnią kadencję<ref name="ad2"/>.
 
=== Podział administracyjny ===
Linia 359 ⟶ 362:
 
[[Plik:Вид на городской пруд.jpg|thumb|left|250px|Widok na Yekaterinburg-City]]
W ostatnich latach w mieście realizowany jest projekt '''Yekaterinburg-City''', nowoczesnej dzielnicy komercyjno-biznesowej. Jego zalążkiem jest kompleks biznesowy [[Wysockij|Antey]]. Projekt zakłada oddanie do użytku przestrzeni liczącej ponad 400 000 m²<ref name="ek4">{{cytuj stronę|url=http://www.pro-n.ru/news/05.12.2006/2.html|tytuł="Екатеринбург-Сити" начнут строить в мае 2007 года |data dostępu=2011-08-14|autor=Pro-n.ru|język=ru}}</ref> na użytek biznesowy, komercyjny, hotelowy oraz rozrywkowy<ref name="ek4"/>. Wartość projektu szacowana jest na ponad 1,000,000,000 [[euro]]<ref name="ek4"/>. Zakończenie prac przewidywano na rok 2014, lecz wiadomo, że budowa całego kompleksu z uwagi na problemy finansowe<ref name="ek5">{{cytuj stronę|url= http://www.allproperty.ru/news/1233744027.shtml |tytuł= Строительство «Екатеринбург-Сити» приостановлено из-за недостатка средств |data dostępu=2011-08-14|autor=Allproperty.ru|język=ru}}</ref> głównego inwestora (UGMK Holding) przeciągnie się o kilka lat. Nowy termin zakończenia projektu nie został określony<ref name="ek5"/>.
 
W 2006 r. Jekaterynburg zajął drugie miejsce w rankingu RBC najbardziej atrakcyjnego dla biznesu miasta w Rosji<ref name="ek9">{{cytuj stronę|url= http://rating.rbc.ru/articles/2008/10/17/32170489_tbl.shtml?2008/10/17/32170448
Linia 369 ⟶ 372:
[[Plik:Uralskaya metro station (Yekaterinburg).jpg|thumb|250px|Metro w Jekaterynburgu]]
[[Plik:Tramvay Ekaterinburg.jpg|thumb|left|250px|Tramwaj jekaterynburski]]
Jekaterynburg jest ważnym węzłem transportowym Rosji. Przez miasto przebiega trasa [[Kolej transsyberyjskaTranssyberyjska|Kolei Transsyberyjskiej]]. Linie kolejowe zbiegające się w metropolii obsługuje [[Jekaterynburg (stacja kolejowa)|Jekaterynburski Dworzec Pasażerski]] (do 2010 r. nadal stacja nadal występowała pod nazwą Swierdłowsk<ref name="t1">{{cytuj stronę|url= http://government.ru/gov/results/10025/|tytuł= О присвоении наименований географическим объектам в Республике Карелия и переименовании географических объектов в Нижегородской и Свердловской областях|data dostępu=2011-08-14|autor= Постановление Правительства РФ № 196 от 30.03.2010 г.|język=ru|archiwum=http://web.archive.org/web/20100403222918/http://government.ru/gov/results/10025/|zarchiwizowano=2010-04-03}}</ref>). W Jekaterynburgu znajduje się też siedziba Kolei Swierdłowskiej, obsługującej [[obwód swierdłowski]] i [[obwód tiumeński]]<ref name="t2">{{cytuj stronę|url= http://www.uralinform.ru/news/economy/114003-na-zapade-ekaterinburga-postroyat-novyi-avtovokzal//|tytuł= На западе Екатеринбурга построят новый автовокзал|data dostępu=2011-08-14|autor= Uralinform.ru|język=ru}}</ref>. Przez miasto przebiegają ważne drogi: uralska autostrada federalna M5, P242, P351, P352, P354, P355<ref name="t3">{{cytuj stronę|url= http://government.ru/gov/results/10025/|tytuł= Федеральные трассы России|data dostępu=2011-08-14|autor= Rutrassa.ru|język=ru|archiwum=http://web.archive.org/web/20100403222918/http://government.ru/gov/results/10025/|zarchiwizowano=2010-04-03}}</ref>.
 
