Tatarzy w Polsce: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:GierymskiMaksymilian.PotyczkaZTatarami.1867.ws.jpg|thumb|240px|''Potyczka z Tatarami'', obraz [[Maksymilian Gierymski|Maksymiliana Gierymskiego]] z 1867]]

[[Plik:Taniec tatarski.jpg|thumb|240px|''Taniec tatarski'' (mal. [[Juliusz Kossak]])]]

[[Plik:Lithuanian Tatars of Napoleonic army.JPG|thumb|240px|Tatarzy litewscy z epoki napoleońskiej]]

[[Plik:Bohoniki cmentarz muzulmanski 03.jpg|thumb|240px|Bohoniki – cmentarz muzułmański.]]

'''Tatarzy polscy''' – termin rozpowszechniony w [[II Rzeczpospolita|okresie międzywojennym]], określający [[Tatarzy|Tatarów]] mieszkających na dawnych terenach [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]]. Dawniej nazywani również Tatarami litewskimi, co nie jest sprzeczne, gdyż Litwa i Polska stanowiły kulturowo jedną całość, było to więc określenie synonimiczne{{fakt|data=2015-08}}.

Tatarzy osiedlali się w [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkim Księstwie Litewskim]] od końca [[XIV wiek]]uwieku, głównie w okolicach [[Wilno|Wilna]], [[Troki|Trok]], [[Grodno|Grodna]] i [[Kowno|Kowna]], a od [[XVII wiek]]uwieku także w [[Korona Królestwa Polskiego|Koronie]], gł. na [[Wołyń|Wołyniu]] i [[Podole|Podolu]], a u schyłku wieku na [[Suwalszczyzna|Suwalszczyźnie]]. Nazywano ich '''Lipkami''' lub '''Muślimami'''. Nazwa ''Lipki'' pochodziła od tureckiej nazwy Litwy.

Najczęściej byli to uchodźcy polityczni należący do starszyzny tatarskiej [[Złota Orda|Złotej Ordy]] i [[KrymPółwysep Krymski|Krymu]]u, przyjmowani szczególnie chętnie przez księcia [[Witold Kiejstutowicz|Witolda]] i osadzani na ziemi jako ludność zobowiązana do służby wojskowej (na ogół w odrębnych [[Jazda tatarska|chorągwiach tatarskich]]). Takim zbiegiem szukającym schronienia u Witolda był chan Złotej Ordy, [[Tochtamysz]], który uciekł na Litwę przed swoim przeciwnikiem w [[1395]] roku. W wyniku wypraw Witolda na [[Półwysep Krymski|Krym]] na Litwie osiedlono wielu Tatarów, sojuszników i jeńców, którzy zamieszkali wokół [[Troki|Trok]] oraz nad rzeką [[Waka (rzeka)|Waką]]. W [[1409]] roku na Litwę uciekli z wojskiem synowie [[Tochtamysz]]a prowadzeni przez [[Dżalal ad-Din]]a, który walczył u boku Witolda pod [[Bitwa pod Grunwaldem|Grunwaldem]]. W wojnie z Krzyżakami w [[1414]] roku brał udział tatarski oddział [[Betsub-ułan]]a, młodszego syna [[Tochtamysz]]a. W latach 30. XV w. emigracja tatarska przeżywała swoje apogeum. Tatarzy osiedlani byli w okolicach Trok, Wilna, Kowna, Lidy, Krewy, Nowogródka i Grodna. Osadnictwo zwiększali tatarscy jeńcy wojenni, którzy przez kolejnych władców osadzani byli we wsiach tatarskich na Litwie. Ostatnie grupy emigrantów politycznych z Tatarszczyzny przybyły do Wielkiego Księstwa na początku [[XVI wiek]]uwieku.

Otrzymywane przez Tatarów hospodarskich, czyli pochodzących z arystokracji tatarskiej, liczne przywileje zapewniły im zachowanie pewnej autonomii i muzułmańskiej religii, rody (np. Glińscy, Szyryńscy, Barancewicze) otrzymywały herby i nadania ziemskie w zamian za służbę wojskową. Wraz ze starszyzną przybywali na Litwę tzw. Tatarzy-kozacy nie należący do rodów arystokratycznych, którzy parali się rolnictwem. Obie grupy otrzymały przywileje od Zygmunta II Augusta w latach [[1561]] i [[1568]], Stefana Batorego w [[1576]] roku, Zygmunta III Wazy w [[1609]] roku i Władysława IV w [[1634]] roku. Kolejną grupą społeczną byli płacący [[Podatek pogłówny|pogłówne]] tzw. Tatarzy miejscy, osiedleni na przedmieściach miast, których nie obejmowały królewskie i sejmowe przywileje. Według obliczeń historyków w XVI wieku ziemie Wielkiego Księstwa zamieszkiwało 3000-4000 Tatarów. Na przełomie XV i XVI wieku w wojsku polsko-litewskim pojawiły się pierwsze [[Rota (oddział)|roty]] tatarskie. W wyniku wojen z Moskwą część Tatarów przeniosła się do dóbr magnackich na Ukrainie.

W II połowie XVII i XVIII wieku szlachta tatarska w znacznym stopniu się spolonizowała, zaś Tatarzy w miastach ulegli wpływom [[Białoruś|białoruskim]]. W [[1673]] roku, z powodu negowania ich szlachectwa, część Tatarów polsko-litewskich przeszła na stronę armii [[sułtan]]a [[Mehmed IV|Mehmeda IV]], jednak wkrótce większość z nich wróciła na stronę polsko-litewską. W wyniku postanowień [[rozejm w Żurawnie|rozejmu w Żurawnie]] lipkowie mieli wrócić pod panowanie tureckie. Osiedli w pobliżu [[Kamieniec Podolski|Kamieńca Podolskiego]], posiłkując załogę turecką przeciw Polsce<ref>[[Kazimierz Jarochowski]], [http://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/doccontent?id=14186 Dzieje panowania Augusta II od śmierci Jana III do chwili wstąpienia króla Karola XII na ziemię polską], Poznań 1856, s. 197.</ref>.

Po wojnie w granicach Polski pozostały 2 wsie tatarskie w dzisiejszym [[województwo podlaskie|województwie podlaskim]] ([[Bohoniki]] i [[Kruszyniany]]), ponadto Tatarzy żyją rozproszeni w [[Gdańsk]]u, [[Białystok|Białymstoku]], [[Warszawa|Warszawie]] i [[Gorzów Wielkopolski|Gorzowie Wielkopolskim]]. Według [[Narodowy Spis Powszechny 2011|narodowego spisu powszechnego 2011]] narodowość tatarską zadeklarowało 1916 osób, z czego 665 jako jedyną<ref>[http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LUD_ludnosc_stan_str_dem_spo_NSP2011.pdf Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny 2011].</ref>.

Od [[28 grudnia]] [[1925]] roku działa [[Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej]] (z siedzibą w Białymstoku), a od [[1992]] [[Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej]] (z autonomicznymi oddziałami w Białymstoku i Gdańsku).

* [[Hassan Konopacki]] - – białoruski, rosyjski i polski wojskowy, polityk i dziennikarz narodowości tatarskiej.

* [[Jakub Szynkiewicz]] -– muzułmański duchowny, teolog i tłumacz, mufti.

* [[Adas Jakubauskas]] -– litewski politolog.

* [http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=1987&from=latest Stanisław Kryczyński.: ''Tatarzy litewscy: próba monografii historyczno-etnograficznej'', 1938]

* [[Jan Tyszkiewicz (historyk)|Jan Tyszkiewicz]].: ''Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII-XVIII w.'', Warszawa 1989, ISBN 83-01-08894-X.

* [[Jan Tyszkiewicz (historyk)|Jan Tyszkiewicz]].: ''Z dziejów Tatarów polskich: 1794-1944'', Pułtusk 2002, ISBN 83-88067-81-8.

* {{cytuj książkę|tytuł = Muzułmanie w Europie|autor = Anna Parzymies (redakcja)|tytuł = Muzułmanie w Europie|data =|rok = 2005|miesiąc = lipiec|wydawca = Wydawnictwo Akademickie DIALOG|miejsce =|isbn = 83-89899-08-6|strony = 578}}