W Jekaterynburgu działa [[Port lotniczy Jekaterynburg|Międzynarodowy port lotniczy Kolcowo]] (SVX). Jest to piąte największe lotnisko w Rosji, po trzech lotniskach moskiewskich ([[Port lotniczy Moskwa-Domodiedowo|Domodiedowie]], [[Port lotniczy Moskwa-Szeremietiewo|Szeremietiewie]] i [[Port lotniczy Moskwa-Wnukowo|Wnukowie]]) i petersburskim [[Port lotniczy Petersburg-Pułkowo|Pułkowie]]<ref name="t3">{{cytuj stronę|url= http://www.kommersant.ru/Doc-y/1200501/|tytuł= Крупнейшие российские аэропорты|data dostępu=2011-08-14|autor= Kommersant.ru|język=ru}}</ref>. Dysponuje połączeniami do największych miast Rosji jak i również m.in. do [[Praga|Pragi]], [[Pekin]]u, [[Mińsk]]a, [[Helsinki|Helsinek]] czy [[Frankfurt nad Menem|Frankfurtu]]. W mieście działają linie lotnicze [[2nd Sverdlovsk Air Enterprise]] i [[Ural Airlines]].
Linia 375 ⟶ 378:
Transport publiczny w Jekaterynburgu obsługuje rocznie około 412 milionów pasażerów (2008 r.) i jest to czwarty wynik w Rosji<ref name="t4">{{cytuj stronę|url= http://www.gks.ru/bgd/regl/b08_14t/IssWWW.exe/Stg/ur/03-00.htm/|tytuł= Российский статистический ежегодник – 2008|data dostępu=2011-08-14|autor= Госкомстат|język=ru}}</ref>. Warty odnotowania jest spadek liczby przewożonych pasażerów, w 2006 r. było ich 647 milionów<ref name="t5">{{cytuj stronę|url= http://www.gks.ru/bgd/regl/b03_13/Main.htm/|tytuł= Статистический ежегодник– 2004|data dostępu=2011-08-14|autor= Госкомстат|język=ru}}</ref>. Transport naziemny zapewniają rozbudowane [[Tramwaje w Jekaterynburgu|linie tramwajowe]], autobusowe, trolejbusowe, a także kolej podmiejska, minibusy czy [[marszrutka|marszrutki]]. Od 1991 r. w mieście funkcjonuje nowoczesne [[Metro w Jekaterynburgu|metro]].
 
* [[Kolej transsyberyjskaTranssyberyjska|Przystanek Kolei Transsyberyjskiej]]
* [[Jekaterynburg (stacja kolejowa)|Dworzec Pasażerski w Jekaterynburgu]]
* [[Tramwaje w Jekaterynburgu]]
Linia 392 ⟶ 395:
W mieście od 1943 r. działa Swierdłowskie Studio Filmowe<ref name="sp4">{{cytuj stronę|url= http://claw.ru/a-ickust/icks/3580.htm|tytuł= Послевоенное советское кино |data dostępu=2011-08-14|autor= Claw.ru|język=ru}}</ref>. Stale funkcjonuje też 18 kin<ref name="sp4"/>.
 
W Jekaterynburgu swe siedziby mają oprócz tego: Swierdłowska Państwowa Filharmonia, Uralski Chór Ludowy oraz kilka znanych w Rosji szkół tanecznych<ref name="sp5">{{cytuj stronę|url= http://culture.ekburg.ru/institutions/concert/|tytuł= Культурно-досуговые учреждения |data dostępu=2011-08-14|autor= Culture.ekburg.ru|język=ru}}</ref>. Znajduje się tu też kilka sal koncertowych, z których największa może pomieścić 2 0002000 widzów. Z miasta pochodzą znane rosyjskie zespoły [[rock]]owe, takie jak [[Nautilus Pompilius]], [[Chaif]], [[Agatha Christie (zespół)|Agatha Christie]]. Z innych obiektów kulturalno-rekreacyjnych warto wymienić znajdujące się w Jakterynburgu parki (największy im. [[Władimir Majakowski|Majakowskiego]]), Jekaterynburskie Zoo, Cyrk Jekaterynburski (z miejscami na 2 6002600 widzów), a także ogrody, parki oraz [[arboretum]]. W mieście działa też kilkanaście bibliotek, z których największą jest Swierdłowska Biblioteka Naukowa.
 
== Sport ==
Linia 407 ⟶ 410:
 
Najważniejsze kluby sportowe w mieście to:
* [[Awtomobilist Jekaterynburg]] - klub [[Hokej na lodzie|hokejowy]]
* [[Lokomotiw Jekaterynburg]] - klub [[piłka siatkowa|piłki siatkowej]] [[Mężczyzna|mężczyzn]]
* [[Dinamo Swierdłowsk]] - klub [[Piłka nożna|piłkarski]]
* [[Urał Jekaterynburg]] - klub [[Piłka nożna|piłkarski]]
* [[Urałoczka Jekaterynburg]] - klub [[piłka siatkowa|piłki siatkowej]] [[Kobieta|kobiet]]
* [[UMMC Jekaterynburg]] - klub [[koszykówka|piłki koszykowej]] [[Kobieta|kobiet]].
 
== Wojsko ==
Linia 427 ⟶ 430:
* {{Flaga|ITA}} [[Genua]], [[Włochy]]
* {{Flaga|DEU}} [[Wuppertal]], [[Niemcy]]
* {{Flaga|KOR}} [[Incheon|Inch'ŏn]], [[Korea Południowa]]
* {{Flaga|DZA}} [[Annaba]], [[Algieria]]
* {{Flaga|ITA}} [[Ferentino]], [[Włochy]]